توسعه فن آوري اطلاعات و ارتباطات تاثير عميق بر ابعاد زنذگي امروزه بشر گذاشته است .دستاوردهاي بارز اين فن آوري مانند شكل گيري دولت الكترونيك ،بانكداري الكترونيك،تجارت الكترونيكي،پزشكي الكترونيكي و راه دور و يادگيري الكترونيكي نمودي از اين تاثير به حساب مي آيند)سن تي و اسميت1 ،7002([طراحي فعاليت هاي آموزشي2]
امروزه با توسعه فاوا و شكل گيري جامعه اطلاعاتي ،دانشگاه ها و مدارس بايد افرادي را تربيت كنند كه از يك سو با اهداف ،رسالت ها و مكانيزم هاي جامعه اطلاعاتي سازگار و از سوي ديگر پيشگام و پيش برنده آن باشند)هاربي سون و ركس ،7010(7 از اين رو برخي از دانشگاه ها و مدارس با درك اهميت اين موضوع ،به تدريج دانش آموزان و دانشجويان خود را براي ورود به محيط هاي يادگيري الكترونيكي ترغيب مي كنند.براي نمونه نتايج بررسي هاوكينز و رادي3) 7002(نشان مي دهد كه بيش از 29 درصد دانشگاه هاي آمريكا و 29 درصد دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي انگليس براي كمك به بهبود فرآيند مديريت آموزش ،تسهيل تعامل بين يادگيرندگان و كمك به بهبود يادگيري به صورت برنامه ريزي شده از محيط يادگيري الكترونيكي و تعاملي بهره مي گيرند براي اين منظور از يك يا چند سامانه مديريت يادگيري استفاده مي كنند.
ICTچه تاثيري بر معلم و روش تدريس او دارد؟ نقش معلم چگونه تغيير مي كند؟ ICTيكي از عوامل تغيير در كلاس هاي درس است كه ويژگي مهمي دارد و آن ،اين است كه عاملي براي ايجاد تغييرات و هم ابزاري تغيير دهنده است. ظهور و پيدايش جامعه اطلاعاتي ،بسياري از فرضيه ها را در زمينه آموزش و پرورش با پرسش هاي اساسي روبرو ساخته است .فناوري هاي جديد ارتباطات و اطلاعات ،دنيايي را كه در آن زندگي مي كنيم و روش منبعي براي توليد دانش ،بستري براي انتقال محتوا و ابزاري براي تعامل و مباحثات ياددهي –يادگيري مي باشد
با استفاده از امكانات چند رسانه اي فناوري مي توان محتواهاي با كيفيتي را توليد و از طريق امكان هر مكاني و هر زماني ،آن محتوا را در دسترس يادگيرندگان در مناطق مختلف كشور قرار داد و ار اين طريق ضعف و نبود برخي از معلمان با صلاحيت و تخصصي در بعضي از مناطق را جبران نمود. تربلسي)7002(با داشتن نگاه حد اكثري به محيط يادگيري الكترونيكي به جاي اصطلاح پداگوژي يا اندراگوژي از اصطلاح وبا گوژي 1 استفاده مي كند .به اعتقاد او استفاده بهتر از امكانات فناورانه اين محيط ،ما مستلزم بهره گيري از نظريه هاي يادگيرانه محور است كه اين كار جنبه هاي مختلف نظير طرز تفكر از يادگيري ،نقش ياددهنده،تعامل و مشاركت يادگيرنده ،فعاليت هاي يادگيري و نقش يادگيرنده تاثير مي گذارد.
ورود ICT به كلاس هاي درس ،چه تاثيري بر معلمان دارد؟آيا بر ميزان كار و فعاليت آنها مي افزايد يا آن را كاهش مي دهد؟آيا ICT ابزاري براي كمك به تدريس برنامه ي درسي است يا محتواي برنامه درسي را افزايش مي دهد؟آيا محتواي آموزشي و چگونگي و كيفيت آموزش را تغيير مي دهد؟ فناوري چه تاثيري بر مدارس مي گذارد؟ چگونه ICTيادگيري را غني تر مي سازد؟
كاربردهاي جديد فناوري ارتباطات و اطلاعات چون پست الكترونيكي) e-mail(،اينترنت و شبكه جهاني) web(و ويدئو كنفرانس ،وبلاگ و...امكانات ارتباطي گوناگوني را براي مدارس فراهم آورده است؟در كلاسي كه دانش آموزان به اينترنت دسترسي دارند،ارتباط با خارج از محيط و فرهنگ مدرسه مي تواند امكان درك فراتر از محيط اطراف و فرهنگ را فراهم نمايد.دانش اموزان در يك شهر ،استان و كشور مي توانند تجربيات خود را از طريق پست الكترونيكي يا ويدئو كنفرانس با دانش آموزان شهرها،استان ها و كشورهاي ديگر به اشتراك بگذارند.
آن ها هنگام كار با ICTاغلب در گروه ها با يكديگر مشاركت مي كنند.تجربه ي كار گروهي ICTبر رشد و توسعه ي مهارت هاي فردي –اجتماعي تاثيرات مفيدي دارد.در حل مسائل به شكل گروهي ،در عين اين كه همه به طور فعال در گير انجام دادن تكليف و فعاليت اند،هر دانش آموز نقش خاصي دارد.ICT ابزاري مناسب براي برقراري ارتباط و كنترل آن در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد.
دانش آموزان در مواجهه با چالش هاي موجود،اعتماد بع نفس خود را افزايش مي دهند و احساس قدرت مي كنند.اين امر روابط بين معلمان و دانش آموزان را تغيير مي دهد.ارتباطات on-lineبه دانش آموزان قدرت كنترل مي دهد.در اين حالت ،معلم يك رهبر،هدايت گر،ياري دهنده،همكار و ارزياب است.كه نقش سنتي كارشناس موضوعي وي را با مدير برنامه تلفيق مي كند.
،يك كلاس درس را به محيطي جامع با دايره شمول وسيع تر تبديل مي كند.ظرفيت و قابليت ICT به گونه ايست كه براي هر دانش آموز با هر ميزان توانايي مورد استفاده قرار مي گيرد. ICT مجموعه اي از ابزار را براي دانش آموزان فراهم مي سازد تا پس از تسلط بر نكات فني ،تكاليف و فعاليت هاي آموزشي را به شكلي جالب تر و لذت بخش تر ارائه نمايند .فراموش نشود كه برخي اوقات اين امر موجب سرخوردگي و ياس مي شود.
يكي از چالش هايي كه ICT براي معلمان تدارك مي بيند تعريف نقش آنان به عنوان تسهيل كننده يادگيري ،سازمان دهنده ي كارهاي گروهي ،مدير فعاليت هاي كلاس درس و.. است به اين ترتيب معلمان بيشتر وقت خود را صرف پشتيباني تك تك افراد يا گروه ها خواهند كرد و كم تر به تدريس در كلاس خواهند پرداخت.نيكلاس نگروپونته مي گويد:ما مي توانيم جامعه اي با تعداد كمتري دانش آموز كه توانايي يادگيري در آن ها كم است و محيطي كه قابليت آموزشي دارد،داشته باشيم .رايانه ا اين تغييرات را ايجاد مي كنند.
استفاده از ICT محيطي با قابليت هاي آموزشي ويژه در كلاس درس ايجاد مي كند كه به طور مسلم در ظهور ظرفيت هاي پنهان دانش آموزان اثر گذار خواهد بود.
يادگيري هاي لازم براي مواجهه با آينده ،فراتر از يادگيري دانش محور در مدارس سنتي است.لذا برنامه هاي درسي بايد دوباره مورد بررسي قرار گيرند،اگر آموزش و پرورش و مدارس به باز انديشي در اهداف ،رسالت ها و ساختارهاي خود تلاش نكنند،به تدريج نقش و اعتبار خود را در نزد جامعه و افكار عمومي از دست خواهند داد و تعبير ايوان ايليچ "مدرسه زدايي از جامعه"1 رخ مي دهد )فولن7 ،7002( غني ساختن يادگيري تنها با تغييرات سطحي فناورانه رخ نمي دهد،بلكه اين تغيير و تحول نيازمند تغيير و بازانديشي در رسالت ها ،ماموريت ها،اهداف ،محتوا تربيت معلمان ،شيوه هاي تدريس ،روش هاي ارزشيابي و نقش يادگيرنده است.محيط يادگيري آموزش الكترونيكي مبتني بر ICT با داشتن ويژگي هاي هر زماني ،هر مكاني ،چند رسانه اي ،تنوع اطلاعاتي و قابليت هاي وسيع ارتباطي امكان مناسبي را براي اصلاح برنامه اي درسي در اختيار طراحان . دست اندركارن قرار مي دهد .
در محيط يادگيري الكترو نيكي نقش معلم شامل برنامه ريزي و زمان بندي جلسات ،مهارت سخنراني و ارائه ي چهارچوب كلي مطالب درسي ،اماده سازي ابزار ها و تجهيزات ،طراحي و مديريت فرايند اموزش ،تمثيل و انتقال محتواي درسي،اغاز گري در بحث ها،وساطت و هدايت بحث ها،بررسي فعاليت هاي ياد گيرندگان و ارائه ي باز خورد سريع،معرفي منابع ياد گيري بيشتر ارزشيابي فرايند ياد گيري است،همينطور ياد گيرندگان محيط ICTبايد با وظايفي نظير مهارت دركاربري رايانه،مهارت در كار برد ابزار هاي نرم افزاري ،مهارت حل مسآله تفكر انتقادي،مهارت پرسش گري ،به كار گيري شيوه هاي ياد گيري و مطالعه ،مهارت فرا شناختن ،خود رهيابي و مارت ارتباط الكترونيكي اشنايي داشته باشند،)سراجي و عطاران 1320واسوسودوكوس 7009([محيط هاي يادگيري مجازي،امكاني براي كمك به بهبود فرهنگ يادگيري.
يكي از راهكارهايي كه به منظور توسعه ي روشها و فنون تدريس و استفاده از ابزارهاي فن آوري توسط معلم و دانش آموز در مدرسه و كلاس درس از سوي دفتر آموزش متوسطه نظري و پيش دانشگاهي در سال تحصيلي 97-91 پيشنهاد و اجرايي گرديد جشنواره ي الگوهاي برتر تدريس مبتني بر ICT است . اين جشنواره ؛تا كنون شاهد اجراي روشهاي متعدد تدريس در دروس مختلف بوده است.برگزار كنندگان جشنواره ها در مراحل مختلف ،تور صيد خود را در بين دبيران يك درس رها كردهاند تا در مراحل پاياني با رعايت شرايط و ضوابطي خاص به صيد برترين هاي يك رشته نايل گردند.اين تجربه به دنبال توسعه ي ظرفيت هاي ياددهي –يادگيري بوده و مقصد خود را براي ايجاد فرصت هاي متعدد و متنوع آموزش با اهداف زير نموده است:
1-شناسايي و ترويج روش هاي موفق و كارآمد تدريس
7-ايجاد انگيزه در دبيران براي به روز آوري و خلاقيت در روش هاي تدريس
3-ايجاد رقابت سالم بين دبيران با تكيه بر كاربست روش هاي موثر و فعال تدريس مبتني بر ICT
اين جشنواره در سه مرحله ي منطقه ايي ،استاني و كشوري برگزار مي گردد.در مرحله ي منطقه ايي دبيران يكي از دروس تعيين شده كتب مورد نظر را به انتخاب خود بر مي گزينند و با حضور هيئت داوران ،همكاران و دانش آموزان تدريس مي نمايند.سپس اسامي نفرات برگزيده به همراه لوح هاي فشرده تدريس آنها به مرحله ي استاني ارسال مي گردد.در مرحله ي استاني با تشكيل هيئت داوران استان )متشكل از روش ها و فنون تدريس،تكنولوژي آموزشي،روان شناسي و متخصص رشته درسي(به بررسي غير حضوري لوح هاي فشرده و طرح درس ها مي پردازند و از بين آنها )بستگي به تعداد مناطق و آثار برتر رسيده به استان (برگزيدگان مرحله منطقه ي راه يافته به استان شناسايي مي شوند.
در استان واحد گروه تكنولوژي و گروههاي آموزشي ،افراد مذكور برگزيده را براي شركت در يك دوره فشرده آموزشي يك الي دو روزه دعوت مي نمايد.مدرسان و متخصصان در دوره آخرين اطلاعات علمي را در زمينه روش ها و فنون تدريس ،تكنولوژي آموزشي ،روان شناسي و... را در اختيار شركت كنندگان قرار مي دهند.و آمادگي لازم را براي اجراي مرحله ي استاني ايجاد مي نمايند.در مرحله استاني در طي يك الي دو روز دبيران برگزيده از نواحي مختلف و مدعوين و ميهمانان با توجه به برنامه تعيين شده و مشخص شروع بع تدريس خود مي نمايند و از بين آنان يك نفر به عنوان برگزيده به مرحله كشوري معرفي مي شود.
براي كسب آمادگي بيشتر ،منتخب استاني در كلاس هاي فشرده بازآموزي شركت مي نمايد و نقاط قوت و ضعف وي مشخص مي شود.
در مرحله كشوري كه يك استان به عنوان ميزبان برگزيده مي شود برگزيدگان استانهاي كشوري در مدت سه روز با يكديگر به يك رقابت علمي و آموزشي مي پردازند و در نهايت با نظر هيئت داوران در سه گروه برگزيدگان معرفي مي شوند.گروه اول كه شامل ده نفر مي باشند برگزيدگاني هستند كه بالاترين امتياز را از ميان شركت كنندگان كسب نموده اند.گروه دوم شامل كساني هستند كه در يك زمينه خاص شايسته تقدير و حائز رتبه برتر بوده اند مثل طرح درس،جلوه هاي ويژه ،ارتباط مناسب با دانش آموز ،استفاده از فن آوري ،رعايت زمان تدريس و ... و گروه سوم ساير شركت كنندگان مي باشند كه تدريس آنها مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.
-تعيين اهداف اصلي درس
-تعيين سطوح مختلف توانايي هاي دانش آموزان
-پيدا كردن نقطه ي مشترك )سطح پيش دانسته ها(قابل درك براي همه ي دانش آموزان
-طراحي فعاليت هاي گوناگون متناسب با سطح توانايي دانش آموزان با سطح پايين تر از نقطه شروع
-آگاهي از ميزان تا ثير استفاده از ICTدر ارتقاي كيفيت ياددهي-يادگيري و ايجاد فرصت هاي آموزشي مبتني بر ICT
-تعيين سازماندهي آموزشي لازم براي انواع فعاليت ها شامل فعاليت هاي از پيش طراحي شده يا طراحي شده توسط دبيران و برگه ها و كپي ها ي لازم ،فايل هاي از قبل آماده شده )صفحه گستره ها،فايل هايي شامل داده ها و(...
-تعيين چگونگي گروه بندي دانش آموزان ؛آيا دانش آموزان كلاس با هم كار مي كنند،در گروههاي مختلف كار مي كنند؟يا دو به دو و...
-تعيين شيوه ها و ابزار ارزش يابي متناسب با شيوه ها و ابزارهاي استفاده شده در طرح درس
آموزش و پرورش نبايد در جامعه ي اطلاعاتي امروز ،در گردش و تبادل موثر اطلاعات دچار بلاتكليفي و سر درگمي و عقب ماندگي شود.آموزش و پرورش بايد به بازانديشي در رسالت ها ،اهداف و برنامه درسي مدارس و شيوه هاي تربيت معلم بسترهاي لازم براي پرورش مهارت هايي همچون ،توان تحليل و نقد اطلاعات ،يادگيري مداوم ،تصمصيم گيري در موقعيت هاي جديد و انعطاف پذير،مهارت مديريت ،برنامه ريزي و حل مساله بپردازد و شرايط را فراهم نمايد.
يكي از مهمترين موضوعات كه دست اندركاران تعليم و تربيت كشور با آن مواجهند ،نحوه ي مواجه شدن آموزش و پرورش با فرصت ها و تهديد هاي حاصل از گسترش و توسعه ي فناوري اطلاعات و ارتباطات و برنامه ريزي دقيق و اصولي براي بهره برداري و استفاده از آن است.بويژه با توجه به تاثير اين فناوري هاي نوين در شيوه هاي ياددهي –يادگيري و تغيير نقش معلمان ،ضروري است كه زمينه هايي فراهم شود تا هم آموزش و پرورش بضاعت موجود در جامعه معلمان را شناسايي كند و هم معلمان به شناسايي و ارتقاي مهارت هاي خود در كاربرد فناوري هاي نوين نظير ICT و IT در آموزش بپردازند
از آغاز اجراي جشنواره الگوهاي برتر تدريس مبتني بر ICT يازده تابستان مي گذرد و تا كنون اين جشنواره شاهد اجراي روش هاي متعدد تدريس توسط دبيران و شركت كنندگان بوده است.دبيران و معلمان مي توانند با هر ميزان آمادگي در حوزه ي ICT ،در اين جشنواره شركت كنند در صورت انتخاب ،در دوره هاي آموزشي حضور يابند و نسبت به ارتقاي تجربيات خود در انجام زمينه ،مبادرت ورزند.
جشنواره ي روش هاي الگوهاي برتر تدريس مبتني بر ICT در شرايط كنوني سازوكاري نسبتا مناسب براي محك زدن تبحر تدريس دبيران در يك درس از رشته خاص به حساب مي رود.هرچند كه نمي توان از همه ي نتايج به دست آمده متعصبانه جانبداري كرد،در كل اجراي اين جشنواره ها منشا تاثيراتي بوده كه در نوع خود قابل نقد و بررسي است.شايد لازم باشد نتايج اين فعاليت به صورت تحقيقي علمي بررسي شود و ارزيابي دقيق و جدي از آن صورت گيرد.نكته اين است كه از بطن اجراي جشنوار ها ،الگوهاي نسبتا مفيد و ارزشمندي بيرون آمده كه مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است.اما نبايد از خطرات و آسيب ها يي كه اگر به آنه توجه نشود در رسالت و ماموريت جشنواره در گذر زمان دچار فراموشي مي شود غافل ماند.
منابع و مراجع:
طراحي فعاليت هاي آموزشي، دفتر آموزش متوسطه نظري ، انتشارات عابد،چاپ اول،1397
روش هاي فعال ياددهي ،يادگيري مبتني بر IT، دفتر آموزش متوسطه نظري)بهمن ماه1393(چاپ اول، انتشارات عابد [3] محيط هاي يادگيري مجازي،امكاني براي كمك به بهبود فرهنگ يادگيري،فرهاد سراجي)،1321(،فصلنامه راهبرد فرهنگ،شماره 19-12
جزوه راهنماي شركت كنندگان درس زمين شناسي،سازمان آموزش و پرورش چهار محال بختياري)،1391(
حسين زاده،غلامحسين،امكان سنجي طراحي نظام يك پارچه تهيه،توليد،توزيع و كاربرد تجهيزات آموزشي مدارس كشور يراي سال 1000،سازمان نوسازي و تجهيز مدارس كشور
[6]Adapting Education to Information Age 2001 repulic of korea Ministry of Education And human resources Development
