چیا (نام علمی: Salvia hispanica؛ نام انگلیسی: chia) گیاهی است یکساله از سرده نو خانواده نعناعیان. این گیاه بومی آمریکای مرکزی است. این گیاه را برای مصرف دانه آن میکارند، گرچه خود گیاه کاربرد تزئینی هم دارد.
چیا از نظر تجاری بیشتر به علت دانههای آن کاشته میشود. دانههای چیا سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ است. از دانههای چیا میتوان ۲۵ تا ۳۰ درصد روغن استخراج کرد. از جمله اسید آلفا لینولنیک (ALA). روغن دانههای چیا تشکیل شدهاست از حدود ۵۵ درصد امگا ۳، هجده درصد امگا ۶، حدود شش درصد امگا ۹ و حدود ۱۰ درصد چربیهای اشباع شده.
بهطور معمول، دانههای چیا به شکل بیضی کوچک هستند با قطر حدود یک میلیمتر. دانههای چیا در رنگهای گوناگون از جمله قهوهای، خاکستری، سفید، سیاه و سفید، و لکهلکه رنگ نیز یافت میشوند. دانههای چیا آبدوست هستند و قادرند تا ۱۲ برابر وزن خود را آب جذب کنند.
دانههای چیا بهطور سنتی در مکزیک و جنوب غربی ایالات متحده مصرف میشوند. اما در اروپا بهطور گسترده شناخته شده نیستند. امروزه، گیاه چیا به صورت تجاری و نیز به صورت طبیعی در مکزیک، بولیوی، آرژانتین، اکوادور، نیکاراگوئه، گواتمالا و استرالیا رشد کرده یا کاشته میشود.گونههای جدیدی از چیا در ایالت کنتاکی برای کشت در عرضهای جغرافیایی شمالی در ایالات متحده توسعه یافتهاند.
در ایران اغلب دانهٔ چیا با بذر ریحان و تخم شربتی اشتباه گرفته میشود، در حالی که این سه متفاوت از یکدیگرند و هر کدام خاصیت جداگانهای دارند. در ایران تخم شربتی از قدیم در نوشیدنیهای خنک برای برطرف کردن عطش در فصل تابستان استفاده میشود. گاهی تخم شربتی یا بذر ریحان به اشتباه به عنوان دانههای چیا خریداری شده و مورد استفاده قرار میگیرد، یا خواص مربوط به دانههای چیا به تخم شربتی که در ایران فراوان است نسبت داده میشود که درست نیست. تنها شباهت دانه چیا با تخم شربتی و بذر ریحان لعابدار شدن هر سه است (دارای موسیلاژ میباشند)، ولی خواص این سه دانه با یکدیگر فرق اساسی دارند. از مهم ترین خواص دانه چیا لاغری و کاهش اشتها را نام برد.
همچنین باید توجه داشت که طعم دانه چیا و دانه ریحان به هم نزدیک است و به همین سبب گاهی در ایران دانه چیا به عنوان تخم شربتی به فروش میرسد.
همانطور که می دانید اصلی ترین خواص دانه چیا تاثیر گذاری خوب آن روی لاغری و تناسب اندام است و اخیرا افراد زیادی این دانه را در رژیم غذایی خود گنجانده اند. اما لازم است که بدانید دانه چیا به تنهایی باعث کاهش وزن و لاغری نمی شود. داشتن یک رژیم غذایی متعادل در کنار ورزش می تواند باعث تناسب اندام شما شود.
مصرف روزانه این دانه در افرادی که فعالیت بدنی دارند و رژیم غذایی آن ها متعادل است باعث لاغری خواهد شد. طریقه مصرف این دانه به این صورت است که شما باید دانه را ازشب قبل در آب خیس کنید. دانه چیا حدود ۱۲ برابر وزن خود، آب را به خود جذب می کند و حالتی ژله ای و غلیظ پیدا می کند.
افزایش حجم دانه باعث می شود تا معده شما پر شود و احساس سیری داشته باشید و تمایلی به مصرف غذا نداشته باشید. وجود فیبر بالا در دانه باعث می شود تا به شما احساس سیری دست بدهد. این فیبر عملکرد دستگاه گوارش را بهبود می بخشد و از ایجاد یبوست هم جلوگیری می کند
خواص دانه چیا برای پوست اثبات شده است. این دانه دارای مقادیر بالایی امگا ۳ است که می تواند پوست صورت و بدن را در برابر خشکی و التهاب محافظت کند و گردش خون آن را بالا ببرد.
همچنین وجود امگا ۳ کافی در بدن باعث می شود تا پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید مقاومت خوبی داشته باشد.
خواص دانه چیا در مردان و زنان تقریبا مشابه است. مصرف این دانه در مردان باعث تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت ها و ویروس ها، کاهش کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب، حفظ سلامت قلب و عروق، کنترل قند خون، بهبود عملکرد دستگاه گوارش، کنترل وزن و … می شود.
این دانه یک مکمل سالم و طبیعی است که مردان می توانند برای تقویت عضلات در هنگام ورزش های سنگین مانند بدنسازی آن را مصرف کنند. البته ناگفته نماند مردانی که دچار مشکلات پروستات هستند نباید این دانه را مصرف کنند و یا تحت نظر پزشک آن را مصرف کنند چون مصرف بیش از حد آن باعث ابتلا به بدخیمی پروستات می شود.
از خواص دانه چیا می توان به سلامت کبد اشاره کرد. این دانه به دلیل فیبر زیاد، امگا ۳، آنتی اکسیدان و … می تواند کبد را در برابر آسیب ها محافظت کند. وجود آنتی اکسیدان در این دانه باعث می شود تا سلول های کبد در برابر رادیکال ها آزاد محافظت شوند. فیبر موجود در دانه چیا باعث تمیز کردن کبد در برابر سموم و مواد زائد می شود و عملکرد کبد بهبود پیدا می کند.
همچنین اسیدهای چرب امگا ۳ هم می توانند باعث کاهش التهاب و سلامت کبد شوند. می توانید برای سلامت کبد این دانه را با ماست، غلات صبحانه، انواع اسموتی ها، سوپ و یا آش ترکیب کنید و آن را مصرف کنید.
دانه چیا یک منبع عالی سرشار از کلسیم، منیزیم، آهن و زینک است که برای درمان تنبلی تخمدان بسیار مناسب است. مصرف منظم این ماده سرشار از اسید چرب امگا ۳ و فیبر باعث تنظیم نوسانات هورمونی، تغییرات خلقوخو و سندرم متابولیک در زنان میشود.
علاوه بر خواص کلی که برای دانه چیا برشمردیم این دانه دارای خواص خاصی برای زنان است. از خواص دانه چیا برای زنان می توان به نقش موثر آن در هورمون های زنانه اشاره کرد. این دانه حاوی فیتو آندروژن است که باعث کاهش علائم پیش از قاعدگی، باعث تنظیم چرخه قاعدگی و بهبود اختلالات هورمونی می شود. مصرف این دانه در زنان باعث کاهش ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی، کاهش چربی شکم و پهلو و کاهش کلسترول بد خون می شود.
برای بهره مندی از خواص دانه چیا برای لاغری بهتر است این دانه در صبح به صورت ناشتا مصرف شود. مصرف در صبح ناشتا باعث می شود تا معده شما پر شود و زمان زیادی شما احساس سیری داشته باشید. همچنین در طول روز عملکرد ذهن تقویت می شود و سیستم گوارش هم عملکرد خوبی در طول روز خواهد داشت.
مصرف ناشتای این دانه برای لاغری، پاکسازی کبد، سم زدایی و افزایش متابولیسم مفید است. این دانه در وعده های ظهر و شب هم مصرف می شود اما برای لاغری بهترین زمان همان صبح ناشتا قبل از شروع فعالیت های ورزشی و صبحانه است.
برای دریافت خواص دانه چیا باید مصرف روزانه این دانه کاملا متعادل باشد. به طور معمول مصرف دو قاشق غذاخوری یا معادل ۲۸ گرم دانه چیا در روز برای بهره مندی از خواص چیا مناسب است. این مقدار دارای ۱۱ گرم فیبر است که حدود ۴۰ درصد از نیاز روزانه افراد به فیبر را تامین می کند.
خواص دانه چیا در بدنسازی به دلیل بالا بودن درصد پروتئین آن است. این دانه در بین ورزشکاران مصرف بالایی دارد چون یک مکمل طبیعی و بدون عارضه است. دانه چیا به دلیل مقادیر بالای پروتئین باعث بازسازی و تقویت عضلات می شود. پروتئین موجود در دانه چیا حاوی ۹ اسید آمینه ضروری است که به عنوان یک پروتئین کامل مصرف می شود.
وجود امگا ۳ در دانه چیا باعث کاهش التهاب می شود و بعد از تمرینات ورزشی ریکاوری را بهتر و سرعت رشد عضلات را دو چندان می کند. همچنین در دانه چیا مواد معدنی مانند منیزیم و فسفر وجود دارد که هم باعث بهبود عملکرد ماهیچه ها می شود و هم به سنتز پروتئین کمک می کند.
همچنین این دانه دارای مقادیر کافی فیبر، اسید آمینه ضروری، پروتئین و ویتامین B است و برای افرادی که گوشت مصرف نمی کنند جایگزین خوبی است.
به طور کلی فواید دانه چیا بسیار بیشتر از عوارض آن است. افرادی که هیچ گونه مشکلی در سلامتی نداشته باشند عوارضی هم با مصرف دانه چیا نخواهند داشت. از عوارض مصرف بیش از اندازه ی این دانه می توان به مشکلات گوارشی مانند اسهال، خطر ابتلا به بدخیمی پروستات و افزایش وزن اشاره کرد. چربی بالا در این دانه مغزی در افرادی که مصرف بی رویه دارند باعث افزایش وزن می شود.