متفکران صوفیه از ابتدای شکل گیری تصوف، عقاید و رفتار برخی از صوفیان را که رفتار شایسته ای نداشتند و از آن منحرف شده بودند، مورد انتقاد قرار دادند. برخی از صوفیه و به ویژه شیوخ آن ها به نقد و ارزیابی عقاید و رفتار برخی از صوفیان پرداختند و بیشتر مضامین مربوط به تصوف که گاه مورد نقد و رد علما و فقها قرار می گرفت نیز در سخنان خود مورد نقد و بازنگری قرار گرفت. خود صوفیان. با گسترش افکار صوفیانه و ورود عامه مردم به محافل و مجالس صوفیانه با انگیزه های مختلف و در بسیاری از موارد برخلاف برنامه های خود صوفیه و در نتیجه بروز انحرافات مختلف در میان صوفیان، انتقاد صوفیان از معاصران آنان افزایش یافتند و برخی نیز به قصد انذار از نادرستی و نشان دادن روش و منش مناسب و اصلاح اشتباهات در راه تصوف آثاری نوشتند.
برخی از مهم ترین آثار از این دست عبارتند از: رساله فی غلات الصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی، اللمعه ابونصر سراج (متوفی 378)، الطرف ابوبکر کالابازی، رساله قشیریه ابوالقاسم قشیری. متوفی 465)، کیمیای سعادت امام محمد غزالی (متوفی 505)، کشف المحجوب ابوالحسن هجویری (متوفی 465)، حدیقه الحقیقه سنایی، انس الطالبین و مفتح النجات. هر سه نوشته شیخ احمد جام (زنده پیل) الهی نامه و اسرارنامه و مصیبت نامه، هر سه توسط عطار نیشابوری، عوارف المعارف شیخ شهاب الدین سهروردی و نفحات الانس جامی. صوفیه با نقد این آثار و اینکه صوفیه در دو حوزۀ عقاید و افکار و نظریات و آداب و رفتار به نقد یکدیگر پرداخته اند، برخی از موضوعات مورد بحث آنان عبارتند از: توحید، عشق، ولایت، کرامت، سماع و ترک وظیفه. با ترک علم، خرقه، نفاق و دنیاپرستی و... به این نتیجه می رسیم که اختلافات صوفیان در اعصار مختلف بسیار متنوع است و نیاز به تحقیق فراوان دارد و... .
