ایران در سالهای اخیر با بحران شدید کمبود برق دست و پنجه نرم میکند که ریشه در تصمیمات اشتباه دولتهای گذشته دارد. عدم سرمایهگذاری کافی در توسعه زیرساختهای تولید برق، وابستگی بیش از حد به سوختهای فسیلی مانند گاز و نفتکوره، سیاستهای غلط قیمتگذاری دستوری که مصرف بیرویه را تشویق کرده، و نادیده گرفتن پتانسیل انرژیهای تجدیدپذیر، منجر به ناترازی عمیق تولید و مصرف شده است. علاوه بر این، عوامل خارجی مانند تحریمها و خشکسالیها این مشکلات را تشدید کرده، و خاموشیهای گسترده را به ارمغان آورده که اقتصاد و زندگی روزمره مردم را مختل کرده است. اما در این میان، برخی شرکتها و بنگاههای تجاری در ماههای اخیر، جورکش بیمسئولیتی تصمیمگیران گذشته شدهاند و با سرمایهگذاری در نیروگاههای خورشیدی، گامی عملی برای جبران بخشی از این کاستیها برداشتهاند.
شرکتهایی مانند دیوار (از گروه هزاردستان) و هلدینگهای صنعتی مانند گلرنگ، در هفتههای اخیر خبر از آغاز پروژههای خورشیدی دادهاند. دولت نیز همزمان، سرعت اجرای سیاستهای تجدیدپذیر را افزایش داده تا بخشی از شکاف مزمن بین تولید و مصرف برق را پر کند. این یادداشت، نگاهی فشرده به وضعیت فعلی، آمار ملی و جهانی، و سناریوهای عملی برای مهار کمبود برق ارائه میدهد.
از دیدگاه آمار جهانی، بازار خورشیدی در سال ۲۰۲۵ رشد حدود ۱۰ درصدی را تجربه کرده و حدود ۶۵۵ گیگاوات ظرفیت جدید نصب شده، که کل ظرفیت جهانی را به بیش از ۲۱۰۰ گیگاوات رسانده است. تولید برق خورشیدی جهانی نیز به ۲۱۲۹ تراواتساعت رسیده و حدود ۸ درصد از کل برق جهان را تأمین میکند. اما در ایران، شرکتهایی مانند گروه هزاردستان (شرکت مادر دیوار) ساخت نیروگاه خورشیدی ۶ مگاواتی را در دو سایت قزوین و همدان آغاز کردهاند، با هدف خودتأمینی بخشی از برق مصرفی و تزریق مازاد به شبکه ملی. همچنین، گروه صنعتی گلرنگ عملیات اجرایی نیروگاه ۲۰۰ مگاواتی خورشیدی را در مهولات خراسان رضوی کلید زده، که با سرمایهگذاری ۶.۲ همت، بزرگترین پروژه خورشیدی شرق کشور محسوب میشود و سالانه ۴۳۸ هزار مگاواتساعت برق پاک تولید خواهد کرد.
واقعبینانه، پاسخ به این سوال به سه عامل کلیدی بستگی دارد: مقیاس نصب (در سطح گیگاوات)، قابلیت اتکا در ساعات اوج مصرف تابستانی، و همافزایی با ذخیرهسازها و مدیریت مصرف.
سناریوهای پژوهشی و رسمی نشان میدهد که برای پوشش حدود ۸۴ درصد ساعات ناترازی برق، به حدود ۹.۲ گیگاوات ظرفیت جدید خورشیدی نیاز است؛ و برای حذف کامل حدود ۱,۰۸۶ ساعت ناترازی سالانه، این رقم به ۱۶.۹ گیگاوات میرسد. با توجه به کمبود فعلی حدود ۱۷ هزار مگاواتی، اگر بخش عمده این افزایش از طریق خورشیدی تأمین شود، باید با ذخیرهسازهای باتری و مدیریت تقاضا همراه باشد تا انرژی روزانه به توان قابل اتکا در ساعات پیک تبدیل شود.
انرژی خورشیدی در ایران، با تابش بالا (میانگین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلوواتساعت بر مترمربع در سال)، میتواند ضریب ظرفیتی سالانه حدود ۲۰ درصد داشته باشد. ارزش اقتصادی آن در ساعات اوج گرما – وقتی مصرف کولرها بالاست – بسیار زیاد است، زیرا پیک مصرف و پیک تابش در تابستان همپوشانی دارند. توسعه خورشیدی در کنار باتریهای ۲ تا ۴ ساعته یا نیروگاههای گازسوز کارآمد، میتواند کسری اوج را به طور معنادار کاهش دهد (بر اساس تجربیات جهانی از گزارشهای IEA و Ember).
خرید تضمینی ۲۰ ساله برق با تعدیل تورمی، تسهیلات بانکی برای سامانههای خانگی و صنعتی کوچک، و فراخوانهای ساتبا، موتور محرک این روند هستند. نرخ خرید تضمینی در سال ۱۴۰۴ به ۳۸۰۰ تومان در کیلوواتساعت افزایش یافته، و اگر پرداختها بهموقع و نرخها با تورم و ریسک ارزی همخوانی داشته باشد، پروژههای ۱۰۰ کیلووات تا ۱۰ مگاوات همچنان جذاب خواهند ماند.
در نهایت، این موج تازه نشاندهنده عزم بخش خصوصی و دولتی برای گذار به انرژی پایدار است. با ادامه این روند و رفع چالشها، ایران میتواند نه تنها کمبود برق را مهار کند، بلکه به صادرکننده برق پاک تبدیل شود – کافی است تصمیمات گذشته را جبران کنیم و آینده را با خورشید روشن سازیم.
