طرح کارآمد : پدیده نوین فناوري اطلاعات و تأثیري که بر جنبه هاي گوناگون زندگی داشته بـه ظهـور برخـی تحـولات بنیـادي درروابـ جوامـع بشـري منجـر شـده اسـت. ایـن پدیـده بـا سـرعتی چشـمگیـر، خواسته هاي بشر را تحت تأثیر قرار داده و نیازهاي جدیدي را بـه وجـود آورده اسـت. توسـعه روز افزون افزارهاي مبتنی بر این فناوریها و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندیهاي انسان، موجـب شده تا شکل جدیـدي از محـی یـادگیـري و تعـاملی خـلاق، فعـال و فراگیـر ایجـاد شـود. تجربـه کشورهاي جهان نشان می دهد که نوآوري آموزشـی و ایجـاد تحـول در نظـام آمـوزش وپـرورش بدون همراهی و پذیرش معلمان میسر نیست. به همین دلیل بحث طرح کارآمد چند سالی است پای خود را در محافل آموزشی باز کرده است.
اگرچه استفاده از رایانه از سال هاي دهه ي 50 میلادي در سازمان هاي بزرگ کشور هاي صنعتی و توسعه یافته رایج بوده است ولی موضوع فناوري اطلاعات و ارتباطات تا دهه ي 80 میلادي کمتر در فرهنگ مدیریت مدارس و منابع درسی و مواد آموزشی مشاهده می شود .امروزه فناوري اطلاعات و ارتباطات را می توان به عنوان ابزاري نیرومند براي ارتقاء کیفیت و کارایی آموزش مورد استفاده قرار داد . توسعه ي روز افزون ابزارهاي مبتنی بر این فناوري ها و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندي هاي انسان موجب شده تا شکل جدیدي از محی یادگیري و تعاملی فعال و فراگیر ایجاد شود. پدیده جدید فناوري اطلاعات و ارتباطات و تأثیري که بر جنبه هاي گوناگون زندگی داشته، به ظهور برخی تحولات بنیادي در رواب جوامع بشري منجر شده است .این پدیده با سرعتی چشمگیر خواسته هاي بشر را تحت تأثیر قرار داده و نیازهاي جدیدي را به وجود آورده است .فناوري اطلاعات در عصر تغییرات و تحولات شتابنده محیطی نقش حیاتی در ادامه بقاي مدارس دارای طرح کارآمد دارند. فناوري اطلاعات این امکان را براي مدیران فراهم می سازد که با پردازش سریع اطلاعات امکان کنترل و هماهنگی ساختارهاي پیچیده تر را داشته باشد .علاوه بر این فناوري اطلاعات موجب می شود عملکرد مدارس اجرایی طرح کارآمد با انسجام و باز خورد سریع صورت پذیرد .
مهمترین عامل بهره وري در سازمان ها و در نهایت کل جامعه، منابع انسانی است .تردیدي نیست که شکوفایی هر جامعه اي در بهبود و پرورش منابع انسانی آن نهفته است.و بدین سبب است که مسئولان سازمان ها با یاري متخصصان رفتار ي و منابع انسانی توجه خاصی را به پرورش کارکنان مبذ ول می دارند توانمند سازي با پرورش کارکنان با انگیزه و توانا به مدیران این امکان را خواهد داد که در برابر پویایی هاي محی رقابتی به طور مناسب عمل نموده، موجبات برتري رقابتی سازمان شان را فراهم آورند. رشد سریع فناوري تمامی جوانب سازمان ها را به نوعی تحت تأثیر قرار داده است، تغییرات سریع فناوري باعث تغییرماهیت کارها شده و رایانه ها،رباط ها و دستگاه هاي کاملاً خودکار جایگزین مشاغل عادي شده اند. این ابزار، تغییرات شدیدي در نوع مهارت هاي مورد نیاز افراد و اعضاي سازمان ها ایجاد کرده اند توانمند سازي به معنی فراهم کردن، آزادي براي کارکنان است تا وظایف محوله را به خوبی انجام دهند .مدیرانی که می خواهند کارکنان را توانمند سازند باید کنترل ها،محدودیت ها و موانع را کنار بگذارند و در مقابل به آن ها انگیزه بدهند، هدایت نمایند و رفتارشان را تشویق نمایند . نویسندگان همچنین اظهار می دارند که کارکنان توانا نسبت به کارکنان ناتوان از بهره وري بالاتري برخوردار بوده، رضایت شغلی بیشتري دارند و ابتکارات زیادتري به خرج می دهند و بالاخره تولیدات و خدمات کیفی تري را ارائه می دهند
با توجه به موارد یاد شده مسئله اساسی این است که آیا کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات موجبات اجرای طرح کارآمد را فراهم خواهند ساخت؟تا بتوان از آن طریق به راهکارهاي ارتقاء و بهبود آن دست یافت.
طرح کارآمد در شورای معلمان مدارس ابتدایی
امروزه توانمندسازي مدیران و معلمان در زمینه هاي فناوري اطلاعات به عنوان یکی از ابزارهاي مفید ارتقاء کیفی آموزش و پرورش و افزایش اثربخشی مدارس تلقی می گردد. بنا بر این بحث طرح کارآمد پیش کشیده شده است.
تغییرات وسیع محیطی در دنیاي متلاطم امروز , انعطاف پذیري سازمان ها را براي تامین بقایشان امري ضروري ساخته است و توانمند سازي و دادن آزادي عمل به کارکنان , یکی از راهبردهاي اساسی افزایش عملکرد و تامین بقا در سازمان هاي امروزي است .
دوره ي کنونی حیات بشري با تحولات و دگرگونی هاي شگفت انگیزي همراه است . سازمان ها به عنوان زیر مجموعه اي ازحیات انسانی , باید براي بقاء و بالندگی , خود را در رویارویی با این تحولات عظیم آماده نمایند , در غیر این صورت از گردونه دنیاي رقابتی خارج می شوند. طرح کارآمد ، یعنـی روشـهاي تولیـد و جمع آوري اطلاعات و استفاده از آن در جامعه و سازمان ،فناوري اطلاعات با کوچک کردن، ارزان کردن و کاربري ساده برنامه هاي کامپیوتري باعث شده دسترسی به اطلاعات از هرجا و توس هر شـخص بـه راحتی صورت می گیرد.
در طرح کارآمد توسعه و گسترش فناوري اطلاعات وکاربرد آن آثار عمیقی بر ابعاد مختلف زندگی بشر از جمله آموزش داشته است، به طوري که در دهه هاي اخیر، دسترسی به فناوري اطلاعات و توانایی استفاده از آن به طور روز افزونی به عنوان ابزاري لازم براي شرکت در یـک جامعه مبتنی بر اطلاعات تبدیل شده است از منظر بستر پیاده سازي، فناوري اطلاعات و ارتباطات را می توان به پنج بخش1. نرم افزار و برنامه هاي کامپیوتري 2. سخت افزار کامپیوتر، دیسک و ... 3. سخت افزار ارتباطی، تلفن، خدمات مخابراتی و ... 4. نیروي انسانی کاربر و ... 5. داده ها و منابع مواد اولیه و اطلاعات خام در برنامه هاي آموزش و پرورش تقسیم نمود.
توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات و ماندگاري است که می تواند تحول کیفی اهداف برنامه ها،روش ها و شیوه ها و در نتیجه اثربخشی تکیه بر تولید، اشاعه و پردازش ICT معلمان را به دنبال داشته باشد .مهمترین خصوصیات و ویژگی اطلاعات و در دسترس قرار دادن آن براي همگان در کمترین زمان ممکن، با حداقل هزینه ها در همه زمان ها و مکانهاست) دانکن گري ،1383(. رفع محدودیت ها و ایجاد فرصت هاي نوین در عرصه هاي مختلف، تغییر شیوه هاي تدریس و حرکت به سوي یادگیري فعال از پیش بایست هاي بهره برداري از ICT می باشد)سبحانی نژاد ،1386(. افزایش کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در مدیریت آموزشی و آمیختن برنامه هاي ICT با سایر دروس از عوامل مؤثر بر توسعه در مراکز آموزشی می باشد.
پیش بینی می شود با توسعه فناوري ارتباطات و اطلاعات رویاهاي دیرینه و مشکلات لاینحل، از قبیل امور کاربردي آموزش و پرورش، تمرکز روي توانایی و نیازهاي فراگیران، نهادینه کردن دانش آموز محوري به جاي کلاس محوري و تغییر نقش معلم به عنوان راهنماي دانش آموزان وبالاخره اصالت بخشیدن به آموزش مادام العمر و یا اصل مقدس(زگهواره تا گور دانش بجوي ( محقق خواهد شد .واقعیت این است که تحولات جدید، همه مولفه هاي اساسی آموزش و پرورش را تحت تأثیر قرار می دهد .با توجه به سرعت و عمق و گستردگی این تحولات نمی توان به انتظار نشست، می بایست با استفاده از مطالعات و تجارب دیگران و با اتکا به فرهنگ و منابع بومی راه استفاده از تجارب دیگران را فراهم نمود. روانشناسان تربیتی و برنامه ریزان آموزشی فرایند آموزش و یادگیري را به دو دستة کلی معلم محور و یادگیرنده محور تقسیم کرده اند. در برنامه ریزي آموزشی سنتی یا معلم محور طراحی فعالیت هاي آموزشی معلم و فعالیت هاي یادگیري دانش آموزان عمدتاً به عهدة معلم است و در طراحی آموزشی هدف هاي آموزشی و یادگیري به طور دقیق مشخص می شوند .
درسیستم هاي سنتی آموزش، نقش معلم به عنوان یک محور در ارائه محتواي درسی قرار دارد معلم محور در حالی که در آموزش الکترونیکی بر خلاف آموزش سنتی محوریت بر خودآموزي دانش آموز استوار است دانش آموز محور . درآموزش سنتی نگرش عمده به آموزش ها و مهارت هاي فردي است در حالی که در آموزش الکترونیکی نگرش بر توسعه مهارت هاي اجتماعی افراد است. آموزش سنتی روحیه رقابت را در دانش آموزان ایجاد می کند و گاه این روحیه تبدیل به روحیه حسادت می شود که پیامدهاي اجتماعی خاص خود را دارد .در حالی که در آموزش الکترونیکی با توجه به بستر و محی تعامل می توان به سادگی روحیه مشارکت و کار گروهی را در دانش آموزان ایجاد کرد.
علت دسترسی به اینترنت محتواي درسی نیز داراي انعطاف زیادي است، معلمان می توانند به راحتی با استفاد ه از این منبع مطالب درسی خود را به روز کنند، در حالی که در آموزش سنتی منابع محدود و در حد چند کتاب است که تجدید و بازنگري در محتواي آن ها شاید سال ها طول بکشد .نکته دیگر در آموزش الکترونیکی استفاده از ابزارهاي مولتی مدیا و شبیه ساز در فرآیند آموزش است که به دانش آموز اجازه می دهد تا واقعیتی مجازي از آنچه را که قرار است بیاموزد لمس کند، حال آنکه در آموزش سنتی فق با چند صفحه عکس یا متن و یا در نهایت طی یک یا دو جلسه آزمایشگاهی می توان به آموزش پرداخت. با توجه به نوع فناوري که استفاده می شود نوع نگرش به کلاس و معلم نیز به عنوان ستون هاي اصلی آموزش تغییر خواهد کرد.
اگر در گذشته کلاس هاي درسی به صورت یک سخنرانی توس معلم یا در بهترین حالت به صورت سؤال و جواب برگزار می شد، اکنون کلاس درس مجازي محیطی کاملا تعاملی میان دانش آموزان است که معلم در این محی تبدیل به یک ناظر و تولیدکننده طوفان ذهنی در مغز مخاطبان خود شده است و دیگر مد رس یک مطلب خاص نیست بلکه راهنماي خودآموزي دانش آموزان است. در کلاس درس سنتی اگر ما از لحاظ مکان، زمان و هزینه محدودیت برگزاري داشتیم در کلاس مجازي چنین محدودیتی نداریم. دفعات برگزاري کلاس براي یک یا چند نفر نه هزینه بر است نه مکان اختصاصی لازم خواهد داشت و نه زمان ویژه اي را می طلبد یعنی دانش آموز تا زمانی که مطلب را متوجه شد می تواند مطالب آن جلسه آموزشی را تکرار و مرور کند .
به کارگیري فناوري اطلاعات و ارتباطات به افزایش دانش و آگاهی هاي کارکنان و نیز غنی تر شدن محتواي مشاغل می انجامد. دانش کارکنان موجب تسل حرفه اي آن ها بر سازمان می شود و اگر جمله معروف"دانش، توانایی است" را بپذیریم، آنگاه می توانیم ادعا کنیم در سازمان هایی که فناوري اطلاعات حاکم می شود، کارکنان از قدرت و توانایی بیشتري برخوردارند بسیاري از متخصصان فناوري اطلاعات بر این باورند که تنها بخشی ازاطلاعات سازمان در فرایندهاي تصمیم گیري استفاده می شود و بسیاري از آنها به علت فقدان متخصصان فن همچنان بی استفاده باقی می ماند،از این رو هر ابزار فناوري اطلاعات و ارتباطات که بتواند به سازمان در جهت ممانعت از به هدر رفتن ارزشمند ترین منابع آن کمک کند و در عین حال سازمان را در جهت حرکت از حالت تابع گرایی سنتی به سمت فرایند گرایی یاري کند، می تواند در بهبود روش ها و افزایش بهره وري منابع سازمان مؤثر واقع شود .
باید به مدیران و معلمان آموخت که شیوه هاي مبتکرانه و خلاق در کاربرد فناوري اطلاعات نیز وجود دارد. مانند استفاده چندرسانه اي در تدریس و یا به کارگیري اینترنت و جستوجو وپژوهش معلم و دانش آموز و امثال آن که تحول در آموزش و فراگیري را موجب می شـود. بـا کمـک فـناوري اطلاعات؛ می توان، نابرابریها در دسترسی آموزشی و کیفیت آن را کاهش داد و معلمان می توانند دانش و مهارت دانش آموزان خودرا ارتقا دهند
معلمان بـه نگرشـی نیازمندنـد که جسارت استفاده از فناوري و خطرپذیري را تقویت کند و الهام بخش تفکریادگیري مستمر و مادامالعمر آنهـا باشـد، معلمـان بـا آشـنایی و شـناخت قابلیـتهـاي فـناوري، مـی تواننـد از انـواع فناوریهاي مرتب و متناسب با درس و محتوا بهره مند شوند و فرآیند یادگیـري را اثـربخشتـر و جـذابتـر کننـد و کارایی را بالاتر ببرند. اسـتفاده از فـناوري اطلاعـات بـه دانـش آمـوز، فرصـت تسـل بـر فـناوري وخودراهبري می دهد و معلم با تغییر نقش خود از انتقال دهنده به تسهیل کننـده، مـی توانـد، بـه ارایـه محتواي اطلاعات به دانش آموز بپردازد و از طرف دیگر فعالیتهـاي یـادگیرنـده را کـه نتیجـه آن یادگیري است تسهیل کند. لازمه ایفاي چنین نقشی وجود معلمان توانمنـد در زمینـه موضـوع هـاي مورد تدریس و کاربرد فناوري اطلاعات است.
شبکه اینترنتـی teachernet وابسـته بـه وزارت آمـوزش وپـرورش و مهـارتهـا درانگلسـتان، پیشرفت حرفه اي مستمر را شامل هر نوع فعالیتی می دانـد کـه فهـم، دانـش و مهـارت معلمـان را در مدارس افزایش می دهد که می تواند، به ایجاد استانداردهاي یادگیري و بهبود رضایت شـغلی آنهـا کمک نماید. در اکثر مناطق آموزشی، کاربرد اینترنت، شبکه هاي داخلی ورایانه بـه معلمـان الگـو می دهد و آنها را توانمند می سازد تا مهارتهاي تدریس خودرا تقویت کنند و تجـارب یـادگیري فردرا تقویت می کند
آموزش وپرورش به عنوان یک سازمان بزرگ به علت حساسیت ویژه اي که دارد و به علـت برخـورداري از کلیـه شـرای و ضـواب سـازمانی نیازمنـد بـه کارگیري فناوري اطلاعات در جهت رسیدن به اهداف عالیه خود است. با توجه به نقـش حیـاتی مدیران مدارس و معلمان به عنوان یکی از منابع مهم سازمانی در آموزش و پرورش افراد که به طور مستقیم با اهداف اجرایی سروکار دارد ، نیازمند سـوق دادن آنهـا بـه سـمت فـناوري اطلاعـات هستیم.مدیران و معلمان فکور و توانمند، یکی از ارکان اصلی مدارس مجهز به فناوري می باشـند. مدیران و معلمـانی که نه تنها باید داراي اطلاعات باشند، بلکه باید از توانایی تسل بـر امکانـات فـناوري اطلاعـات، مهارتهاي تخصصی، مهارتهاي حرفـه اي )معلمـی( و مهـارتهـاي فـناوري بـرخـوردار باشـند
رویکرد جدید صاحبنظران این است که در تربیت معلمـان بایـد بـر بعـد آموزش تأکید شود، نه بر بعد فنی آن. همچنین، عقیده بـرآن اسـت کـه اسـتانداردهـاي فـناوري دانش آموزان اساس شکلگیري استانداردهاي فناوري معلمان و مدیران آموزشی می باشد.
امروزه معلمان، نامزد اصلی پیشرفت حرفه اي هستند و پیشرفت حرفـه اي بـه صـورت یـک فـرآینـد اسـت. مهمترین چالشی که پیش روي مدیران مدارس و معلمان است،روزآمـد بـودن دانـش و مهـارت آنهـا در زمینـه هـاي آموزشی است. به طور کلی، تمام دستگاهها و سازمانها براي ارتقاي سطح دانش، بینش و نگـرش کارمندانشان آموزشهایی را در دست کار دارند، تا بتوانند، درراستاي اهـداف و برنامـه هـاي آن وزارتخانه اقدام کنند.
آموزش و پرورش هم در این امر مسـتثنی نیسـت و مهـمتـرین جایگـاه را در استفاده از فناوریهاي نوین دارد )یونسکو،2002(. بر اساس آمار، 40% معلمان با رایانه آشنا نیستند و این مسأله مطرح است کـه معلمـان در حـوزه فناوري اطلاعات از دانش آموزان عقبتر هستند و ایـن یـک نقطـه ضـعف بـراي نظـام آموزشـی کشـور محسـوب مــی شــود، نکتــه مهــم تمـرین و مهــارت معلمـان در زمینــه کــار بــا کــامپیوتر مـی باشـد آموزش
فناوریهاي جدیـد مؤسسـات بـه مـدارس باید به آموزشی پویا و خلاق تبدیل شـوند و نگـرش وتوانـایی یـادگیري مـادامالعمـر بـه طـور مسـتقل در دانش آموزان پرورش یابد. به منظور دستیابی به این اهداف، برنامه آموزش مدرسه هـا، مخصوصـاً روشها و شیوه هاي آموزش و یادگیري باید تغییر کند و این تغییر مستلزم به وجود آوردن تغییراتی در نقش معلم است. درواقع زمانی کـه فـناوري اطلاعـات در مـدارس مطـرح مـی شـود، مهـارت معلمان در استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات، به عنوان یکی از عوامل مهـم در کـاربرد ایـن فناوري مورد توجه قـرار مـی گیـرد ودر ایـن میـان مـدارس موفـق در زمینـه فـناوري اطلاعـات مدارسی هستند که زمینه هایی را براي توسعه مهارتهاي معلمان وتوانمندسازي آنها در حـوزه ایـن فناوري فراهم می کنند.
همانگونه که تحقیقات قبلی نشان می دهند، فناوري هاي اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی در توانمند نمودن کارکنان می توانند ایفا نمایند.بنابراین لازم است که سازمان ها و مدیران آن ها و مخصوصاً سازمان آموزش و پرورش براي معلمان به منظور بهره برداري مؤثر از این فناوري ها و استفاده از قابلیت هاي آنها به منظور توانمند نمودن کارکنان ومعلمان و در نهایت کل سازمان، برنامه هاي مناسبی تدوین نمایند و راهبردي درست را نسبت به بهره گیري از این امکانات، تدارك ببینند. فناوري اطلاعات و ارتباطات، امروزه به صورت یک پدیده قدرتمند و تأثیرگذار برزنـدگی فـرد و جامعه جایگاه خاص و مهمی را در آموزش عالی و متوسطه به خود اختصاص داده است.
دنیـایی که ما در آن زندگی مـی کنـیم، دنیـایی اسـت کـه هـر روزه بـیش از پـیش از فـناوري پویـا بهـره می جوید و الزاماً هر اندیشمندي را به شناخت اهمیت و ضرورت فهـم درسـت فـناوري و مفـاهیم آن و لزوم کسب عمیق قابلیتها و مهارتهاي لازم براي اسـتفاده بهینـه از آن رهنمـون مـی سـازد. آنچه در جامعه اطلاعاتی به خصوص در بخش آموزش مورد تأکید است، صرف سرمایه گذاري و کاربرد سخت افزاري و نرم افزاري فناوري هـاي نـو و اسـتفاده از آن بـراي انبـار کـردن اطلاعـات نیست بلکه مسأله مهم و اساسی توانمندسـازي فراگیـران بـراي رسـیدن بـه مهـارت خـودرهبري در یادگیري اسـت. نظـام آموزشـی و پژوهشـی در ایـران بـراي ایجـاد جایگـاه فـناوري اطلاعـات و ارتباطات در سیستم خود نیاز به بررسی نیازسنجی این فناوري در تعاملات زیرسـاختهـاي خـود دارد. به بیان دیگر براي تشخیص جایگاه فناوري اطلاعات و ارتباطات در نظـام آموزشـی کشـور باید بتوان نقش آن را در توسعه کمی و کیفی حوزه آمـوزش وپـژوهش کشـور شناسـایی و تبیـین کرد، البته نباید انتظار نتایج خارق العـادهاي در کوتـاه مـدت از فـناوري اطلاعـات و ارتباطـات در آموزش و پرورش داشـته باشـیم.
در هـزاره جدیـد دیگـر سـاختار و فرآینـد سـنتی آمـوزش جوابگوي نیازهاي جامعه انسانی در عصر اطلاعات نیست. مسلماً بهره گیري از فناوریهاي آموزشـی بـا اسـتفاده از روشهـاي جدید موجبات کارایی و اثربخشی بیش از پیش نظامهاي آموزشی را فـراهم مـی نمایـد )عطاران،2007(. نظام آموزشی به عنوان مهم ترین رکن هدایت کننده جامعه به سمت جامعه اطلاعاتی و تشکیل سرمایه انسانی در این فرایند مهم ترین نقش را برعهده دارد، افراد با ارزش ترین منابع انسانی یک سازمان هستند که با بهره گیري از دانش و توانایی خودبراي ارتقاي سازمان بهره می گیرند. در این پژوهش که با هدف بررسی رابطه میان آموزش الکترونیکی و توانمند سازي مدیران و معلمان می باشد، به این نتیجه رسیدیم که هرچه مدیران و معلمان بیشتر از آموزش الکترونیکی استفاده نمایند توانمند تر هستند. نتایج بدست آمده در این پژوهش نشان می دهد مدیران مدارس و معلمان می توانند با استفاده از فناوري هاي اطلاعاتی و ارتباطی و توانمند نمودن خود در این زمینه، کارایی و اثربخشی خود را در زمینه آموزش به سطح بالاتر ارتقا دهند تا با مهارت بیشتري وظیفه خود را انجام دهند.
