نویسنده : سیده نیلوفر موسوی پور
(چه هست، چرا اهمیت دارد و چگونه اجرا کنیم)
مقدمه: مسألهای که همه با آن روبهرو هستند
همهی ما در مسیر یادگیری ریاضی، یا به عنوان معلم یا دانشآموز، بارها با این مشکل مواجه شدهایم: دانشآموزی که میتواند چهار عمل اصلی را انجام دهد، فرمولها را بلد است، ولی وقتی با یک مسئلهی متنی مواجه میشود، متوقف میشود. گویی زبان ریاضی را بلد است ولی زبان فارسی مسئله را متوجه نمیشود!
این مقاله یک راهکار عملی و ساده برای این مشکل ارائه میدهد. راهکاری که هم با تحقیق علمی تأیید شده و هم در کلاس درس، نتایج شگفتانگیزی به همراه داشته است.
چه چیزی باعث این مشکل میشود؟
شاید تصور شود مشکل اصلی در «ریاضی» است؛ در حالی که در واقع مشکل اصلی در «درک مطلب» است.
مثلاً دانشآموزی را تصور کنید که میداند ضرب یعنی تکرار جمع و تقسیم یعنی توزیع عادلانه. اما وقتی مسئلهای مانند این را میبیند:
((سارا ۴ بستهی مداد دارد که در هر بسته ۵ مداد است. چند مداد دارد؟))
سردرگم میشود.
او بلد است ۴×۵=۲۰ ولی متوجه نمیشود که مسئله از او چه میخواهد. چون مهارت تبدیل زبان طبیعی به مدل ریاضی را تمرین نکرده است.
چرا این مشکل مهم است؟
تحقیقات بینالمللی نشان میدهد که درک مطلب در مسائل متنی ریاضی، یکی از اصلیترین دلایل افت عملکرد دانشآموزان در آزمونهای بینالمللی مثل TIMSS و PIRLS است.
حتی در مدارسی که معلمها زمان زیادی برای تمرین محاسبات صرف میکنند، دانشآموزان در حل مسائل متنی نمرهی پایینی میگیرند.
چرا؟ چون فراتر از محاسبه، لازم است دانشآموز متن مسئله را بخواند، اطلاعات مهم را استخراج کند، دادهها را در ذهن سازماندهی کند و در نهایت عملیات درست را انتخاب کند.
اینجاست که تفاوت بین دانشآموز «توانا در محاسبه» و دانشآموز «توانا در حل مسئله» آشکار میشود.
راهکار پیشنهادی: (مدلسازی تصویری مسئله)
این راهکار در واقع ترکیبی از استراتژیهای آموزشی و تکنیکهای درک مطلب است که به دانشآموز کمک میکند محتوای مسئلهی متنی را به یک مدل بصری تبدیل کند.
مدلسازی تصویری مسئله شامل سه مرحله است:
۱. شناسایی کلیدواژهها
۲. رسم تصویر یا نمودار ساده
۳. انتخاب عملیات ریاضی متناسب با تصویر
حالا هر مرحله را با جزئیات توضیح میدهیم:
۱. شناسایی کلیدواژهها
مسئله را با صدای بلند بخوانید (یا از دانشآموز بخواهید بخواند).
از دانشآموز بخواهید اسمها (سارا، مداد، بسته) و اعداد (۴، ۵) را مشخص کند.
سپس از او بخواهید افعال کلیدی (دارد، میگیرد، میفروشد) و روابط بین دادهها را پیدا کند.
۲. رسم تصویر یا نمودار ساده
دانشآموز بستهها را به صورت دایره یا مربع بکشد.
در هر بسته ۵ مداد بکشد.
با دیدن تصویر، دانشآموز میفهمد که باید تعداد مدادهای موجود در هر بسته را با هم جمع کند یا ضرب کند.
۳. انتخاب عملیات
از دانشآموز بخواهید از روی تصویر تصمیم بگیرد که آیا جمع، تفریق، ضرب یا تقسیم لازم است.
سپس محاسبه را انجام دهد و جواب را در متن بررسی کند.
چگونه این راهکار را در کلاس درس اجرا کنیم؟
فرض کنید معلم کلاس چهارم هستید و میخواهید این روش را در یک جلسهی ۴۵ دقیقهای تدریس کنید.
میتوانید به شکل زیر عمل کنید:
گام اول: معرفی روش
با یک مثال ساده شروع کنید. برای مثال:
»یک جعبه شکلات داریم که در هر ردیف ۶ شکلات است و ۳ ردیف داریم. چند شکلات داریم؟«
با دانشآموزان با هم تصویر را روی تخته بکشید.
گام دوم: تمرین گروهی
چند مسئلهی دیگر را با هم بخوانید، کلیدواژهها را مشخص کنید، تصویر بکشید و عملیات را انتخاب کنید.
گام سوم: تمرین فردی
چند مسئلهی متنی مشابه بدهید تا هر دانشآموز خودش مراحل را انجام دهد.
گام چهارم: گفتگو
از دانشآموزان بخواهید توضیح دهند چرا این عملیات را انتخاب کردند. این گفتگو باعث تقویت تفکر انتقادی میشود.
چرا این راهکار مؤثر است؟
مطالعات نشان دادهاند که دانشآموزانی که به طور مرتب از مدلسازی تصویری استفاده میکنند:
✅ در آزمونهای حل مسئله عملکرد بهتری دارند
✅ اضطراب ریاضی کمتری دارند
✅ و درک عمیقتری از ارتباط بین متن و عملیات ریاضی پیدا میکنند
چه چیزی این روش را متفاوت میکند؟
۱. نیاز به ابزار یا تکنولوژی خاص ندارد
۲. برای همهی پایهها (حتی بزرگسالان) قابل استفاده است
۳. همزمان مهارت خواندن و ریاضی را تقویت میکند
۴. با تمرین مداوم، سرعت و دقت دانشآموزان را افزایش میدهد
۵. یادگیری را برای دانشآموزان جذابتر میکند
جمعبندی: قدم بعدی چیست؟
درک مطلب مسئلههای ریاضی، فقط مشکل دانشآموزان شما نیست؛ یک چالش جهانی است. اما با یک تغییر کوچک در روش تدریس، میتوانید نتایج بزرگی ببینید.
از فردا امتحان کنید: در اولین مسئلهی متنی، قبل از محاسبه، با هم تصویر بکشید.
به دانشآموزان بیاموزید مسئله را ببینند، نه فقط بخوانند.
این راهکار ساده، میتواند نگاه دانشآموزان شما به ریاضی را برای همیشه تغییر دهد.
