منبت کاری یکی از شاخه های هنر های دستی می باشد که از طریق کنده کاری بر روی چوب انجام می شود. منبت کاری در لغت به معنای روییدن است زیرا در زمان های گذشته از این کار تنها برای ایجاد طرح گل ها و گیاهان بر روی چوب و سنگ استفاده می شده است. امروزه بیشتر کار های منبت کاری بر روی چوب انجام می شود.
تاریخچه منبت کاری به زمانی که انسان برای اولین بار فلز را کشف کرد باز می گردد. به دلیل از بین رفتن چوب طی سالیان طولانی اطلاع دقیقی از هنر منبت کاری بر روی چوب در دسترس نمی باشد. اما بر اساس تحقیق محققان و دانشمندان این هنر دستی به دوران قبل از ساسانیان در ایران باز می گردد. هم چنین طبق آثار و شواهدی که در دسترس می باشد قدمت این هنر در ایران به 1500 سال پیش مربوط می شود. در چوبی مسجد عتیق در شیراز یکی از مهم ترین و قدیمی ترین اثار به جامانده ی منبت کاری شده است که قدمتی حدود 1200 سال دارد. زیر سازی این اثر هنری از جنس چوب تبریز است و از چوب گردو برای کار بر روی آن استفاده شده است.
برای شروع به منبت کاری همانند دیگر مشاغل به وسایل و ابزار خاصی نیاز دارید که در ادام به آن می پردازیم.
میز کار
میز کار اولین ابزاری است که برای شروع منبت کاری به آن نیاز دارید. برای انتخاب یک میز کار مناسب به ارتفاع آن توجه داشته باشید که متناسب با محیط کار شما باشد و موجب آسیب رسیدن به شما هنگام کار نشود. برای تعیین ارتفاع مناسب میز کار کافیست زمانی که سر پا ایستاده اید دست خود را مشت کرده و زیر چانه ی خود قرار دهید. در این حین انتهای ساعد دست شما ارتفاع مناسب میز را نشان می دهد.
مغار
مغار یکی از ابزار های اصلی منبت کاری می باشد که برای کنده کاری بر روی چوب از آن استفاده می شود. یک دسته و یک تیغه اجزای اصلی تشکیل دهنده ی مغاره می باشند. تیغه های مغاره ها به پنج دسته ی اصلی خراطی، چکشی، انگشتی، مشتی و آرنجی تقسیم می شوند. همچنین مغاره ها بر اساس شکل دهانه شان به گروه های تخت، چاقویی، گلویی و شفره تقسیم می شوند.
لوازم تیزکاری مغار
تیغه ی فلزی مغاره باید کاملا تیز باشد تا بتوان به وسیله ی آن به راحتی چوب را تراشید و شکل داد. پس از گذشت مدتی از کار کردن با مغاره ممکن است تیغه ی آن کند شود. تیز کردن مغاره به وسیله ی ابزاری مانند دستگاه سنگ، سنگ نفت و سنباده انجام می شود. البته در بسیاری از موارد نیز سازندگان مغار آن را به اندازه ی کافی تیز نمی کنند تا افرادی که از آن استفاده می کنند خودشان ابزار را تا حد دلخواه تیز کنند.
چکش
برای کار با برخی از مدل ای مغار به وارد کردن ضربه با چکش نیاز است. اکثر چش ها دارای کلگی پلاستیکی می باشند اما در برخی موارد نیز به صورت کوبه چوبی ساخته می شوند.
گیره
گیره یکی از ابزار آلات بسیار پر کاربرد در صنعت نجاری می باشد که در بسیاری از کارگاه ها برای افزایش سرعت و دقت افراد مورد استفاده قرار می گیرد.
برای انجام بسیاری از کار ها در صنعت چوب و نجاری از مینی فرز و یا فرز انگشتی استفاده می شود. مینی فرز یک ابزار بسیار کوچک می باشد که می توان آن را مانند یک قلم در دست گرفت و از آن برای حکاکی بر روی چوب استفاده کرد.
انتخاب طرح: برای شروع منبت کاری ابتدا باید طرح مورد نظر خود را انتخب کنید. در این مرحله باید ماهیت قطعه ی مورد نظر بررسی کنید. نوع طرح انتخابی به سبک کار و سلیقه ی هنرمند بستگی دارد. برای شروع کار می توان از طرح های گل و گیاهان و یا نقوش هنری دیگر استفاده کرد. گاهی اسم افراد بر روی چوب حکاکی می شود که به این کار منبت کاری چوب اسم می گویند. از این هنر هم چنین می توان برای منبت کاری چهره بر روی چوب استفاده کرد.
انتقال طرح انتخاب شده بر روی چوب: پس از انتقال طرح بر روی چوب، بخش های اضافی چوب از آن جدا می شود تا برای چوب منبت کاری آماده شود.
آماده کردن چوب: در برخی از موارد مخصوصا زمانی که چوب سفت باشد، سطح آن به آماده سازی و پرداخت نیاز دارد. برای نرم کردن سطح چوب معمولا از نفت استفاده می شود. برای استفاده از ابزار منبت کاری، مخصوصا زمانی که این کار با دست انجام می شود، این کار ضروری است.
جدا سازی طرح از زمینه: در این مرحله باید طرح مورد نظر از چوب جدا شود. این کار با استفاده از مغار و چکش انجام می شود.
فرم دادن و پرداخت طرح: بعد از جدا سازی طرح مورد نظر از چوب، باید با استفاده از ابزار مخصوص مانند مغار های بسیار ظریف و چکش های مخصوص منبت کاری به آن فرم داده شود. پس از ایجاد تمام جزئیات طرح، نوبت به ظریف کاری بر روی آن می رسد. سنباده کشی یکی از مراحلی است که سطح طرح کنده کاری شده را صاف و نرم می کند. آخرین مرحله ی انجام منبت کاری رنگ زدن سطح است. این کار باعث برجسته تر شدن و زیبا تر شدن طرح ها می شود.
منبت کاری یکی از هنر های اصیل ایرانی است که امروزه از آن برای خلق آثار هنری زیبا و ساخت قطعات و آثار مختلف استفاده می کنند و تمام هنردوستان در سراسر جهان جذب این هنر زیبا شده اند.
