شاید شما هم شنیده باشید که می‌گویند قدرت آهنگ قدیمی از پدیده‌ای به نام reminiscence bump یا برآمدگی خاطره می‌آید. روانشناسان نشان داده‌اند که ما بیشتر رویدادهای دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی خود را به خاطر می‌آوریم. موسیقی‌های مورد علاقه ما هم دقیقا به همین زمان مربوط می‌شود. در چنین سال‌هایی است که هویت ما شکل می‌گیرد و آهنگ‌هایی که با تجربیات نوجوانی ما همراه می‌شوند، یک اثر عاطفی مادام العمر در مغز ما باقی می‌گذارند. یک پژوهش در سال 2013 تایید کرد که با افزایش سن اهمیت کمتری به موسیقی می‌دهیم اما آیا این تمام ماجراست؟ بگذارید کمی دقیق‌تر به این مسئله نگاه کنیم.
مهم نیست که الان سلیقه‌ی موسیقی شما چقدر خفن و پیچیده شده است! هنوز هم ملودی آهنگی که در 15 سالگی به آن گوش می‌دادید می‌تواند شما را به صورت خودکار و بدون اختیار به گذشته برگرداند. ناگهان به این فکر می‌کنید که کراش ده سال پیشتان الان در حال چه کاری است و یا این که آیا دوستت سمانه یا امیر آن مسخره بازیهای گذشته‌شان را ترک کرده‌اند یا نه. اگر یک آهنگ قدیمی چنین تاثیری روی شما دارد به هیچ عنوان خجالت نکشید چرا که این اتفاق برای همه می‌افتد.
اما این اتفاق به این خاطر است که موسیقی ذهن انسان را به شکل باورنکردنی به سمت قدیم سوق می‌دهد. تصویربرداری عصبی نشان داده است که آهنگ‌ها نواحی مختلف مغز را تحریک می‌کنند و در حین انجام آن، مقدار زیادی دوپامین ترشح می‌شود. علاوه بر این، شنیدن مکرر آهنگ‌های یکسان - به‌ویژه در طول رویدادهای به یاد ماندنی یا دوره‌های شکل‌گیری زندگی‌مان - می‌تواند باعث شود که گاهی اوقات به طور مادام‌العمر به آنها بچسبند. ما در تشخیص موسیقی هایی که قبلاً شنیده ایم و تداعی آن با خاطرات خاص بسیار خوب هستیم. دانشمندان حتی دریافته اند که نوزادان از بدو تولد می توانند این کار را انجام دهند.
شاید مهم‌تر از همه، گوش دادن به موسیقی قشر بینایی مغز را روشن می‌کند. این بدان معناست که با شنیدن یک آهنگ، تقریباً بلافاصله شروع به پیوند آن با خاطرات یا تصاویر دیگر خواهید کرد. یک مطالعه در سال 1999 نشان داد که موسیقی قدرت بسیار زیادی در برانگیختن خاطرات در شنونده دارد. موسیقی می‌تواند خاطرات کلی را برانگیزد، برای مثال احساس کودک بودن یا دانشجو بودن در دانشگاه.
برخی از آهنگ‌ها باعث ایجاد نوستالژی در سناریوهای خاص‌تر می‌شوند: رویدادهای مهم زندگی، مانند اولین بوسه‌تان یا آن جشن که بهترین دوستتان برای پایان امتحانات مدرسه برگزار کرد. ایمی بیرد، عصب‌روان‌شناس دانشگاه ملبورن حتی دریافته است که زوج‌ها با یک آهنگ خاص که نشان‌دهنده لحظه‌ای مهم در رابطه‌شان است، با گوش دادن به آن و یادآوری خاطرات، پیوند خود را تقویت می‌کنند و احتمالاً حتی اثرات زوال عقل را کاهش می‌دهند.
وقتی صحبت از رابطه بین نوستالژی و موسیقی می شود، چیزی که محققان به طور قطع می دانند این است که موسیقی ای که در نوجوانی به آن گوش می دادیم تا آخر عمر به طور باورنکردنی بر ما تأثیرگذار خواهد بود و توضیحات عصبی برای این وجود دارد. مغز شما در این سال‌ها رشد می‌کند و بنابراین منطقی است که موسیقی‌ای که در دوران نوجوانی به آن گوش می‌دادید به معنای واقعی کلمه شکل‌دهنده می‌شود. در مطالعه‌ای در سال 2008 در دانشگاه لیدز، محققان حافظه اظهار داشتند که همه خاطرات ما یکسان خلق نمی‌شوند: خاطراتی که از دوران نوجوانی خود ذخیره می‌کنیم، و همچنین آنهایی که از اوایل دهه بیست زندگی خود را حفظ کرده‌ایم، همان‌هایی هستند که به آنها برمی‌گردیم و آنها را گرامی می‌داریم. اکثر آنها این دوره را "برآمدگی خاطره" می نامند، زمانی که انسانها بیش از هر مرحله دیگر زندگی خاطرات خود را حفظ می کنند.
نکته مهم اینجاست که قبول کنیم آمار دروغ نمی‌گوید! در اوایل سال جاری ست استفنز-دیویدویتز از داده‌های سایت اسپاتیفای استفاده کرد و به این نتیجه رسید آهنگ‌هایی که حدودا ده سال است که از انتشار آنها گذشته در بین بخشی از کاربران محبوب‌تر است. اگر بخواهیم مثال آهنگ ایرانی در این زمینه بزنیم قطعه « سوسن خانوم» گزینه خوبی است. سوسن خانوم که حدودا 8 سال پیش منتشر شده بود، هم اینک برای افرادی که در آن روزها در سنین نوجوانی و جوانی به سر میبردند بیشتری جذابیت و خاطره سازی را خواهد داشت.
