محتوای مردم‌نگارانة بخش قابل‌توجهی از آثار هوشنگ پزشک‌نیا، اعتنای ویژه‌ای را به این وجه از تجربه‌های هنری او می‌طلبد. این خصلت شاید نه به شکلی روشمند و متمرکز، اما در قالب دغدغه‌ای پایدار و البته در لایه‌های متعدد در نقاشی‌های او رخ نشان می‌دهد. این رویکرد طیف متنوعی از آثار او را شامل می‌شود؛ از پرتره و طبیعت بیجان تا دورنماها و چشم اندازهای شهری و روستایی.
بخش عمده‌ای از جلوه‌های بصری هنر پزشک‌نیا را این روزها از خلال نقاشی‌هایی که در جنوب ایران خلق کرده (1325 تا 1337) به‌جا می‌آوریم، اما برخلاف این‌که جنبه‌های مردم‌نگارانه آثار او را معمولاً به تأثیرپذیری از این اقلیم نسبت می‌دهیم، پزشک‌نیا پیش از آن هم ، از جمله در پرتره «آ سید علی» (1321) ، که در درکه تهران رسم کرده، همچنین در تک‌چهره‌ای دیگر با عنوان « مُلا»، بیشتر از آنکه در قید چهره‌پردازی و شخصیت‌سازی باشد، نشان می‌دهد که مشخصاً به چگونگی پوشش و آرایش سوژه متمرکز است. در این زمینه به‌ویژه عنوان‌های آثار پزشک‌نیا بر چنین دلالت‌هایی صحه می‌گذارند. «زن و مرد عشایر و اسب» ، «چوپان» و « مزرعه» تعدادی از این عنوان‌ها است که دغدغه‌های بوم‌نگاری هنرمند را به شکلی بی‌واسطه‌تر با ما در میان می‌گذارند.
واضح است که پزشک نیا به عنوان هنرمندی از نسل اول مدرنیست‌ها، حتی در پرداختن به این موضوعات هم بیان تصویری نوینی را جستجو می‌کند – و این جستجوگری در بیان در کارهایش به یک مشخصه تبدیل می‌شود- اما پیشینه حضور او در مکتب کمال‌الملک هنوز رگه‌هایی از جهان‌بینی این مکتب را با خود دارد. پزشک نیا در نقاشی‌هایی چون « نمد مالی»، « مطرب‌ها»، همین‌طور در سری «پیرمرد» ها (1349) این دغدغه‌های مردم‌نگارانه‌اش را در تداوم ناتورالیسمی از جنس «رمال» و « عمو صادق شیرازی» کمال‌الملک، اما در اجرایی تجربی پیش می‌برد. نقاشی آب مرکبی« وغ وغ ساهاب» پزشک‌نیا در ادامه همین تجربه های بصری شکل می‌گیرد؛ فروشنده دوره‌گرد اسباب‌بازی در پلان اول رو به روی ما و پشت سرش خیل کودکان مشتاق اسباب‌بازی‌ها، همه با پوست تیره و بر زمینه‌ای از معماری جنوب ایستاده‌اند.
سری نقاشی‌های طبیعت بیجان پزشک نیا و برای نمونه اثر «بدون عنوان» (1348) نشان می‌دهند که او چگونه این ویژگی‌های اقلیمی را به میدان نقش‌آفرینی اشیاء و عناصر محدود می‌کشاند. این اثر طبیعت بیجان ساده‌ای است از چند تربچه قرمز در کنار یک ماهی حلوای سیاه در یک بشقاب. زاویه دید نقاش طوری انتخاب شده تا تمامیت شکلی عناصر پیدا و واضح باشد. در اینجا هم میدان زیبایی‌شناسی طبیعت بیجان باز هم با گوشه چشمی به بازنمایی بخشی از زیست‌بوم جنوب ایران ظاهر می‌شود.
نقاشی «عاشورا» (1335) بازنمایی دیگری از این مناسک است که به وضوح در همین مسیر حرکت می‌کند. شاید از همین‌جا است که پزشک نیا به‌جز عینیت‌گرایی در انعکاس زیست‌بوم، بعضی از آثارش از جمله یک نقاشی با عنوان «جن» (1346) را به عرصه باورهای عامیانه می‌کشاند و لایه دیگری از مردم‌نگاری را در کیفیت‌هایی سوبژکتیو به نمایش می‌گذارد.
و بالاخره چشم‌اندازهایی از تأسیسات نفتی جنوب ایران به مجموعه نقاشی‌های مردم نگارانه پزشک نیا راه می‌یابند، در سال‌های همزمان با حضور پزشک نیا در آبادان، ملی شدن صنعت نفت در عمده شدن این چشم‌اندازها نقش بازی می‌کند و از نگاه پزشک نیا چنین پدیده‌ای با همه دلالت‌های تاریخی و سیاسی‌اش به جنبه‌های زیستی مردمان جنوب گره می‌خورد. همین چشم‌اندازها است که تا بیش از یک دهه در میان آثار او تداوم می‌یابند و خود به مجموعه‌هایی مستقل می‌انجامد. نقاشی « تأسیسات بی‌بیان» ( 1337) و سری « دکل نفت» در سال‌های 1349 و 1350، از این دسته‌اند. در « تأسیسات بی‌بیان» محوطه نفتی و زیستگاه بومی چنان درهم‌تنیده شده که فاصله میان آن‌ها تنها یک جاده باریک است. در چشم‌انداز دیگری از مجموعه «دکل نفت» ( 1350) زنی با پوشش محلی جنوب در آستانه تأسیسات نفتی به ملاقات همسرش آمده که حالا کارگر شرکت نفت است؛ و همه این‌ها بر پس‌زمینه‌ای از دکل‌ها و افزارهای صنعت نفت نشسته‌اند.
در نهایت همین چشم‌اندازها است که پویایی نگاه پزشک نیا به زیست‌بوم را نشانه‌گذاری می‌کند. با همه این‌ها، مردم‌نگاری او پذیرنده همه پدیده‌های نوآمده هم هست.
بهروز فائقیان
......................................................................................................................................
این متن مرتبط است با نمایشگاهی از آثار هوشنگ پزشک‌نیا/ مهرماه 1396/ گالری شهریور، تهران/
این متن پیش از این در گزارشی به تاریخ مرداد 1398 در روزنامه توسعه ایرانی منتشر شده است/
لینک کوتاه: https://www.toseeirani.ir/fa/tiny/news-10417
چهل و پنج سال پس از درگذشت هوشنگ پزشک‌نیا (نقاش پیشگام مدرنیسم ایران)، گالری «شهریور» نمایشی از مجموعه حدود ۳۰ اثر از این هنرمند مربوط به دهه ۳۰ تا دهه ۵۰ را ارائه کرد.
هوشنگ پزشک‌نیا در 4 خرداد سال 1296 در تهران به دنیا آمد. در سال 1316 از دانشسرای عالی لیسانس تاریخ و جغرافیا گرفت و به تدریس در دبیرستان‌های کرمان مشغول شد.در سال 1321 عازم ترکیه شد و به تحصیل نقاشی و تاریخ هنر در آکادمی هنرهای زیبای استانبول زیر نظر پرفسور «لئوپولد لوی» پرداخت و در همین جا بود که با نقاشی مدرن جهان آشنا شد، در آبان 1323 پزشک نیا به همراه حسین طاهر زاده بهزاد ، نگارگر ایرانی آثارشان را در کنسولگری ایران در استانبول به تماشا گذاشتند. در سال 1327 با استخدام در بخش انتشارات شرکت نفت برای نشریات شرکت نفت کارهای طراحی و نقاشی کرد. پزشک‌نیا در سال 1340 به سوییس، انگلیس و فرانسه سفر کرد و آثارش را به نمایش گذاشت. او در غروب 16 آذر 1351 شمسی بر اثر سکته قلبی در منزل خود در محله دروس تهران درگذشت.در زمستان 1379 موزه هنرهای معاصر تهران آثار سهراب سپهری،حسین کاظمی و هوشنگ پزشک نیا را در نمایشگاهی با عنوان «بر یاد ماندگان» به تماشا گذاشت.
