✍ آروین خادم مولا ، پژوهشگر تحولات خاورمیانه
? افت مشارکت در انتخابات پارلماني لبنان نشانه چیست ؟
سیستم سیاسی در لبنان پارلمانی است. نظام پارلمانی در لبنان متأثر از وضعیت فرقه‌ای، اجتماعی و مذهبی خاص این کشور میباشد. مسیحیان و مسلمان سنی و مسلمان شیعه. این سیستم به گونه‌ای طراحی شده‌است که تمامی اقوام و مذاهب در آن سهمی از قدرت سیاسی داشته باشند.
برطبق این توافق، رئیس‌جمهور از میان مسیحیان مارونی، نخست‌وزیر از میان مسلمانان سنی مذهب، رئیس پارلمان از بین شیعیان و معاون نخست‌وزیر از بین مسیحیان ارتدوکس انتخاب می‌شود.
پارلمان لبنان دارای ۱۲۸ کرسی است که به‌طور مساوی بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده‌است. این توافق حاصل قرارداد طائف (۱۹۹۰) میباشد که به جنگ‌های داخلی ۱۵ ساله در لبنان پایان داد. تا قبل از این توافق سهم مسیحیان در قدرت سیاسی بیشتر از مسلمانان بود و تقسیم‌بندی به صورت ۵ - ۳ - ۲ به ترتیب مسیحی-سنی-شیعه انجام می‌گردید.
انتخابات پارلمانی هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود و فرد معرفی شده از جانب حزب یا ائتلاف پیروز با احتساب شرط تسنن نخست‌وزیر خواهد شد.
رئیس‌جمهور لبنان نیز فرد مسیحی برای یک دوره ۶ ساله توسط پارلمان برگزیده می‌شود، رئیس‌جمهور فرمانده نیروهای مسلح نظامی و امنیتی نیز خواهد بود .
تقسیم قضایی لبنان تابع قوانین ناپلئونی (نظام قضایی فرانسه) میباشد، اما هر کدام از مذاهب مختلف دادگاه‌های خاص خود را در مورد قوانین مربوط به ازدواج، طلاق و… دارا میباشند.
در لبنان دو ائتلاف سیاسي مهم همیشه در عرصه سیاست فعال بوده اند ؛ هشت مارس و چهارده مارس .
هشت مارسي ها مواضع سیاسي مشترک شان این هاست :
حامی محور مقاومت - ضد غرب - ضد سعودي و مخالف ائتلاف چهارده مارس .
احزاب اصلی :
جنبش میهني آزاد به رهبری جبران باسیل « مارونی»
حزب الله به رهبری سید حسن نصر الله « شیعه»
جنبش امل به رهبری نبیه بري « شیعه»
جریان المرده به رهبري سلیمان فرنجیه « ماروني»
و دیگر احزاب این ائتلاف عبارتند از : سازمان خلق ناصري ، فدراسیون انقلابي ارمني ، و حزب ناسیونال سوسیالیست سوري
که دو دولت حامی این ائتلاف ، سوریه و ایران میباشند .
و اما در طرف مقابل چهارده مارسي ها مواضع سیاسي مشترک شان عبارت است از :
ضدیت با سوریه و جمهوری اسلامي ، غرب گرا و مخالف ائتلاف هشت مارس.احزاب اصلي : جریان المستقبل به رهبری سعد الحریري « سني » ، حزب القوات اللبنانیة به رهبري سمیر جعجع « ماروني » و حزب کتائب به رهبری سامي الجمیل « مارونی» و دیگر احزاب این ائتلاف عبارتند از :
جماعت اسلامي ، حزب سوسیال دموکرات
« هنچاکیان - ارمني » و حزب لیبرال دموکرات
« رمگور - ارمني »
که سه دولت حامی این ائتلاف عبارتند از : ایالات متحده ، فرانسه و عربستان سعودي .این دو ائتلاف هر کدام متحدانی نیز دارند که از شاخص ترین آنها می توان به حزب سوسیالیست ترقي خواه به رهبري ولید جنبلاط « دروزي» اشاره کرد که حامي ائتلاف چهارده مارس میباشد .
روز یکشنبه مورخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ مردم لبنان برای شرکت در انتخابات پارلمانی از ساعات اولیه روز پای صندوق های رأی رفتند .
گرچه حضور آنچنان مورد قبول احزاب و فعالان سیاسي لبناني نبود ولی افت این حضور علت های مهمی برای تضعیف انگیزه مشارکت داشت .
کاهش سطح امید به تغییر
فساد سیاسي و اقتصادي گسترده
ماجرای انفجار بندر بیروت
اختلافات سیاسي
کمپین های گسترده سیاسي برای تضعیف پایگاه مشارکت رأی حزب الله
تحریم سعد الحریري و حزب المستقبل
افزایش سطح عدم باور پذیری بخش هایی از جامعه به اصلاح وضع موجود
ناکارآمدي دولت
ساختار فاسد نظام بانکي
ورشکستگي اقتصادی دولت
تاثیرات رسانه ها
فضای مجازي
ناکارآمدي نظام طائفي
و مواضع رسانه ای رادیکال رجال سیاسي نسبت به یکدیگر تنها بخشي از علل افت مشارکت جامعه در انتخابات بوده است .
معمولا رسم است در انتخابات لبنان از لحظات ابتدایی روز تا حوالی ظهر شهروندان لبنانی و از ساعت ۱۷ عصر بدنه سازمان ها و احزاب به پای صندوق های رأی می روند .
که این رویه تبدیل به یک سنت انتخاباتی نیز شده است . ولی امسال به گفته شاهدان میداني انتخابات لبنان شاهد افت حضور از ساعت ۱۷ عصر به بعد بوده است این خود پیامی دارد که علاوه بر شهروندان لبناني حتی بدنه سازمانی و احزاب هم انگیزه سال های قبل را برای شرکت در انتخابات نداشته اند .
شاید جالب باشد که بدانید کاندیداهای انتخابات در لبنان حتما باید مبلغی را برای کاندیداتوری و ثبت نام به دولت بدهند تا امکان رقابت داشته باشند و این خود یکی از موانع جدی دموکراسي در لبنان است و مورد دیگر اینکه اساسا اگر کاندیداها نامشان در لیست های سیاسي نباشد عملا کارشان برای پیروزی و ورود به پارلمان بسیار سخت است . مورد نخست امکان کاندیداتوری بخش های بزرگی از جامعه که توان مالی مناسبي ندارند را سخت کرده و مورد دوم کار فعالان مستقل و منفرد را .
در سال ۲۰۱۸ تقریبا نزدیک به پنجاه درصد واجدین شرایط در انتخابات مشارکت داشتند این در حالی است که عدد حضور در انتخابات ۲۰۲۲ به ۴۱ درصد تقلیل یافت .ولی چالش اصلی یا همان ابرچالش نظام سیاسي و پارلماني در این کشور ساختار طائفی آن است .این ساختار عملا ماهیت شهروند بودن در سطح عادلانه را دچار مشکلات اساسي کرده است . چون در این ساختار بر اساس تقسیمات قومیتي و جمعیت حضور هر قومیت در هر منطقه قدرت در وجه کلان آن باید تقسیم شود . یعني می شود لبنان را شرکت سهامي طوائف نامید .
وقتی احزاب برآمده از طوائف باشند عملا دموکراسي ، مهارت کشورداری ، مدنیت و موضوع تخصص در اداره ساختار و سیستم اقتصادی کشور هم دچار مشکل می شود . چرا که هر شخصی اگر بخواهد مدیریت هر بخشي را در دست گیرد تمامی طوائف و احزاب برآمده از طوائف بر طبق سنت های غلط از او سهم خواهی می کنند و باید نظر همه را جلب کند .
در این نوع عرصه سیاسي و مدیریتي موضوع انتخاب سفرا ، مدیر کل ها ، وزراء و غیره همیشه دچار مشکل است .
مساله دولت در لبنان مساله تقسیم قدرت است نه کارآمدی . همیشه باید دولتي تشکیل شود که بجای کارآمدی ، طوائف و سرانشان رضایت داشته باشند که بخشي از این کیک قدرت نصیبشان شده .هرچقدر که به جلو می رویم شاهد عمیق ترین شدن شکاف های سیاسي و اجتماعی و اقتصادي در لبنان هستیم اساسا همین مسیر لبنان را به فروپاشي کامل خواهد کشاند .
و چون بدیلی هم برای حل بحران ها نیست این موضوع می تواند درآینده لبنان را محل اختلاف جدی دولت های خارجی در خاک خود کند .
لبنان دماسنج خاورمیانه است . یعني بدلیل تاثیر گذاری دولت های خارجی بر جامعه و طوائف و احزاب داخلی لبنان هرچقدر که وضع مناسبات منطقه رو به تنش زدایی باشد وضع لبنان هم خوب است هرچقدر تنش و درگیری بین این دولت ها افرایش پیدا می کند وضع داخلی لبنان هم رو به تنش بیشتر پیش میرود .
افت مشارکت در انتخابات اخیر لبنان نشان دهنده این است که اساسا ساختار طائفی سیستم حاکم بر این کشور تاثیر گذاری خود را از دست داده و این مساله می تواند لبنان را به لبه پرتگاهی تاریخی ببرد و بحران ناکارآمدی و فساد گسترده اقتصادي نیز از نتایج جدی این ساختار غلط است .لبنان راهی جز رهایی از این نوع نظام ندارد .
