توئیتر عربی به روایت کلان‌داده‌ها (مطالعه موردی: کشور عراق)

محمد رهبری- هادی صفری

منتشر شده در سایت البیان عراق

محققان و پژوهشگران شبکه‌های اجتماعی در ایران تاکنون مطالعات متعددی را بر روی توئیتر فارسی انجام داده‌اند و تصویر نسبتا روشنی از واقعیت‌های موجود بر آن دارند. اما فضای توئیتر در سایر کشورها به چه صورتی است؟ کاربران این شبکه اجتماعی در دیگر کشورها عمدتا چه مطالبی را توئیت می‌کنند؟

واقعیت آن است که ما اطلاعات کافی از آنچه مردم سایر کشورها در توئیتر منتشر می‌کنند نداریم. به طور مثال نمی‌دانیم که کاربرهای عربی زبان چقدر از توئیتر استفاده می‌کنند و عمدتا به چه موضوعاتی در این شبکه اجتماعی می‌پردازند. از آنجایی که زبان عربی، زبان مشترک شهروندان بسیاری از کشورهاست اطلاعات تفکیکی از رفتار مردم کشورهای عربی زبان در توئیتر نداریم.

البته واقعیت آن است که ضروتی هم ندارد که بسیاری از ایرانیان از آنچه در توئیتر عربی می‌گذرد اطلاع داشته باشند چرا که اطلاع از فضای توئیتر عربی آگاهی کاربردی به آن‌ها نمی‌دهد. اما محققان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، سیاست‌پژوهان، سیاستگذاران کشور در حوزه کشورهای خاورمیانه و هر آن کسی که به تحولات منطقه‌ای علاقه‌مند است بهتر است در مورد واقعیات اجتماعی کشورهای عربی که در توئیتر عربی منعکس می‌شود اطلاعات داشته باشند تا فهم بهتری از تحولات این کشورها بدست آورند و در تحلیل‌ها و سیاست‌گذاری‌هایشان از آن استفاده کنند.

این پژوهش، به دنبال ارائه تصویری کلی از توئیتر عربی با تمرکز بر کشور عراق است که در آن اطلاعتی کلی در مورد توئیتر عربی و توئیتر در کشور عراق داده می‌شود که کمک می‌کند تصویری از اولیه از این فضا به‌دست آید. به همین منظور در یک مطالعه موردی بر روی توئیتر عربی در بازه زمانی 1 محرم تا 14 صفر 1443، با ابزارهای داده‌کاوی و بهره‌گیری از زبان برنامه‌نویسی Python، توئیت‌های عربی استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت. با توجه به تعداد بسیار زیاد و حجیم این توئیت‌ها، برای سادگی کار در این مطالعه، توئیت‌های بالای 1000 لایک مورد تحلیل قرار گرفت.

فرآیند استخراج اطلاعات

در ابتدا، توییت‌های منتشرشده به زبان عربی در بازهٔ زمانی ۱ محرم تا ۱۴ صفر ۱۴۴۳ (به وقت بغداد) که حداقل ۱۰۰۰ لایک دریافت کرده بودند جمع‌آوری شدند. توییت‌هایی که ۱۰۰۰ لایک یا بیشتر دریافت می‌کنند اصطلاحاً فیواستار نامیده می‌شوند. در مرحلهٔ بعد، ۱۰۰ ریتوییت آخر هر یک از این توییت‌ها جمع‌آوری شد. در ادامه، بر اساس تحلیل کلان‌دادهٔ «محل»، بر اساس آنچه در پروفایل کاربران (توییت‌کننده و ریتوییت‌کننده) ذکر شده بود، کشور محل اقامت آن‌ها حدس زده شد. قابل ذکر است که برخی توییت‌ها به دلایلی مانند پاک شدن، خصوصی بودن صفحهٔ منتشرکنندهٔ توییت و برخی محدودیت‌هایی توییتر ممکن است قابل دسترس نباشند؛ بنابراین تعداد واقعی توییت‌های عربی پرلایک منتشرشده در این بازهٔ زمانی اندکی بیشتر از توییت‌های جمع‌آوری‌شده است.

بر اساس ریتوییت‌ها، یک شبکه از کاربران تشکیل شد. این شبکه را با ابزارهای ریاضی تحلیل گراف می‌توان تحلیل کرد. به ازای هر کاربر یک رأس (نقطه) در گراف در نظر گرفته می‌شود. اگر کاربر الف توییتی از کاربر ب را بازنشر کرده باشد، یک یال (خط) از رأس متناظر الف به رأس متناظر ب رسم می‌شود. یال‌ها جهت‌دار و وزن‌دارند؛ وزن یال رأس متناظر الف به رأس متناظر ب، تعداد توییت‌های کاربر ب را نشان می‌دهد که کاربر الف آن‌ها را بازنشر کرده است.

در آخرین مرحله تصویری از شبکه‌ مذکور با هدف تحلیل آن رسم شد. در تصاویر شبکه‌ها، نزدیکی و دوری رأس‌ها و رنگ آن‌ها (جز در عکس‌هایی که معنی دیگری برای رنگ‌ها ذکر شده است) نشان‌دهندهٔ آن است که کاربران در کدام اجتماع کاربران عرب‌زبان قرار دارند. کاربرانی که رأس‌های متناظرشان فاصلهٔ کمی دارد یا به یک رنگ رنگ‌آمیزی شده‌اند در یک اجتماع قرار دارند؛ بدان معنی که توییت‌های کاربران یکسانی را ریتوییت کرده‌اند یا کاربران یکسانی توییت‌های آن‌ها را ریتوییت کرده‌اند. تشخیص اجتماعات به شکل خودکار و توسط کامپیوتر صورت گرفته است. همچنین، اندازهٔ هر رأس و برچسب آن در شبکه نشان‌گر اهمیت و تأثیرگذاری آن رأس در شبکه است.کاربری که کاربران مهم و زیادی توییت‌هایش را بازنشر کرده باشد مهم در نظرگرفته می‌شود.

کدام کاربران عربی زبان توئیتر بیشترین توجهات را به خود جلب کرده‎‌اند؟

در بازهٔ زمانی ۱ محرم تا ۱۴ صفر ۱۴۴۳، تعداد ۷۸٬۷۱۹ توییت عربی از ۱۲٬۴۴۰ کاربر یکتا جمع‌آوری شد.

?بیشترین فیواستارها

کاربران زیر بیشترین فیواستارها را در بازهٔ زمانی مورد بررسی داشته‌اند:

? بیشترین ریتوئیت‌ها

در بازه‌ی زمانی مذکور، 21 توئیت حداقل 20هزار بار ریتوئیت شده که عدد قابل توجهی است. این توئیت‌ها که بیشترین رتوئیت را گرفته‌اند عمدتا ماهیتی تبلیغاتی در خصوص موبایل‌های آیفون دارند و یا فوتبالی هستند.

در میان این توئیت‌ها، سه توئیتی که بیشترین ریتوئیت را داشته به این شرح است:

1- کاربری سعودی به نام «عبدالعزیر احمد یغلف» بیشترین تعداد ریتوئیت را در یک توئیت تبلیغاتی داشته است:

درمیان این توئیت‌ها آن‌هاا که بیشترین ریتوئیت به زبان عربی را داشته‌اند عمدتا توسط عربستانی‌ها نوشته شده است.

?بیشترین لایک‌ها

در توئیتر عربی، 16 توئیت بیش از 40 هزار لایک دریافت کرده‌اند که عدد قابل توجهی است. پرلایک‌ترین توئیتدر میان این توئیت‌ها به شرح زیر است:

1- پرلایک‌ترین تویئت منتشر شده به زبان عربی در بازه‌ی زمانی بررسی‌شده، مربوط به توئیت یک دختر عربستانی است که خبر از درمان سرطان مادرش داده است.

در اینجا هم پرلایک‌ترین توئیت‌ها مربوط به کشور عربستان است.

? بیشترین کامنت‌ها

در میان توئیت‌های فیواستار عربی، 27 توئیت بیش از 10 هزار پاسخ (comment) دریافت کرده است. این توئیت‌ها بحث‌برانگیزترین توئیت‌های عربی در بازه‌ی زمانی بررسی شده بوده و از این حیث قابل توجه است. توئیتی که بیشترین کامنت را دریافت کرده به شرح زیر است:

1- توئیت مربوط به کاربری به نام «عائض القرنی» بیشترین کامنت را در بازه‌ی زمانی بررسیده‌شده گرفته است. او که بیش از 20 میلیون فالوئر در توئیتر دارد نوشته است:

یافته‌های بدست آمده از توئیتر عربی

تحلیل پرلایک‌ترین و پرکامنت‌ترین توئیت‌ها نشان می‌دهد که توئیت‌های کاربران عربستانی در میان سایر توئیت‌های عربی زبان بیشترین توجهات را به خود جلب کرده است.

همان‌طور که گفته شد، با استخراج توئیت‌های عربی در بازه‌ی زمانی ۱ محرم تا ۱۴ صفر ۱۴۴۳، تعداد ۷۸٬۷۱۹ توییت عربی از ۱۲٬۴۴۰ کاربر یکتا بدست آمد. یعنی این تعداد توئیت در این بازه زمانی بیش از هزار لایک گرفته‌اند و این به معنای این است که تعداد کل توئیت‌های عربی به مراتب بیش از این اعداد است.

کاربرانی که در انتشار این توئیت‌ها و ریتوئیت آن‌ها نقش داشته‌اند، در یک گراف به نمایش درآمده است. در شبکهٔ تشکیل‌شده که در تصویر 1 نمایش داده شده، ۱٬۳۰۹٬۷۱۰ رأس (که نشان‌دهنده کاربران است) و ۳٬۶۴۲٬۹۶۹ یال (که نشان‌دهنده‌ی روابط بین کاربران است) وجود داشت.

بیشترین وزن یال متعلق به یال از کاربری به نام کاربری mohmedkheder به کاربری به نام AlMosahf با وزن 5٬017 بود؛ بدان معنی که mohmedkheder بیش از پنج هزار توییت AlMosahf را بازنشر کرده است. پنج یال پروزن بعدی نیز یال‌هایی به AlMosahfهستند. حساب کاربری AlMosahf که روزانه آیاتی از قرآن مجید را بازنشر می‌کند احتمالاً شاخص‌ترین حساب کاربری این روزهای توییتر عربی است که در قلب گراف قرار گرفته است.

مؤثرترین کاربران این شبکه عبارتند از:

در این شبکه اجتماعات متعددی وجود دارد. رنگ‌بندی، اندازه و محل رأس‌ها توسط کامپیوتر انجام شده است که نحوه انجام آن در ابتدا توضیح داده شد:

کشور محل زندگی برخی از کاربران بر اساس «محل» ذکرشده در صفحهٔ توییترشان تشخیص داده شد. شکل ۲ بخشی از شبکه را با این رنگ‌آمیزی نشان می‌دهد. بخش عمدهٔ شبکه را کاربران مصری (آبی روشن) و سعودی (صورتی) تشکیل می‌دهند. کاربران لبنانی (خاکی)، اماراتی (سبز روشن) و سپس یمنی (نارنجی)، کویتی (سبز تیره) و عراقی (آبی تیره) با اختلاف فراوان در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. همان‌طور که مشاهده می‌شود عمده‌ترین اجتماع کاربران عراقی در بخش پایینی گراف است.

رنگ هر رأس بیانگر کشور محل سکونت کاربر متناظر است.

توییتر عراق

کاربران عراقی بخش نسبتاً کوچکی از توییتر عربی را تشکیل می‌دهند. اغلب کاربران عراقی در بخش پایینی گراف کلی توییتر عربی (شکل ۱) قرار دارند و اجتماعات کوچک‌تری از کاربران عراقی نیز در مرکز و بالا-چپ گراف کلی دیده می‌شود.

در مرکز، اجتماعاتی حول حساب کاربری المصحف (بازنشر آیات قرآن) وجود دارد. (رنگ سبز تیره) همچنین، تعدادی از کاربران فوتبالی در این نقطه حضور دارند (یکی از بخش‌های خاکستری). برخی حساب‌های کاربری مرتبط به باشگاه بارسلونا و حامیان آن (مانند FCBW_A7)، گروه خبری ورزشی beIN Sports(مانند beINSPORTS) و یک کاربر ورزشی‌نویس عراقی به نام عماد (emad_RMD) از نظر این کاربران قابل توجه بوده‌اند. هشتگ‌های فوتبالی (مانند #الهلال، #الاتحاد و #النصر) جزء پرتکرارترین هشتگ‌های توییت‌های بررسی‌شده بوده‌اند. در بخش مرکزی گراف عاشقانه‌نویسان و روزمره‌نویسانی مانند کاربر عراقی، زكي العلي (Alail00) نیز دیده می‌شوند که شعر، عبارات ادبی و نقل‌قول‌هایی از بزرگان و مشاهیر را توییت می‌کنند.

در سمت بالا-چپ (رنگ قهوه‌ای)، طرفداران عرب گروه پاپ کره‌ای BTS حضور دارند. در این میان کاربران عراقی زیادی نیز دیده می‌شوند. در بین کاربران عراقی، کاربرانی مانند صفحهٔ رسمی عربی هواداران این گروه موسیقی (ARAB3_ARMY)، کاربری به نام نوف (wqvz24) و کاربری عراقی به نام دوري (doryspringday) از جمله صفحات محبوبند.

(میزان پررنگ‌بودن هر رأس بیان‌گر تعداد نسبی دنبال‌کنندگان کاربر متناظر آن است)

بزرگ‌ترین اجتماعات کاربران عراقی در بخش پایینی گراف دیده می‌شوند. یک اجتماع شامل سیاسیون عراقی و اخبار مرتبط با وقایع سیاسی است (رنگ سبز روشن). شخصیت‌های سیاسی مانند مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر (MAKadhimi) و فایق الشيخ علي نمایندهٔ مجلس (faigalsheakh) و شبکه‌های خبری مانند دویچه‌ولهٔ عربی (dw_arabic)، شبکهٔ رصد (RassdNewsN) و حساب عراقی NRT عربی (ArabicNrt) و رسانه‌ای‌هایی مانند علي الخالدي خبرنگار (alialkhalede) و احمد البشير کارگردان (ahmedalbasheer1) در بین این اجتماع از محبوبیت برخوردارند.

در کنار این گروه، گروهی از کاربران قطری دیده می‌شوند (رنگ نارنجی) که مخاطبین عراقی نیز دارند. سليم عزوز (selimazouz1)، فيصل القاسم مجری تلویزیونی (kasimf)، اسد طه خبرنگار مصری ساکن سارایوو (Assaadtaha) و محمد ضاهر العريفي استاد تاریخ و روابط بین‌الملل (Dahirow10) از جمله کاربران محبوب در بین این اجتماعند. به دلیل وجود داشتن دفتر سیاسی طالبان در دوحه، برخی حساب‌های کاربری متعلق به طالبان از جمله حساب غیررسمی امارت اسلامی طالبان (AiUo9Jn2Ct5faFR)، نورالدين برادر (As_Hanh) و ملا عبدالغني برادر (Mla_abdAlgni) نیز در این بخش محبوبیت دارند. هشتگ‌های مرتبط با طالبان و افغانستان نیز (مانند #طالبان، #أفغانستان و #طالبان_تنتصر) در بین هشتگ‌های پرتکرار توییت‌های عربی جمع‌آوری‌شده دیده می‌شود.

گروه غالب دیگر کاربران عراقی در پایین‌ترین بخش گراف (رنگ خاکی)، کاربران نزدیک به جریان مقاومت لبنان است. جواد نصرالله کاربر لبنانی (_mjn__)، علي شعيب خبرنگار المنار (alishoeib1970)، حسين زين‌الدین عالم دینی (sheikhhusseinzd) و جویی کاره گزارشگر شبکهٔ LBCI لبنان (Joe_kareh_LBCI) از کاربران محبوب در بین این اجتماعند. این اجتماع در مجاورت کاربرهای لبنانی و یمنی قرار دارد. در مجاورت این اجتماع، اجتماع دیگری از طرفداران حشدالشعبی و مقاومت عراق وجود دارد که احمد الذواق خبرنگار (Al_thawaq)، ريناس علی (renas_ali_1977) و احمد عبدالسادة شاعر (ahmadabdulsada) از کاربران شاخص آنند. اندکی بالاتر از کاربران لبنانی و مخاطبین آن‌ها، گروه دیگری از کاربران احتمالاً شیعه وجود دارد که حساب‌های عتبات مقدسهٔ حسینی (imamhussainorg)، علوی (imamalinet) و عباسی (AlkafeelAbbas)، حساب کاربری آیةالله السيد هادي المدرسي عالم دینی (HadiAlModarresi)و حساب استفتائات ایشان (esteftaat)، فارس سعيد سیاستمدار لبنانی (FaresSouaid) و دیما صادق خبرنگار لبنانی (DimaSadek) در بین آن‌ها محبوب است. وجود حساب‌های دولتی ایرانی از جمله حساب عربی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران (ar_khamenei) و محمدجواد ظریف وزیر خارجهٔ سابق جمهوری اسلامی ایران (Jzarif) در بین این اجتماعات جالب توجه است.

(میزان پررنگ‌بودن هر رأس بیان‌گر تعداد نسبی دنبال‌کنندگان کاربر متناظر آن است)

علاوه بر این اجتماعات، اجتماعات کوچک‌تر مجزای دیگری نیز از کاربران عراقی وجود دارد. اجتماعات حول کاربرانی مانند قارئة التاروت الأسود فال‌گیر (Blacktaroot)، شبکهٔ ارتباطات همراه زين در عراق (ZainIraq)، حسن إيسمك کارآفرین اماراتی (HasanIsmaik)، رحمة ریاض خوانندهٔ عراقی (RahmaRiad)، گروهی از ادبی‌نویسان، عاشقانه‌نویسان و روزمره‌نویسان از جمله ياسر آل هادي عربستانی (yasser99961)، ɑ̈ⱹgɹɹɹɕ‎عراقی (asolaa_90) و حُب (1_N_P) نمونه‌هایی از این‌گونه اجتماعات است.

گراف زیر (شکل ۶) نمایش بهتری از آن بخش از شبکهٔ بازنشرهای توییت‌های عربی که به کاربران عراقی نزدیک‌تر است ارائه می‌دهد.

یافته‌ها چه می‌گویند؟

در جمع‌بندی یافته‌های ارائه شده، می‌توان این چند مورد را به طور خلاص بیان داشت:

• عمدهٔ کاربران تییتر عربی کاربران مصری و سعودی هستند.

• حساب المصحف و حساب‌های مرتبط با فوتبال مهم‌ترین حساب‌های شبکهٔ ریتوییت‌های توییتر عربی هستند.

• گروه‌های مختلفی در توییتر عربی وجود دارند که ارتباطات تنگاتنگی دارند. اجتماعات طرفداران پاپ کره‌ای و مخاطبان حساب‌های غیر اخلاقی از معدود اجتماعات نسبتاً جداافتادهٔ فضای توییتر عربی هستند.

• کاربران عراقی بخش کوچکی از توییتر عربی را تشکیل می‌دهند. عمدهٔ کاربران عراقی مؤثر، در یک اجتماع در نزدیکی اجتماعاتی از کاربران لبنانی، قطری و بحرینی قرار دارند و بخش قابل توجهی از آن‌ها حامیان مقاومت هستند.

• حساب‌های کاربری عتبات متبرکه و حساب‌های مرتبط با آیت‌الله سید هادی مدرسی از مؤثرترین حساب‌های کاربری در بین این گروه از کاربران است.