اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder) یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است. کارشناسان معتقدند که این اختلال ممکن است تا 4.41 درصد از جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این بیماری از سوی دیگران احساس خطر می‌کنند؛ بنابراین تمایلی به مراجعه به پزشک ندارند. در نتیجه، بسیاری از پزشکان تجربه کمی در تشخیص و درمان این اختلال دارند. همچنین هیچ مطالعه بالینی یا دستورالعمل درمانی در مورد آن وجود ندارد.
در سال 1980، انجمن روانپزشکی آمریکا تعریف پارانوئید را در سومین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-III) منتشر کرد. افراد مبتلا به بیماری پارانوئید دارای ویژگی‌های شخصیتی بدگمانی، کینه‌جویی و حسادت هستند. برخی از پزشکان دیگر هم معتقدند که افراد مبتلا، دارای ویژگی‌های خود بزرگ بینی و خصومت بیش‌از حد هستند. این بیماری می‌تواند به عنوان یک اختلال مستقل رخ دهد؛ اما افراد که دارای بیماری‌های زیر هستند علائم PPD را هم دارند:
متخصصان اطلاعات کمی در مورد این بیماری دارند. شاید دلیل آن این است که افراد مبتلا به اختلال پارانوئید، تمایلی برای مطالعات بالینی ندارند. علائم این نوع اختلال شخصیت، معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود.
افراد مبتلا به پارانوئید نسبت به دیگران بی‌اعتماد یا مشکوک هستند. آنها دیگران را به عنوان یک تهدید می‌بینند و به‌طور کلی احساس می‌کنند که دیگران به آنها آسیب می‌رسانند یا آنها را فریب می‌دهند. این اختلال، بیمار را از اعتماد به دیگران و داشتن روابط نزدیک و معنادار باز می‌دارد. برخی از علائم و نشانه‌های اضافی این بیماری عبارتند از:
علائم اختلال پارانوئید می‌تواند با علائم سایر اختلالات سلامت روان هم‌پوشانی داشته باشد. اسکیزوفرنی و اختلال شخصیت مرزی (BPD) دو بیماری با علائم مشابه این اختلال هستند. در نتیجه، تشخیص دقیق این بیماری را دشوار می‌کند.
علت این بیماری هنوز ناشناخته است؛ اما محققان بر این باورند که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و محیطی می‌تواند دلیل بروز آن باشد. این اختلال بیشتر در خانواده‌هایی با سابقه اسکیزوفرنی و اختلال هذیان وجود دارد. شوک یا آسیب دوران کودکی نیز ممکن است یکی از عوامل موثر باشد. همچنین محققان عوامل دیگری را شناسایی کرده‌اند که بیماری را در نوجوانی و بزرگسالی پیش‌بینی می‌کند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
البته با توجه به تحقیقات انجام‌شده احتمال ابتلای افراد زیر به این بیماری بیشتر است:
افراد مبتلا به پارانوئید در اغلب موارد اعتقاد ندارند که رفتارشان غیرعادی است. از نظر آنها کاملا منطقی است که نسبت به دیگران مشکوک باشند؛ اما اطرافیان معتقدند که این بی‌اعتمادی بدون دلیل است. فرد مبتلا، ممکن است رفتاری خصمانه یا سخت‌گیرانه داشته باشد و با کارهای طعنه‌آمیز باعث واکنش دیگران هم شود. اگر دیگران نسبت به رفتارش عکس‌العملی داشته باشند، حتی گمان آنها بیشتر هم می‌شود.
شرایط خاص‌تر می‌تواند علائم شخص مبتلا به این بیماری را بدتر کند. به‌عنوان‌مثال، افسردگی و اضطراب می‌تواند بر خلق‌وخوی فرد تأثیر بگذارد. تغییرات خلق‌وخوی باعث می‌شود فرد مبتلا به PPD بیشتر احساس انزوا کند. در ادامه به چند مورد از ویژگی‌های رفتاری افراد مبتلا اشاره شده است:
برخورد با کسانی که این بیماری را دارند، بسیار دشوار و چالش‌برانگیز است؛ چراکه به دلیل بدبینی که دارند، کارهای دیگران را برای خودشان تهدید حساب می‌کنند. پس در برخورد با آنها اولین کاری که باید بکنید؛ این است اعتماد آنها را جلب کنید. در ادامه به تعدادی از راه‌های ارتباط موثر با افراد مبتلا به پارانوئید، معرفی شده است
به منظور تشخیص پارانوئید، پزشک ابتدا از بیمار در مورد علائم و سابقه پزشکی سوال می‌کند. همچنین پزشک معاینهای فیزیکی برای بررسی سایر شرایط پزشکی انجام می‌دهند. حتی بیمار را برای آزمایش بیشتر نزد روانشناس و دکتر روانپزشک بفرستد. در این شرایط روانشناس یا روانپزشک، اغلب سوالات کلی می‌پرسند که پاسخ دفاعی یا خصمانه ایجاد نمی‌کند. برای مثال سوالاتی در مورد دوران کودکی، مدرسه، زندگی کاری و روابط‌تتان از بیمار پرسیده می‌شود. علاوه‌براین، متخصص سلامت روان احتمالا رفتار شخص بیمار را با چند سوال مختلف بسنجد و سپس یک برنامه درمانی را مشخص کند.
پارانویا یک فرآیند است که باعث می‌شود نسبت به دیگران سوء ظن یا بی‌اعتمادی غیرمنطقی داشته باشید. افراد مبتلا به پارانویا احساس می‌کنند که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند یا اینکه کسی قصد دارد آنها را دستگیر کند. همچنین این افراد احساس خطر آسیب فیزیکی را دارند، حتی اگر در خطر نباشند. افراد مبتلا به زوال عقل گاهی اوقات پارانویا دارند و همچنین ممکن است در افرادی که از مواد مخدر استفاده می‌کنند رخ دهد. شاید بپرسید که پارانویا با پارانوئید چه تفاوتی با هم دارند؟ باید بگوییم که پارانوئید یک اختلال شخصیتی است که با پارانویا همراه است؛ یعنی فرد را درگیر پارانویا می‌کند.
رفتارهای مرتبط با پارانوئید می‌تواند در توانایی فرد برای حفظ روابط و همچنین توانایی او برای عملکرد اجتماعی و در موقعیت های کاری اختلال ایجاد کند. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا از افراد یا شرکت‌هایی شکایت می‌کنند که فکر می‌کنند «برای دستگیری آنها هستند.»
این اختلال کیفیت زندگی فرد را کاهش می‌دهد و همچنین زندگی خانواده، دوستان و همکارانش را تحت تاثیر قرار خواهد داد؛ همچنین می‌تواند با پرخاشگری و خشونت نسبت به دیگران ظاهر شود. در نتیجه، افراد مبتلا، خود را از نظر اجتماعی منزوی و افسرده می‌بینند. بیماری که در کنار سایر اختلالات، با افزایش خطر خودکشی نیز ارتباط دارد.
به‌طور کلی نمی‌توان از این اختلال پیشگیری کرد؛ اما درمان به فرد مبتلا به PPD اجازه می‌دهد تا راه‌های مؤثرتری برای مقابله با افکار و موقعیت‌های تحریک کننده را یاد بگیرد. شخصیت هر فرد در طول رشد، یعنی زمان کودکی و نوجوانی به تکامل خود ادامه می‌دهد. به همین دلیل، پزشکان نمی‌توانند بیماری فرد مبتلا را تا بعد از سن 18 سالگی تشخیص دهند.
تشخیص اختلالات شخصیت، از جمله بیماری پارانوئید، دشوار است؛ زیرا اکثر افراد مبتلا به اختلال شخصیت، مشکلی در رفتار یا طرز تفکر خود نمی‌بینند. این افراد فقط در شرایطی که به دلیل مشکلاتی مانند طلاق یا از دست‌دادن رابطه به اضطراب و افسردگی دچار می‌شوند، دنبال کمک هستند. شما هم به‌عنوان یکی از اطرافیان بیمار باید به‌محض اینکه نشانه‌های این بیماری را در فرد مشاهده کردید، او را به نزد پزشک متخصص ببرید تا درمان شروع شود.
افراد مبتلا به پارانوئید به ندرت به دنبال درمان هستند و اکثر اوقات اعضای خانواده، همکاران و ... آنها را ارجاع می‌دهند. هنگامی که فرد مبتلا، به دنبال درمان است، روان‌درمانی (گفتار درمانی)، مانند درمان رفتاری شناختی (CBT) یا رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT)، روش مناسبی است. این درمان بر افزایش مهارت‌های عمومی، به‌ویژه اعتماد و همدلی و همچنین بهبود تعامل اجتماعی، ارتباطات و عزت نفس تمرکز دارد.
ازآنجایی‌که افراد مبتلا به این اختلال، اغلب به دیگران بی‌اعتماد هستند، برای متخصصان چالش‌برانگیز هستند؛ چراکه اعتماد و ایجاد ارتباط از عوامل مهم روان‌درمانی هستند. در نتیجه، بسیاری از افراد درگیر پارانوئید، ممکن است برنامه درمانی خود را دنبال نکنند و حتی ممکن است کارهای شخص درمانگر را زیر سوال ببرند.
محققان به تازگی مطالعه این نوع اختلال شخصیت را آغاز کرده‌اند؛ بنابراین پزشکان اطلاعات کمی در مورد درمان این بیماری دارند و تاکنون هیچ آزمایش بالینی برای آن انجام نشده است؛ چراکه کسی در آزمایش‌ها شرکت نمی‌کند. اما پزشکان گاهی اوقات گزینه‌های درمان دارویی را برای افراد مبتلا به PPD در نظر می‌گیرند.
سازمان غذا و دارو هنوز هیچ درمان دارویی را برای بیماری پارانوئید تایید نکرده است. برخی از افراد درمان PPD را با همان داروهایی که متخصصان برای درمان اختلال شخصیت مرزی استفاده می‌کنند، پیشنهاد می‌دهند.
اساس تصمیم آنها بر این است که دو بیماری دارای ویژگی‌های تشخیصی مشابهی مانند کینه‌ورزی و پرخاشگری نسبت به دیگران هستند. پزشکان معمولا داروهای زیر را برای کاهش پرخاشگری تجویز کنند:
