کاربرد مهندسی ارزش در تأسیسات ساختمان‌ها

به قلم: مهندس هادی زرقانی – مدیرعامل گروه ساختمانی زرقانی

مقدمه

تأسیسات ساختمان‌ها – اعم از مکانیکی، برقی و ایمنی – بخش قابل توجهی از هزینه‌های احداث و نگهداری یک پروژه را تشکیل می‌دهند. اجرای صحیح مهندسی ارزش در این بخش، علاوه بر کاهش هزینه‌های اولیه، موجب افزایش بهره‌وری، کاهش مصرف انرژی، افزایش عمر مفید تجهیزات و ارتقاء سطح ایمنی می‌شود. در این مقاله، با رویکرد تخصصی و فنی به بررسی کاربردهای مهندسی ارزش در تأسیسات ساختمان می‌پردازیم.

۱. چارچوب کلی مهندسی ارزش در تأسیسات

مهندسی ارزش در تأسیسات، فرآیند سیستماتیکی است که با تمرکز بر تحلیل کارکرد (Function Analysis) به دنبال شناسایی روش‌های جایگزین، بهبود طراحی و حذف هزینه‌های غیرضروری است. این رویکرد در تأسیسات به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شود:

1. مطالعه مقدماتی: بررسی نیازهای عملکردی ساختمان و تحلیل هزینه‌های چرخه عمر (LCC).

2. تحلیل سیستماتیک: شناسایی اجزای پرهزینه و ارزیابی راهکارهای جایگزین.

3. ارائه پیشنهادات اجرایی: انتخاب بهینه‌ترین روش بر اساس شاخص‌های اقتصادی، فنی و زیست‌محیطی.

۲. تحلیل مهندسی ارزش در انواع سیستم‌های تأسیساتی

۲.۱. سیستم‌های مکانیکی (HVAC)

• چالش‌ها: مصرف بالای انرژی، هزینه بالای تجهیزات و نگهداری.

• راهکارها:

  • جایگزینی بویلرهای قدیمی با بویلر چگالشی (Condensing Boiler).

  • استفاده از سیستم‌های VRF به جای چیلر-هواساز در پروژه‌های اداری متوسط.

  • عایق‌کاری پیشرفته لوله‌ها و کانال‌ها با مواد با ضریب انتقال حرارت پایین.

۲.۲. سیستم‌های برقی

• چالش‌ها: مصرف بالای برق روشنایی و تجهیزات، تلفات شبکه داخلی.

• راهکارها:

  • استفاده از سیستم روشنایی LED با سنسور حضور (Occupancy Sensor).

  • طراحی تابلو برق بهینه با حذف مدارات غیرضروری.

  • نصب سیستم مانیتورینگ هوشمند مصرف برق.

۲.۳. سیستم لوله‌کشی و آب‌رسانی

• چالش‌ها: هدررفت آب، نشتی، و هزینه‌های بالای تعمیرات.

• راهکارها:

  • استفاده از لوله‌های PEX با عمر مفید طولانی و مقاومت بالا.

  • طراحی سیستم جمع‌آوری آب باران برای استفاده در فلاش تانک و آبیاری.

  • استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف با استاندارد WaterSense.

۲.۴. سیستم ایمنی و آتش‌نشانی

• چالش‌ها: هزینه بالای تجهیزات، نیاز به نگهداری مداوم.

• راهکارها:

  • استفاده از سیستم‌های هوشمند اعلام و اطفای حریق با قابلیت Self-Test.

  • ترکیب سیستم اطفا با گازهای بی‌اثر در مراکز حساس (اتاق سرور).

  • طراحی مسیرهای لوله‌کشی اطفا به‌گونه‌ای که حداقل طول و اتصالات را داشته باشد.

۳. تحلیل هزینه-فایده (CBA) در مهندسی ارزش تأسیسات

جدول زیر نمونه‌ای از مقایسه قبل و بعد از اجرای مهندسی ارزش در یک ساختمان اداری را نشان می‌دهد:

موردقبل از مهندسی ارزشبعد از مهندسی ارزشدرصد صرفه‌جویی

سیستم سرمایشچیلر تراکمی قدیمیVRF کم‌مصرف32%

روشناییلامپ فلورسنتLED + سنسور45%

لوله‌کشیلوله فلزیPEX با عایق28%

جمع‌آوری آب باراننداشتاجرا شدهکاهش مصرف آب شهری 18%

۴. مزیت رقابتی در برند گروه ساختمانی زرقانی

گروه ساختمانی زرقانی در اجرای پروژه‌های تأسیساتی با رویکرد مهندسی ارزش سه اصل را رعایت می‌کند:

1. تحلیل عملکردی دقیق پیش از شروع کار.

2. انتخاب مصالح و تجهیزات بر اساس چرخه عمر، نه صرفاً قیمت اولیه.

3. هم‌افزایی تیم طراحی و اجرا برای کاهش دوباره‌کاری‌ها.

این رویکرد باعث شده هزینه‌های عملیاتی ساختمان‌های تحت اجرای ما به‌طور متوسط ۲۵٪ کمتر از میانگین بازار باشد.

۵. چک‌لیست اجرای مهندسی ارزش در تأسیسات ساختمان

1. بررسی طرح اولیه و مقایسه با استانداردهای ملی و بین‌المللی.

2. شناسایی تجهیزات و بخش‌های پرهزینه.

3. ارائه حداقل سه گزینه جایگزین برای هر بخش حیاتی.

4. تحلیل فنی و اقتصادی هر گزینه.

5. انتخاب و اجرای گزینه بهینه.

6. پایش عملکرد پس از بهره‌برداری و بازخورد به تیم طراحی.

نتیجه‌گیری

مهندسی ارزش در تأسیسات ساختمان نه تنها موجب کاهش هزینه‌ها می‌شود، بلکه کیفیت، ایمنی و پایداری پروژه را به طور محسوسی افزایش می‌دهد. استفاده از این رویکرد، یک انتخاب هوشمندانه برای کارفرمایان و پیمانکاران است و در رقابت بازار ساخت‌وساز، یک برگ برنده محسوب می‌شود.