منگنز (Mn) به عنوان یک ریزمغذی ضروری، نقشی محوری در سلامت و عملکرد بهینه گیاهان زراعی و باغی ایفا میکند. نقص ساختاری این عنصر در بافت گیاهی نه تنها با علائم ظاهری مشخصی همراه است، بلکه به طور جدی پتانسیل تولید محصول را کاهش میدهد. در ادامه، به تحلیل جامع نقشهای بیولوژیکی منگنز، استراتژیهای مدیریت کمبود و نحوه کاربرد تخصصی کود سولفات منگنز میپردازیم.
کود سولفات منگنز به دلیل دارا بودن همزمان منگنز و گوگرد (عنصر ثانویه مهم)، برای اصلاح شرایط تغذیهای در خاکهای دچار نارسایی تغذیهای ایدهآل است.
منگنز به عنوان یک فعالکننده برای آنزیمهای متعددی عمل میکند که در متابولیسم اسیدهای چرب، لیپیدها و مهمتر از همه، در تجزیه کربوهیدراتها و فرآیند جذب و استفاده از نیتروژن دخیل هستند. سطوح کافی منگنز، سوخت و ساز نیتروژن را تسریع بخشیده و جذب بهینه این ماده حیاتی را تضمین میکند.
وجود مقادیر کافی از این ریزمغذی ضروری، مقاومت ذاتی گیاه را در برابر استرسهای محیطی (مانند خشکی و سرما) و حملات پاتوژنها افزایش میدهد. منگنز در تقویت دیوارههای سلولی و مسیرهای دفاعی گیاه نقش مستقیم دارد و توانایی گیاه برای مقابله با بیماریها را تقویت میکند.
کمبود منگنز به صورت غیرمستقیم بر جذب دیگر مواد مغذی ضروری مانند آهن (Fe) و منیزیم (Mg) تأثیر میگذارد. اصلاح مؤثر این نقص، توانایی ریشه در جذب سایر مواد مغذی را بهبود میبخشد. رفع کمبود منگنز به طور مستقیم منجر به افزایش تعداد و وزن میوهها یا دانهها شده و در نتیجه، عملکرد و کیفیت نهایی محصول را به طرز چشمگیری ارتقاء میدهد.
خاکهای پسته کاری عمدتاً آهکی و قلیایی هستند، که این امر جذب را به شدت محدود میکند. کمبود منگنز در پسته منجر به اختلال در فرایندهای کلیدی فتوسنتز، کاهش نرخ گلدهی و اختلال در تشکیل میوه میشود. تأمین به موقع این عنصر، مستقیماً بر افزایش عملکرد و بهبود پارامترهای کیفی مغز پسته اثرگذار است. و تاثیر سولفات منگنز برای درختان پسته غیر قابل چشم پوشی است.
پسته از جمله محصولاتی است که به شدت مستعد کمبود Mn است. این کمبود در بافتهای جوان با زردی شدید برگها، کاهش اندازه برگ و توقف رشد شاخهها نمایان میشود. منگنز برای تنفس سلولی و استفاده بهینه از نیتروژن در پسته حیاتی است.
روش و دوز مصرف: برای درختان بالغ پسته، اعمال خاکی سولفات منگنز به صورت چالکود یا کانال کودی با دوز پیشنهادی ۵۰ تا ۱۰۰ گرم به ازای هر درخت، بسته به نتایج آزمون خاک، توصیه میشود.
زمان طلایی: بهترین زمان برای کاربرد این کود، اوایل فصل بهار و همزمان با بیدار شدن درخت و شروع رشد فعال برگها است. در صورت مشاهده کلروز حاد در اواسط فصل، میتوان از محلولپاشی با غلظت مناسب استفاده کرد.
کاربرد این کود برای درختان بارده نظیر زیتون، کیوی، مرکبات، پسته، انگور، انجیر و سیب توصیه میشود.
سولفات منگنز همچنین در بهبود عملکرد محصولات زراعی زیر نقش دارد:
غلات: گندم و بهویژه برنج (که به منگنز حساس است).
دانه های روغنی: پنبه و آفتابگردان.
سبزیجات: سیبزمینی، گوجهفرنگی و پیاز.
مدیریت تغذیه مبتنی بر علم، کلید موفقیت در استفاده از کودهای شیمیایی است.
کاربرد خاکی (Soil Application):
چالکود یا کانالکود: این روش برای درختان باغی ترجیح داده میشود. در زمستان (قبل از شروع فصل رویش)، کود به صورت مخلوط با کود حیوانی و گوگرد در سایهانداز درخت مصرف میشود.
بذرکار (در زراعت): میزان مصرف برای نباتات زراعی ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار هنگام آمادهسازی بستر بذر به صورت زیرخاکی است.
محلولپاشی (Foliar Application):
این روش برای رفع سریع کمبود در طول فصل رشد بسیار مؤثر است. غلظت ۵ در هزار برای اغلب محصولات زراعی و باغی توصیه میشود. زمان ایدهآل محلولپاشی، حدود یک ماه پس از مرحله جوانهزنی یا سبز شدن اولیه است.
یون منگنز در خاک تحت تأثیر pH است؛ هرچه محیط اسیدیتر شود، حلالیت یون فعال افزایش مییابد. از آنجا که دیاکسید منگنز پایدارترین شکل است، اعمال کودهای حیوانی و گوگرد در کنار سولفات منگنز، به کاهش pH موضعی و در نتیجه افزایش جذب کمک میکند. نکته حیاتی: مانند هر ریزمغذی دیگری، مصرف بیش از حد سولفات منگنز میتواند منجر به مسمومیت گیاهی (Toxicity) شده و عملکرد را به شدت کاهش دهد. باید مطابق با توصیههای آزمایشگاهی خاک و برگ عمل کرد.
دسترسپذیری منگنز در خاک وابستگی شدیدی به اسیدیته (pH) خاک دارد. درک این رابطه برای برنامهریزی یک برنامه کوددهی کارآمد ضروری است.
pH بالا (قلیایی): در خاکهای آهکی با pH بالای ۶.۵، منگنز به اشکال نامحلول تبدیل شده و عملاً از دسترس گیاه خارج میشود که یکی از شایعترین دلایل کمبود منگنز است.
pH پایین (اسیدی): در خاکهایی با pH کمتر از ۵.۵، حلالیت منگنز به شدت افزایش یافته و ممکن است منجر به سمیت منگنز در گیاه شود که علائم آن معمولاً به صورت لکههای نکروز (سوختگی) روی برگهای مسنتر ظاهر میشود.
برای دستیابی بهتر گیاه به منگنز، تنظیم pH خاک ضروری است. به عنوان مثال، استفاده از ترکیبات گوگردی یا سولفات آلومینیوم میتواند به کاهش pH کمک کند، در حالی که آهکزنی (Lime) برای افزایش pH در خاکهای بسیار اسیدی توصیه میشود.
برای اطمینان از اثربخشی برنامههای کودی، انتخاب منبع تأمین معتبر ضروری است. خرید کود سولفات منگنز باید با تضمین کیفیت صورت گیرد. تأمینکنندگان پیشرو، محصولاتی با آنالیز دقیق (حاوی ۲۸ تا ۳۲ درصد منگنز در برخی گریدهای تخصصی) و اصالت مواد اولیه عرضه میکنند.
فروش و تأمین کودهای با کیفیت بالا باید با قیمتگذاری رقابتی و ارائه خدمات لجستیکی سریع همراه باشد تا کشاورزان بتوانند در زمان حیاتی توسعه گیاه، نیاز خود را برطرف سازند. این امر، کارایی سرمایهگذاری کشاورز را به شکل معناداری افزایش میدهد.
