جایگاه مهندسی ارزش در چارت سازمانی پروژه‌ها

به قلم:مهندس هادی زرقانی

مقدمه

پروژه‌های ساختمانی و عمرانی در عصر کنونی به دلیل پیچیدگی‌های فنی، مالی و زمانی، نیازمند رویکردهای نوین مدیریتی هستند. مهندسی ارزش (Value Engineering) به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت پروژه، علاوه بر کاهش هزینه‌های غیرضروری، باعث ارتقای کیفیت و بهینه‌سازی منابع می‌شود. با این حال، یکی از چالش‌های اصلی در به‌کارگیری مهندسی ارزش، جایگاه سازمانی آن در ساختار پروژه‌ها است. اگر جایگاه این واحد در چارت سازمانی به‌درستی تعریف نشود، نتایج مورد انتظار حاصل نخواهد شد.

مفهوم جایگاه سازمانی مهندسی ارزش

جایگاه سازمانی به معنی تعریف نقش، مسئولیت و ارتباطات واحد مهندسی ارزش با سایر بخش‌های پروژه است. این جایگاه مشخص می‌کند که تیم مهندسی ارزش:

به چه کسی گزارش دهد،

چه اختیاراتی داشته باشد،

و در کدام مرحله از پروژه ورود کند.

بدون چنین تعریف شفافی، خروجی مهندسی ارزش اغلب به سطح یک "گزارش مشورتی" تقلیل پیدا می‌کند، در حالی که باید در تصمیم‌گیری‌های کلان پروژه اثرگذار باشد.

مدل‌های رایج جایگاه مهندسی ارزش در چارت سازمانی پروژه‌ها

۱. مهندسی ارزش در زیرمجموعه واحد فنی

در بسیاری از پروژه‌ها، تیم مهندسی ارزش ذیل واحد فنی و مهندسی قرار می‌گیرد.

مزیت: ارتباط نزدیک با طراحان و مهندسان.

ضعف: احتمال کم‌رنگ شدن نقش اقتصادی و مدیریتی مهندسی ارزش.

۲. مهندسی ارزش در زیرمجموعه مدیریت پروژه (PMO)

در مدل‌های پیشرفته، مهندسی ارزش به عنوان یک بخش تخصصی از دفتر مدیریت پروژه تعریف می‌شود.

مزیت: دسترسی مستقیم به مدیریت ارشد و دخالت در تصمیم‌گیری‌های کلیدی.

ضعف: نیاز به ساختار سازمانی بالغ و تخصصی.

۳. مهندسی ارزش به عنوان یک واحد مستقل مشاور

در برخی پروژه‌های بزرگ (ملی و بین‌المللی)، تیم مهندسی ارزش به صورت واحد مستقل مشاوره‌ای عمل می‌کند که مستقیم به کارفرما یا هیئت‌مدیره گزارش می‌دهد.

مزیت: استقلال در تصمیم‌گیری و جلوگیری از تعارض منافع.

ضعف: احتمال ایجاد فاصله با تیم اجرایی و کندی در تعاملات.

زمان مداخله تیم مهندسی ارزش در پروژه

جایگاه سازمانی تنها به چارت ختم نمی‌شود؛ بلکه به زمان ورود تیم مهندسی ارزش نیز وابسته است:

در فاز طراحی: بیشترین تأثیرگذاری و صرفه‌جویی (کاهش هزینه‌های تغییرات بعدی).

در فاز اجرا: محدودتر اما همچنان مؤثر.

در فاز بهره‌برداری: بیشتر در قالب بهینه‌سازی نگهداری و کاهش هزینه‌های چرخه عمر.

تجربه‌های جهانی

در پروژه‌های آمریکایی تحت استاندارد SAVE International، واحد مهندسی ارزش معمولاً بخشی از PMO تعریف می‌شود.

در پروژه‌های ژاپنی، مهندسی ارزش در کنار واحد تضمین کیفیت (QA/QC) قرار دارد تا همزمان کیفیت و هزینه بهینه شود.

در ایران، نمونه‌هایی چون پروژه‌های مپنا و قرارگاه خاتم نشان می‌دهند که هرچه جایگاه مهندسی ارزش به مدیریت ارشد نزدیک‌تر باشد، اثرگذاری آن بیشتر خواهد بود.

پیشنهاد برای صنعت ساختمان ایران

با توجه به شرایط فعلی پروژه‌های ساختمانی کشور، پیشنهاد می‌شود:

در پروژه‌های کوچک و متوسط: مهندسی ارزش ذیل واحد فنی تعریف شود.

در پروژه‌های بزرگ: در قالب بخشی از PMO یا مشاور مستقل فعالیت کند.

در سطح کلان شرکت‌های ساختمانی: یک کمیته مهندسی ارزش در ساختار دائمی سازمان تشکیل شود تا در همه پروژه‌ها به‌طور سیستمی عمل کند.

نتیجه‌گیری

جایگاه مهندسی ارزش در چارت سازمانی پروژه‌ها تعیین‌کننده میزان موفقیت آن است. هرچه این جایگاه به سطح تصمیم‌گیری‌های کلان نزدیک‌تر باشد، تأثیرگذاری مهندسی ارزش در کاهش هزینه، بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری بیشتر خواهد بود. برای آینده صنعت ساختمان ایران، نهادینه‌سازی این جایگاه یک ضرورت است و نه یک انتخاب.

✍️ نوشته‌ای از گروه ساختمانی زرقانی

ما در پروژه‌های خود بر این باوریم که مهندسی ارزش باید به عنوان بازوی تصمیم‌ساز مدیریت پروژه عمل کند، نه صرفاً یک ابزار مشورتی.