بسم الله الرحمن الرحیم
عملیات خوارزم (درس اشنایی با دفاع مقدس)
دانشجو زهرا اخلاقی
دانشجوی مدیریت بازرگانی دانشگاه آزاد تهران مرکز
درس دفاع مقدس کلاس دوشنبه ۱۰:۳۵
استاد علی اکبر حسنوند
عملیات آزادسازی میمک که با نام عملیات خوارزم و ضربت ذوالفقار هم شناخته می‌شود، عملیاتی در نوزدهم دی ماه ۱۳۵۹ توسط فرماندهی ارتش و با شرکت تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه و هوانیروز ارتش، سپاه ایلام و بسیج عشایری برای بازپس‌گیری ارتفاعات میمک واقع در جنوب ایلام از نیروهای عراقی بود.
بیش از یک سوم مرز مشترک ایران و عراق در استان ایلام به طول ۴۳۰ کیلومتر است. میمک به درازای حدود ۱۴ کیلومتر و به عمق ۸–۷ کیلومتر موقعیت استراتژیک مهمی دارد و کمی آن طرفتر هم چاه‌های نفت و گاز وجود دارد. این مکان، آخرین ارتفاعاتی است که به دشت‌های عراق ختم می‌شود و دیدی وسیع تا عمق خاک عراق دارد و برای عراق هم از آن بابت دارای اهمیت بود که اولین ارتفاعی است که به ایران اشراف دارد و وقتی به دست آن‌ها افتاد تمامی جاده‌های ترابری مهران و صالح‌آباد را تا سومار تحت نظر گرفتند و کل رفت‌وآمدهای نظامی در جاده‌های مرزی مختل شد. تا ۳۱ شهریور که حمله سراسری عراق شروع شد قدرت دفاعی در برابر صدام نبود.
بازپس‌گیری میمک اولین عملیات مهم و نسبتاً گسترده ایران در مقابل عراق بود. این عملیات به فرماندهی ارتش و با شرکت تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه و هوانیروز ارتش، سپاه ایلام و بسیج عشایری با اعلام کلمهٔ رمز یا الله از سرنی به منظور آزادسازی ارتفاعات میمک آغاز شد.
طراحي عمليات
در چنين وضعيتي در جو سياسي و اجتماعي داخل كشور، همه انتظار انجام عمليات و دريافت خبرهاي روحيه بخشي را از جبهه‌ها دارند و اين انتظار تا حدي است كه ائمه جمعه نيز در خطبه‌هاي نماز به بيان آن مي‌پردازند و طراحان نظامي را ترغيب مي‌كنند زمينه‌هاي انجام عمليات و حمله به دشمن را بررسي و راه‌كارهاي مناسب را ارائه نمايند. همچنين طبق نامه‌اي كه ستاد مشترك ارتش كه در نهم دي ماه سال 59 به رزمندگان اسلام ابلاغ شده است، امام امت(ره) در ديدار بارئيس جمهور وقت (بني‌صدر)، نماينده حضرت امام(ره) در شوراي عالي دفاع (مقام معظم رهبري) و فرماندهان نظامي به صورت قاطع مي‌فرمايند «شما تعرض كنيد، امت مسلمان ايران پشتيبان شماست و من هم پشتيبان ارتش هستم» براين اساس لشكر 81 زرهي كرمانشاه از نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران طرح عملياتي امين را كه در نهم آذرماه سال 59 تهيه شده بود به يكان‌ها ابلاغ مي‌كند. به استناد اين طرح مسئوليت منطقه از حوالي رودخانه كاني‌شيخ تا شمال مهران به عهده تيپ يكم اين لشكر واگذار و مأموريت بشرح زير به تيپ ابلاغ شد:
الف – مرحله يكم
(1) تعرض ارتش مزدور عراق رادر منطقه همچنان متوقف كنيد.
(2) با هدايت عمليات چريكي مداوم و تعرض شبانه و روزانه محدود و محلي مداوم عليه جبهه، جناحين، عمق، سازمان دشمن و معابر تداركاتي وي و وارد كردن تلفات و خسارات، نيروهاي دشمن را تضعيف و توان رزمي او را كاهش دهيد.
(3) با بهره‌برداري از نقاط ضعف دشمن مناطق كليدي منطقه را با آتش كنترل كنيد.
ب – مرحله دوم
(1) درمنطقه تك (حمله) كنيد و نيروهاي باقي‌مانده خصم را نابود و خط مرز بين‌المللي را ترميم نماييد.
(2) آماده باشيد بنا به دستور، حمله را جهت سرنگون ساختن رژيم صدام حسين به خاك عراق ادامه دهيد.
متعاقب ابلاغ طرح لشكر، تيپ يك زرهي طرح عملياتي خوارزم – 6 (ميمك) را سه روز بعد و در بيست‌ودوم همان ماه تهيه كرده، اقدامات شناسايي از منطقه و وضعيت استقرار و استعداد دشمن را خصوصاً با استفاده از عشاير ايل خزل «خزعل» توسعه داد.
عشاير ايل خزعل ارتفاع ميمك ودامنه‌هاي غربي آن را جزو سرزمين آبا و اجدادي خود مي‌دانستند و با توجه به مرغوبيت علف‌ها و گياهان منطقه از آن براي علف‌چر دام‌هاي خود استفاده مي‌كردند و وابستگي، تعلق خاطر و پيوستگي عميقي نسبت به‌زمين منطقه داشتد. بهره‌برداري از اين انگيزه رواني مردم منطقه و استفاده صحيح از مشاركت آنان در عمليات خصوصاً در شناسايي‌ها و سازماندهي منطقي همراه با يكان‌هاي ارتشي و هدايت كنترل آنان، نقش به‌سزايي در پيروزي عمليات داشته است.
چگونگي اجراي عمليات
عمليات در تاريخ نوزدهم دي ماه سال 59 آغاز شد و مدت هفت روز به طول انجاميد و سرانجام يك هفته بعد در در تاريخ بيست‌وششم همان ماه با تثبيت خطوط و منطقه تصرف شده پايان يافت.
قرارگاه هدايت كننده عمليات خوارزم لشكر 81 زرهي به فرماندهي سرهنگ سهرابي بود كه اكنون از مشاوران نظامي فرماندهي معظم كل قواست.اين قرارگاه با يكان‌هاي زير علميات را به انجام رسانيد:
- يكان‌هاي قرارگاه لشكر 81 زرهي كه در منطقه عمومي ميمك و گنجانچم عمليات را اجرا كردند.
(1) قرارگاه تيپ يك لشكر 81 زرهي (گروه رزمي 195 پياده مكانيزه، گروه رزمي 217 تانك، گروه رزمي 222 تانك)
(2) گردان 7 ستاد مشترك ارتش.
(3) عناصري از نيروهاي ويژه.
(4) بسيج عشايري ايل خزعل.
و اما در مقابل نيروهاي خودي كه حدود دو تيپ برآورد مي‌شوند، دشمن با بيش از سه تيپ قبل از شروع علميات به شرح زير صف‌آرايي كرده بود:
(1) تيپ 2 پياده كوهستاني لشكر 2 پياده كوهستاني.
(2) تيپ 4 پياده كوهستاني لشكر 2 پياده كوهستاني.
(3) گردان 7 تانك لشكر 2 پياده كوهستاني.
(4) عناصر شناخته نشده‌اي از لشكر 2 پياده كوهستاني.
و بعد از آغاز عمليات ودر طول هفت روز نبرد مداوم، يكان‌هاي زير نيز به كمك نيروهاي شكست خورده دشمن آمدند:
(1) تيپ‌هاي 3 و 19 لشكر 8 پياده كوهستاني.
(2) گردان تانك اندلس تيپ 43 لشكر 9 زرهي
(3) تيپ 39 لشكر 7 پياده.
(4) تيپ مكانيزه گارد جمهوري.
(5) عناصري از تيپ‌هاي 31 و 32 نيروي مخصوص.
(6) گردان‌هاي 16، 17 توپخانه صحرايي و يك آتشبار كاتيوشا.
در برآورد كلي در مقابل حداكثر يك لشكر از جمهوري اسلامي ايران كه حمله را به دشمن آغاز كرد نيرويي در حد سه لشكر وجود داشت كه سرانجام با شكست سنگين متواري شدند.
در دستور ابلاغي يكان اجرا كننده عمليات آمده است:
تيپ 1 زرهي مأموريت دارد به‌منظوردرهم كوبيدن نيروهاي متجاوز عراق و اجراي مرحله به مرحله رسيدن به مرز بين‌المللي در نوزدهم دي ماه سال 59 در محور گنجانچم، دشمن رادرگير ودر محور شرقي و تنگ بينا، تك (حمله) نموده، ارتفاع ميمك را تصرف وبنابه دستور تك را به منظور ترميم مرز بين‌المللي به سمت غرب ادامه دهد.
