در این مقاله به معرفی انواع ابزار دستی میپردازیم. اساسا به چه ابزاری یک ابزار دستی می‌گویند؟ آیا هر وسیله صنعتی غیربرقی که با دست و نیروی انسانی به حرکت دربیاید یک ابزار دستی است؟... خیلی‌ها بر این باورند که این جمله صحیح است. در واقع هر وسیله‌ای که برای کمک انسان به ساخت و تعمیر کاری ساخته شده و نام ابزار روی آن قرار گرفته و تنها با کمک نیروی انسان کار می‌کند و از هیچ انرژی دیگری مثل برق، باد، باتری و ... استفاده نمی‌کند یک ابزار دستی است. این نوع محصولات به جرات قدیمی‌ترین ابزارهای ساخت دست بشر شناخته می‌شوند. از همان عصر انسان‌های نخستین و اولین چکش سنگی که برای شکار ساخته شد، تا انسان غارنشین و قلم‌هایی که برای دیوار نگاره‌ها ساخت تاریخ ابزارآلات دستی هم شروع شد. حالا بعد از این همه سال، در قرن جدید شمسی گروه بسیار بزرگ و جذابی شامل انواع وسایل و ابزار به این نام شناخته می‌شود.
اگر به طور کلی بخواهیم در نظر بگیریم، طبق استاندارد امروز این اسامی سرگروه محصولات تحت نام ابزارهای دستی عمومی را تشکیل می‌دهند:
آچارها
انبرها
پیچ گوشتی و فازمتر
چکش و پتک
سرپیچ گوشتی
متر
جعبه ابزار و کیف ابزار
سایر ابزارهای دستی دیگر ...
غیر از این عناوین برخی اسامی دیگر نیز هستند که کمی از حالت عمومی فاصله گرفته و بیشتر استفاده تخصصی و مربوط به فیلد کاری خود را دارند. در واقع عموم مردم از آن استفاده نمی‌کنند. ابزارهای دستی معماری مثل تراز دستی، قلم بنایی و ...؛ یا وسایل نجاری و نقاشی مثل گونیا، قلم مو، رنده، مارکر، منگنه کوب صنعتی؛ و یا نام‌های دیگر مثل الماس شیشه بری، خط کش صنعتی، چسب صنعتی، انواع بکس، سوهان چوب و فلز و غیره ... از جمله ابزارهای دستی است که شاید مورد مصرف برای همگان نبوده و در تمام جعبه ابزارهای خانگی و عمومی پیدا نمی‌شوند.
به جرات عمومی‌ترین تعریف برای معرفی یک آچار دستی به این نوع ابزار برمیگردد؛ آچار تکی یا تخت که در بازار هم بصورت تک و هم ست آچار وجود دارد. ابزاری فلزی معمولا یکپارچه، با یک سر و یا دو سر مشابه و متنوع که بصورت تخت، رینگی، رینگ جغجغه و ... ساخته می‌شود. از آچار تخت برای باز و بسته کردن اتصالات و مهره‌ها استفاده می‌شود و ساخت سایزهای آنها بصورت استاندارد بین المللی است. آچار سر تخت پیچیدگی خاصی ندارد؛ آچار یکسر رینگ با همان کاربری آچار تخت اما به دلیل طراحی گرد با ضلع‌های بیشتر تسلط بهتری روی مهره و اتصالات به استاد کار می‌دهد. آچار با سر رینگ جغجغه نیز نوعی از رینگی است که بجای سر رینگ ثابت، یک جغجغه دارد که به کمک آن هنگام و باز و بست اتصالات دیگر نیازی به برداشتن آچار از روی مهره نیست و می‌توان کار را سریع‌تر انجام داد. آچار تخت در تمام مدل‌ها به صورت ست چند عددی و چند سایز هم به فروش می‌رسد.
این ابزار امروز در اصل یکی از محتویات جعبه بکس است. آچار جغجغه‌ای یک وسیله فلزی نه چندان بلند با دسته آج دار و یا روکش دار لاستیکی است که سر بکس به آن متصل شده و کار بستن و باز کردن مهره با آن انجام می‌شود. آچار جغجغه به دلیل عملکرد سریع و مکانیزم چرخان توسط جغجغه درونی یکی از محبوب‌ترین ابزارهای دستی امروزی است که در اندازه‌ها و طول‌های مختلفی ساخته می‌شود. در خرید آچار جغجغه به طول و اندازه درایو (سر چهارضلعی نری مربعی) آن باید توجه کرد. این سرهای مربعی سایزهای استاندارد اینچی دارند و برای درایوهای مختلف بکس متفاوت هستند.
آچار چرخ به نوعی معروفترین و عمومی‌ترین آچار تعمیر یک خودروی سواری بوده و برای باز و بست مهره تایرها و چرخ ماشین استفاده می‌شود. طراحی این نوع آچار اغلب به صورت کراس (Cross) یا همان علامت ضربدر (یا به‌اضافه) است. دارای 4 سر با سایزهای مختلف که از 2 یا 4 اندازه مهره چرخ پشتیبانی می‌کند. این طراحی ضربدرگونه حین کار به اعمال فشار و گشتاور زیاد توسط کاربر کمک می‌کند. مهم نیست که راننده چه مدل ماشینی باشید، آچار چرخ وسیله‌ای است که هر راننده هوشمندی در صندوق عقب خود خواهد داشت.
ابزاری آشنا برای تمام اشخاص دست به آچار جهت کار با انواع اتصالات و مهره‌های چند ضلعی است. آچار فرانسه از قدیمی‌ترین ابزارهای دستی بوده که به دلیل فک و دهانه کارگیر قابل تنظیم بازه کاربری بزرگی دارد. دسته اصلی که گاهی با روکش ساخته می‌شود، فک ثابت و فک متغیر با پیچ تنظیم اجزای اصلی این آچار هستند. بدنه معمولا از فولاد و آلیاژهای آن ساخته شده و گاهی مجهز به عایق حفاظتی است و فک های آن نیز در برخی موارد بصورت پهن و بلند ساخته می‌شود. با غلتک این آچار می‌توان دهانه و فک را به اندازه دلخواه تنظیم کرد و بجای چند آچار تخت تکی با سایزهای متفاوت، از یک آچار فراسه بهره برد.
وسیله‌ای محبوب مخصوص کار با لوله‌ها و باز و بسته کردن اتصالات با اشکال خاص و مختلف که سایر ابزارهای با فک هندسی استاندارد قادر به انجام نیستند. آچار شلاقی به نوعی آچار فرانسه لوله‌کشان محسوب می‌شود. وسیله‌ای تک دسته یا دو دسته که دو فک قدرتمند مجهز به آج دارد و برای گرفتن سطوح گرد، چند وجهی و ... ایده‌آل خواهد بود. گشتاور بالا و فشاری که با این آچار می‌توان به سطح کار وارد کرد این وسیله را به موردی حیاتی در تمام جعبه ابزارها بدل کرده است. هنگام خرید یک آچار شلاقی به ماکزیمم باز شدن سایز دو فک و طول آن باید دقت کرد.
آلن‌ها نیز حالا در هر خانه‌ای جایگاه مخصوص خود را دارند. یک آچار اغلب به شکل حرف L انگلیسی شکل با دو سر 6 ضلعی، گرد و یا ستاره ای که برای باز و بسته کردن پیچ‌های شش گوش و ستاره ای ساخته می‌شود. آچار آلن نیز در باز با سایزهای متنوع به صورت تک و ستی وجود دارد. نوع معمولی کلاسیک، نوع دسته دار تی (انگلیسی) و ست‌های چاقویی تاشو، ست کارتی، کیفی، جعبه‌ای از جمله آچار آلن‌هایی هستند که نیاز هر کاربری را برطرف خواهند کرد. ضمن اینکه طول آنها نیز از کوتاه به بلند و فوق بلند متغیر و قابل انتخاب است.
این ابزار جایگاهی بین یک وسیله عمومی و غیر عمومی دارد. پرچ کردن کاری پر استفاده نیست اما بسیاری از مردم و البته کسانی که مربوط به کارشان است از آن بهره می‌برند. انبر پرچ وسیله‌ای برای چفت کردن همیشگی و ماندگار دو قطعه و سطح با کمک میخی مخصوص به نام میخ پرچ است. این ابزار با نازل‌های در سایز استاندارد ساخته شده و بعد از قرار گرفتن میخ بر روی آن و گذاشتن ابزار روی سوراخ در سطح کار، با کمک فشار و نیروی دست کار پرچ انجام می‌شود. انبر پرچ ابعاد بزرگ و کوچک و در چند مدل تک دسته، دو دسته، آکاردئونی و... ساخته می‌شود.
ترکیبی از یک انبردست و آچار فرانسه شاید تعریف جالبی برای این ابزار باشد. یک وسیله که کار اصلی آن گرفتن محکم و پر قدرت یک قطعه است. انبر قفلی دارای دو فک آج دار بوده و با سایزی نزدیک به آچار فرانسه ساخته می‌شود. دهانه فک این انبر ابتدا با یک پیچ تنظیم می‌شود و بعد از گرفتن اولیه قطعه، توسط یک اهرم کوچکتر داخلی یا همان اهرم قفل کننده-رها کننده، قفل می‌شود و به این ترتیب با نیروی زیادی قطعه بین آن دو فک محکم می‌شود. بعد از اتمام کار نیز با همان اهرم یا ضامن رهاکننده فک ها باز و از قطعه جدا می‌شوند. اهرم فک انبر قفلی با دو مکانیزم آلمانی و آمریکایی ساخته می‌شود که تفاوت آنها در جهت قفل و رها کردن است. در نوع آلمانی، اهرم رو به داخل دستگاه فک را باز و رها می‌کند؛ در نوع آمریکایی این جهت برعکس است. فک‌های این ابزار در ابعاد و مدل‌های مختلف و جهت انواع کاربری ساخته می‌شوند.
نام این ابزار از شکل دهانه آن که شبیه به منقار کلاغ است گرفته شده است. فک این ابزار طوری ساخته شده یکی از آنها به یک دسته وصل و ثابت بوده و دیگر در طول دسته حرکت می‌کند و در چند سایز و زاویه دلخواه کاربر قفل می‌شود. در نتیجه این دو فک در زاویه بین 45 درجه و بالاتر ابعاد کارگیر مختلفی را با تکان دادن دسته‌ها به وجود می‌آورند و به دلیل امکان تغییر این زوایا، ظرفیت دهانه این انبر گستردگی متعددی پیدا می‌کند. حال بخاطر طرح خاص و کلاغی این فک‌ها، این انبر آماده گرفتن انواع سطوح، بخصوص قطعات بدون اشکال هندسی درست و فضاهای با دسترسی محدود و تنگ است.
شاید آشناترین انبر در صنعت برای عموم مردم این ابزار باشد. انبردست یار همیشگی در خانه و محل کار و... که بعید است هیچ آدم بالغی تابحال یکبار آن را در دست نگرفته باشد. انبردست‌های ابتدایی و گذشته کیفیت بالا و گستردگی کاربری نداشتند؛ اما مدل‌های جدید امروزی تنها دو فک کارگیر ساده ندارند، بلکه مجهز به سیم چین، دسته عایق، فک آج دار و .... هم شده‌اند. از این وسیله برای کارهای ساده و عادی گرفتن قطعه استفاده می‌شود و مصرف بسیار بالایی در تمام کشورها دارد. انبردستها بر اساس سایز و طولشان از هم جدا شده و لقب ضعیف و قوی می‌گیرند. البته که مدل‌هایی با عنوان فشار قوی نیز وجود دارد که به دلیل جنس مناسب فلزی و عایق برق فشار قوی دسته‌هایش مخصوص کار بار برق ولتاژ بالاست.
یک ابزار و وسیله تا حدی مشابه انبردست که در خیلی از خانه‌ها و جعبه ابزارها وجود دارد. انبر دم باریک نیز از دو دسته اما فک بلندتر و نوک تیزی نسبت به یک انبردست تشکیل شده و این نوک برای گرفتن، پیچاندن و خم کردن قطعات خصوصا در سیم‌کشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فک دم باریک‌ها امروزه دیگر تنها به صورت یک میله بلند ساده ساخته نمی‌شوند؛ در کنار دم باریک معمولی، انبر دم پهن و انبر دم باریک سر کج هم دیده می‌شود که هر کدام کارایی خاص خود را دارند. از دم باریک‌ها برای دسترسی به فضاهای کوچک و تنگ و همینطور هنگامی که به دقت بیشتری روی سطح کار نیاز است استفاده می‌شود. سایزهای این انبر هم مثل انبردست بر حسب طول کلی محصول از هم جدا می‌شود.
یار سوم و انبر محبوب در کنار دم باریک و انبردست، سیم چین نام می‌گیرد. سیم چین همانطور که از نامش پیداست برای قطع سیم‌های مختلف مسی، مفتولی و... کاربرد دارد و حتی گاهی از آن برای قطع میخ و کارهای برشی نه چندان قوی هم استفاده می‌شود. اما این انبر هم مثل دو ابزار قبلی، حالا بعد از این همه سال و در تولیدات جدید خود از اختراعات و شیوه‌های جدید ساخت بهره می‌برد. سیم چین‌های بازار امروز دیگر تنها بصورت مدل ساده و کلاسیک نیستند؛ هنگام خرید سیم چین به مواردی چون سیم چین کله گاوی، سیم چین کف چین، سیم چین الکترونیک، صنعتی و فشار قوی نیز بر می‌خورید. هر کدام از اینها کارایی خود را دارند. کله گاوی همان سیم چین معمولی اما با فک‌هایی قوی‌تر و بزرگتر و برای سیم‌های قطورتر است؛ کف چین برای قطع سیم‌های چسبیده به سطح کار با دسترسی سخت، نوع الکترونیک مخصوص کارهای ظریف و کیت الکترونیکی و مدل صنعتی و فشار قوی نیز برای کار با برق فشار قوی طراحی شده است. سیم‌چین‌ها نسبت به جثه خود فک قدرتمندی دارند اما به یاد داشته باشید که همه چیز را نمی‌توان با آنها برش داد و ممکن است تیغه فک در استفاده غیر اصولی آسیب ببیند.
مورد بعدی شاید مثل 3 ابزار قبلی بصورت عمومی پرکاربرد نباشد اما در بسیاری از جعبه ابزارهای خانگی، شخصی و ... یافت می‌شود. سیم لخت کن مخصوص برداشتن روکش سیم بدون آسیب زدن به بخش فلزی مسی و رسانای آن است. بعد از سیم لخت کن‌های ساده و معمولی قدیمی که کار را کمی سخت می‌کردند، حالا سیم لخت کن اتوماتیک براحتی این کار را انجام می‌دهد. در مدل‌های اتوماتیک کافی‌ست سر سیم را با توجه به ضخامت آن در جایگاه و سوراخ درست سیم لخت کن قرار دهید؛ بعد از بستن دسته‌ها، ابتدا دو فکی که سمت یک دسته قرار دارد سیم را محکم می‌گیرد و بعد روی فک دسته مقابل که دارای سوراخ سیم‌هاست کار لخت کردن سیم براحتی و سرعت انجام می‌شود. غیر از این دو نوع، چند مدل دیگر سیم لخت کن مثل کلاغی، فنر دار و ... هم ساخته می‌شود که نحوه کار با آنها کمی متفاوت است.
احتمالا نیازی به معرفی این دو دوست همیشگی نیست. پیچ گوشتی دستی همراه قدیمی انسان برای یاری رساندن در باز و بسته کردن انواع پیچ بوده و نوع دوسو و چهارسو معرف همگان است. تنها نکته اینکه به دلیل نیاز کاربر به ضربه زدن بر روی پیچ‌ها، خیلی زود نوع ضربه خور آن هم ساخته شد و در دسترس قرار گرفت. پیچ گوشتی‌ها حالا بر اساس شکل نوک، سایز استاندارد نوک و طولشان از هم جدا شده و در مدل‌های بسیار متنوعی ساخته می‌شوند. مسلما برای یک پیچ با اندازه و مدل خاص باید پیچ گوشتی مربوط به خودش را تهیه کنید.
فازمتر نیز ابزاری بسیار شبیه به پیچ گوشتی است با این تفاوت که تست جریان برق را هم انجام می‌دهد و هنگام اتصال به رسانای برق کاربر را با یک چراغ از وصل بودن جریان الکتریکی مطلع می‌کند. نوک آن اغلب بصورت دوسو ساخته شده و مخصوص بستن پیچ‌های معمولی و نه چندان قوی مثل پیچ پریز و دوشاخه برق تکفاز است. توصیه می‌شود از فازمتر برای بستن پیچ‌های قوی استفاده نکنید.
وسیله‌ای جهت کوبش که به احتمال زیاد قدیمی‌ترین ابزار ساخت دست بشر است و ابتدا بصورت سنگی ساخته شد. چکش‌های بعدی تا مدت‌ها فلزی بودند اما به مرور و برای عملیات و فیلدهای مختلف کاری نوع مخصوص به خود آن کار ساخته شد. حالا شاید نزدیک به بیش از 50 نوع چکش ساخته می‌شود و از چکش آهنگری معمولی گرفته تا میخ کش، چکش چوبی مخصوص نجاری، نوع لاستیکی پر استفاده در موزاییک کاری و سطوحی که نباید آسیب ببینند، چکش فیبری که نوع دیگری برای آسیب ندیدن قطعه حین ضربه زدن است تا مدل‌های بسیار خاص مثل چکش ضد جرقه مسی و برنجی، آج دار و... تمامی انواع متنوع این ابزار را نشان می‌دهند.
پتک نیز نوعی چکش اما در اندازه بسیار بزرگتر است که مثل برادر کوچکتر خود برای کاربری‌های مختلف ساخته می‌شود. معروفترین پتک‌ها، نوع معماری هستند که بیشتر برای تخریب دستی دیوار و بتن استفاده شده و نیازمند صرف نیروی زیاد اند. کار با پتک‌های بزرگ آسان نیست و به دلیل سنگینی آنها، کاربر بیشتر احساس خستگی خواهد کرد. پتک نجاری اما بسیار کوچکتر از نوع آهنی و فلزی بوده و مخصوص ضربه و کار بر روی سطوح چوبی و ابزار نجاری است. سر پتک‌ها نیز مثل چکش‌ها با حالات مختلف و برای انواع کارها ساخته می‌شوند.
بیت یا نوک پیچ گوشتی (و یا سر پیچ گوشتی) نوعی ابزار کوچک است که خود به تنهایی کارایی ندارد. بیت پیچگوشتی یک قطعه کوچک فلزی با سطح مقطع شش ضلعی و نوک دو سو، چهار سو و حتی آلنی و ستاره ای است. این قطعه از سمت 6 گوش خود بر روی یک ابزار شبیه به دسته پیچ گوشتی و یا دستگاه پیچ گوشتی شارژی و برقی نصب می‌شود و به این ترتیب می‌توان با نوک آن انواع اتصالات و پیچ‌ها را باز و بسته کرد. بیشترین فروش این نوع ابزار بصورت ستی و با اندازه‌های استاندارد کوچک به بزرگ بوده و بسیاری از کاربران بجای خرید چند پیچ گوشتی جداگانه و بزرگ، از یک دستگاه پیچ بند برقی و شارژی و یا دسته پیچگوشتی با چند مدل بیت بهره می‌برند.
مترها نیز حالا در تمام اماکن و خانه‌ها پیدا می‌شوند. متر نواری که شناخته شده‌ترین آنهاست از یک نوار فلزی مدرج و یک قاب اغلب پلاستیکی تشکیل شده است. یک طرف یا دو طرف سطح آن نوار فلزی با اندازه استاندارد میلی‌متر، سانتی‌متر و یا اینچ درجه بندی شده و به این ترتیب با آن می‌توان فواصل مختلف را از 1 میلی متر تا 1 متر، 3 متر، 5 متر و بیشتر ... اندازه گرفت. مترهای نواری را بر اساس متراژ، جنس بدنه و کاربری از هم تشخیص می‌دهند طول و ظرفیت اندازه گیری برخی از مدل‌های آنها به 50 متر هم می‌رسد!
وسیله دیگری برای جمع کردن ابزارها، کیف ابزار است که در موارد زیادی جایگزین جعبه ابزار خواهد شد. متاسفانه جعبه ابزارها انعطاف پذیر نیستند؛ اگر بخواهید در ارتفاع و یا شرایط خاصی کار کنید، شاید یک جعبه ابزار فلزی و پلاستیکی با ابعاد بدون تغییر مشکل‌زا باشد، اما کیف ابزار این مسائل را برطرف می‌کند. کیف ابزارها در چندین مدل و نوع مختلف مثل ساده، کوله پشتی ابزار، کیف کمری، جلیقه ابزار، کیف ابزار لپ تاپی و ... ساخته می‌شوند. این وسیله بهترین گزینه برای کار در مواقعی است که نیاز به حمل زیاد و سنگین ابزارها نزدیک به سطح کار ندارید و به دنبال موردی هستید که بیشتر ابزارهای دستی در مواقع لزوم و در محل کار کنار دست‌تان باشد. در خرید کیف ابزار، سایز، نوع کاربری و کیفیت ساخت بسیار مهم است.
به جز این موارد اشاره شده، از قیچی، کاتر، کمان اره، روغن دان، نردبان، گاز انبر، آچارها و انبرهای دیگر می‌توان به عنوان ابزارهای دستی عمومی دیگر نام برد. در کنار این محصولات عمومی‌تر اما ابزارهای دستی صنایع تخصصی هم وجود دارد؛ قلم موها و ابزار رنگ و نقاشی، وسایل و ابزارهای دستی ساختمان سازی، گیره و پیچ دستی چوب، مغار، درفش و سایز ابزارآلات نجاری، آچار میکرومتر، بکس‌ها و انواع ابزار مکانیکی، محصولات ابزار دقیق مثل گونیا، خط کش، آچار میکرومتر و غیره ... لیست بی‌پایانی را تشکیل می‌دهند که این عناوین نیز نوع حرفه‌ای‌تر و تخصصی‌تر ابزار دستی لقب می‌گیرند.
در نهایت اینکه این گروه ابزار خوشبختانه محدود به یک صنعت کاری نبوده و در تمام صنایع نجاری، برق، پتروشیمی، مصارف شخصی، خانگی، شهری و غیره ... تولید شده و قابل استفاده‌اند. برای انتخاب و خرید مطمئن هر نوع وسیله و ابزار دستی عمومی یا تخصصی با تنوع مختلف و با گارانتی و ضمانت معتبر می‌توانید به سایت ابزارآچار مراجعه کنید.
