با سلام
زهرا توکلی ، ادبیات نمایشی سوره
سبک و ساختار آثار ادوارد آلبی : تعلیق در مرز واقع گرایی و نماد گرایی
ادوارد آلبی ، یکی از برجسته ترین نمایشنامه نویسان تئاتر مدرن آمریکا ، با سبکی متمایز توانسته مرز میان واقع گرایی روان شناختیو نمایشی بودن ابزاری زبان را در هم بشکند . آثار او، بهویژه از دهه ۱۹۶۰ به بعد، تلاشی هستند برای به تصویر کشیدن روابط انسانی، بحران هویت ، و پوچی مدرنیته، آن هم در قالبی که همزمان به سنتهای تئاتری پایبند است و آنها را به چالش میکشد.
۱. زبان به مثابه میدان نبرد
یکی از اصلی ترین ویژگی های سبکی آلبی ، استفاده از زبان بهعنوان ابزار قدرت و تقابل است . در نمایشنامهی معروف او Who’s Afraid of Virginia Woolf دیالوگ ها نه تنها حامل اطلاعات یا احساسات نیستند ، بلکه اغلب با هدف تحقیر ، فرار از واقعیت یا بازتولید خشونت روانی ادا می شوند. زبان در آثار آلبی ابزاری برای تخریب و پنهان کاری است ، نه ارتباط . زبان در تئاتر آلبی نه آینه واقعیت ، بلکه ماسکی است برای فرار از آن .
۲. ساختار در خدمت فروپاشی
ساختار روایی در نمایشنامه های آلبی اغلب کلاسیک آغاز می شود، اما به تدریج نظم آن از هم می پاشد. او از الگو های سه پرده ایاستفاده می کند، اما در لایه های زیرین این ساختار ، سیر خطی وقایع مختل می شود و مخاطب در مرز واقعیت و خیال معلق می ماند. در A Delicate Balance آنچه در ظاهر یک درام خانوادگی ساده بهنظر می رسد ، در واقع بستر طرح بحرانی اگزیستانسیالیستیدرباره ترس پوچی و فروپاشی درونی است.
۳.استفاده از عناصر ابزو رد، اما نه پیرو آن
اگرچه آلبی در برخی از آثار اولیهاش مانند The Zoo Story به مضامین پوچی و تنهایی شبیه آثار بکت و یونسکو نزدیک می شود،اما نمی توان او را یک نمایشنامه نویس ابزورد کلاسیک دانست . تفاوت بنیادین او با ابزورد نویسان اروپایی در این است که شخصیتهای او هنوز در پی معنا پاسخ و بازسازی روابط انسانی هستند حتی اگر این تلاش در نهایت محکوم به شکست باشد .
شخصیت ها بازیگران تردید و خودفریبی
شخصیت های آلبی اغلب دچار بحران هویتاند بین من فاعلی و من مفعول سرگردان اند. آنها معمولا نقش هایی ایفامی کنند که با هویت درونی شان در تعارض است. این تقابل درونی به ویژه در شخصیت های زن و شوهر در آثارش بارز است زوج هایی که در ظاهر با هم اند، اما در اصل به شکل عمیقی از هم بیگانه اند.
تحلیل توازن ظریف ادوارد آلبی با تمرکز بر آراء هربرت مید :
بر اساس نظریه کنش متقابل نمادین و با تمرکز بر دیدگاه های جورج هربرت مید میتوان گفت که در نمایشنامه توازن ظریف مسئلهمحوری ، دوگانگی بین حقوق فردی و مسئولیت اجتماعی در برابر دیگران است مضمون اصلی نمایشنامه نشان میدهد که رسیدن بهتعادل در روابط انسانی تنها از طریق بازنگری در تلقی ما نسبت به این دو گانگی، آن هم در بستر تعاملات خانوادگی امکان پذیر است
برای رسیدن به این تعادل پیششرط هایی وجود دارد که در قالب محور هایی در جدول شماره ۱ دستهبندی شده اند این محور ها عبارتاند از :
تقابل میان حقوق فردی و مسئولیت اجتماعی
نقش پذیری به منظور سرکوب من فاعلی
قرار گرفتن در موقعیت هایی که با انتظارات دیگری تعمیم یافته در تضادند
توانمندی در بازاندیشی و تفسیر دوباره ی نا هماهنگی های میان من مفعولی و محرک های بیرونی و در نهایت تغییر باور های درونیشده از طریق بروز و دخالت من فاعلی . هر یک از این مقولات حاصل ترکیب مجموعه ای از داده ها و مفاهیم جزئی تر هستند
نا رضایتی از نادیده گرفتن حقوق فردی توسط افراد مهم زندگی ، منجر به شکل گیری مقوله ی تقابل حقوق فردی و مسئولیت اجتماعیشد.
وقتی افراد برای پایبندی به هنجار ها و ارزش های اجتماعی، من فاعلی خود را سرکوب می کنند، در واقع در حال ایفای نقشی هستندکه به شکل گیری مقولهی نقش پذیری در راستای سرکوب من فاعلی می انجامد.
ناسازگاری میان رفتار واقعی و انتظارات اجتماعی، همراه با نقش پذیری نمایشی منجر به مقوله ی قرار گرفتن در موقعیت کنشی مغایربا القائات دیگری تعمیم یافته شده است.
هنگامی که فرد نسبت به رفتار دیگران بازاندیشی می کند و واقعیت را مورد ارزیابی و تفسیر قرار می دهد، وارد فرایند بازاندیشی و بازتفسیر مغایرت های من مفعولی با محرک های بیرونی می شود.
در نهایت ، این مسیر به امکان تغییر باور های درونی شده و بازگشت به من فاعلی منتهی می شود؛ مسیری که در نمایشنامه به عنوانراهی برای برقراری تعادل و انسجام در روابط انسانی ، به ویژه در ساختار خانواده ترسیم شده است.
در نمایشنامه توازن ظریف آلبی به آموزه های فرهنگی جامعه آمریکا توجه می کند که روی آزادی های فردی حق انتخاب و زندگی بهشکلی که هر فرد می خواهد تاکید دارد . اما در واقعیت همین آموزه ها و ساختار های اجتماعی باعث می شوند که این حقوق فردی درتعاملات روزمره و واقعی جامعه از افراد سلب شود .
در این نمایشنامه تصویری از پدر و مادری ارائه می شود که آسایش و آرامش شخصی شان به خاطر وابستگی هایی که هم زمان همپناهنده و هم مزاحم هستند ، به هم می خورد . شخصیت هایی که در برابر والدین قرار دارند ، نمایانگر اعضای خانواده گسترده ایهستند که پیش از نیمه قرن بیستم در ساختار فرهنگی آمریکا معمول بود خانواده هایی که شامل پدر ، مادر ، فرزندان و بستگان نزدیکیا حتی دوستان صمیمی می شدند.
حقوق و آزادی های فردی والدین در این نمایشنامه به دلیل تداخل منافع و تنش های مکرر میان اعضای خانواده گسترده به خطر میافتد. والدین برای حفظ موقعیت خود و کنترل شرایط ، راهکار های مختلفی به کار می برند از جمله حفظ ظاهر با نشان دادن تصویریغیرواقعی ، مدارا و تحمل رفتار های خودخواهانه دیگران و اجتناب از برخور دهایی که مغایر با الگو ها و استاندارد های خانواده هایسنتی و بورژوایی آمریکایی باشد .
در واقع ، این والدین نماینده نسلی هستند که پس از نیمه قرن بیستم ، در جامعه ای در حال تغییر زندگی می کنند نسلی که با تضاد هاو تناقض های اجتماعی روبرو است ولی همچنان به ارزش ها و استاندارد های سنتی آمریکا وفادار مانده است . آنها نگران حفظ ظاهرو احترام اجتماعی خود هستند و تحت تاثیر ارزش های بورژوایی مانند ادب ، حفظ شان رفتار درست و نمایش تصویر خانواده ای ایدهآل اند . در چنین فرهنگی ، اعضای خانواده تلاش می کنند احساسات و رفتار های خود را کنترل کنند و از درگیری و برخورد مستقیمپرهیز نمایند .
تمسک والدین به ارزش های بورژوایی نشان می دهد که آنها در واقع تحت تاثیر و تسلط جامعه بورژوایی قرار دارند و در نتیجه منافعجمعی را بر خواسته های فردی خود ترجیح می دهند . علاوه بر این باور عمیق والدین به آموزه فرهنگی اجتماعی رویای آمریکایی که فردرا به دنبال بهترین شدن در همه زمینه ها سوق می دهد ، باعث شده است که آنها برای نمایش تصویری ایدهآل از خانواده خود تلاشکنند.
این رفتار والدین که میتوان آن را طبق نظریه مید رفتار آشکار نامید در بخش های زیادی از نمایشنامه با رفتارهای پنهان و درونی آنهادر تضاد است . به این معنا که در ظاهر ، والدین سعی دارند تصویری از خود ارائه دهند که کاملا مطابق با ارزش ها و آموزه هایفرهنگی جامعه است ، اما در باطن کنترل و تسلط من مفعولی آنها بر خودشان محسوس است.
بنابراین الگوی رفتاری غالب والدین در این نمایشنامه بر پایه کنترل خود و مدارا با رفتار های دیگران شکل گرفته است ، به گونه ای کهتلاش می کنند تعارضات میان اعضای خانواده و سایر افراد حاضر را به حداقل برسانند .
تحولات تاریخی: یکی از تحولات کلیدی که زندگی و آثار آلبی را شکل داد ، فضای اجتماعی و فرهنگی پس از جنگ جهانی دوم بود ایندوره با ظهور فرهنگ مصرفگرایی ، رشد طبقه متوسط ، و در عین حال بروز بحران های هویت فردی و خانوادگی همراه بود . آلبی اینتضاد ها را در نمایشنامه هایش به تصویر کشید و با نقد ساختار های سنتی خانواده و روابط انسانی صدای نسلی را که در میانه اینتغییرات گیج و سردرگم بود بازتاب داد.
اوج گیری جنگ سرد و جنبش حقوق مدنی آمریکا ، فضای اجتماعی کشور به شدت متحول شد . آلبی در این دوره به سمت نوشتننمایشنامه هایی رفت که به صورت مستقیم به مشکلات روانی اجتماعی و سیاسی جامعه می پرداختند . معروفترین اثر او، چه کسی ازویرجینیا وولف می ترسد نمونه ای از این تحول است که با نمایش تنش ها و مشکلات عمیق بین فردی و خانوادگی مرزهای نمایشنامهنویسی کلاسیک را شکاند و رویکردی تازه در نمایشنامه نویسی مدرن ایجاد کرد .
خلاصه : نمایشنامه در یک شب طولانی اتفاق می افتد و درباره زوجی به نام های جرج و مارتا است که هر دو استاد دانشگاه هستند . آنها مهمانانی به نام های نیک و هانی را به خانه شان دعوت می کنند . در طول شب گفت وگو ها و کشمکش های بین آنها بالا می گیرد وراز ها دروغ ها و احساسات سرکوب شده آشکار می شود.
جرج و مارتا با هم رابطه ای پرتنش و پر از بازی های روانی دارند ، که باعث می شود مهمانان هم وارد این تنشها شوند نمایشنامه بهبررسی قدرت ، توهم ، شکست ها و واقعیت های تلخ زندگی می پردازد و نشان می دهد که چطور آدم ها با درد و ناامیدی های درونیشان دست و پنجه نرم می کنند .
این تحول نمونه ای از تغییراتی بود که تو نمایشنامه ها اتفاق افتاد . آلبی با نشون دادن مشکلات عمیق بین افراد و خانواده ها، روشهای قدیمی نوشتن نمایشنامه رو شکست و سبکی جدید در تئاتر مدرن به وجود آورد.
نمایشنامه ها و آثارش خیلی خوب وضعیت تاریخی اون زمان رو نشون می داد مثل جنگ سرد ، مسائل هویتی ، تبعیض نژادی و تغییراتفرهنگی که تو جامعه آمریکا رخ داده بود . آلبی با زبانی رک تلخ و گاهی شوکه کننده ، ارزش های قدیمی رو نقد می کرد و جامعه رو بهچالش می کشید به همین خاطر آثارش خیلی معروف شدن اما بعضی وقت ها هم جنجالی می شدن
در کل ادوارد آلبی فقط نتیجه تحولات قرن بیستم نبود بلکه با آثارش تونست این تغییرات رو تحلیل کنه و به یکی از مهم ترین چهره هایتئاتر مدرن آمریکا تبدیل بشه
آلبی را میتوان در کنار نمایشنامه نویسانی مثل آرتور میلر و تنسی ویلیامز قرار داد که همه آن ها به نوعی بحران های اجتماعی و فردیرا در آمریکا بررسی کردند اما سبک آلبی نسبت به آنها تلخ تر انتقادی تر و اغلب بدبینانه تر است.
ادوارد آلبی با پرداختن به مضامینی چون تنهایی انسان معاصر بحران ارتباطات ، فروپاشی خانواده ، نقد ارزش های سنتی و جستجویهویت توانست تصویری تلخ اما واقعی از جامعه و انسان مدرن ارائه دهد آثار او فراتر از یک نمایشنامه صرف به مطالعاتی عمیق دربارهروان و جامعه انسانی بدل شده اند که تا امروز تاثیر گذار باقی مانده اند
آلبی تو نمایشنامه هایی مثل « بز یا سیلویا کیه ؟ » که تو ۲۰۰۲ نوشت ، داستان یه زن و شوهری رو تعریف می کنه که وقتی یه رازبزرگ رو می فهمن ، رابطه شون خراب می شه . تو این نمایشنامه آلبی اخلاق و رفتار مردم آمریکا رو نقد می کنه.
همچنین نمایشنامه کوتاهش « داستان باغ وحش» رو گسترش داد و تبدیلش کرد به یه نمایشنامه دو پرده ای به اسم « پیتر و جری » که بعدا اسمش رو عوض کرد و گذاشت « در خانه در باغ وحش ».
یه نمایشنامه دیگه هم داره به اسم « اینجانب ، من و خودم » که توش رابطه یه مادر با دو پسر دو قلویش رو خیلی تند و تیز بررسی میکنه.
داستان باغ وحش با خوانش مارکسیستی :
مارکس می گوید که انگیزه های اقتصادی پایه و اساس تصمیمات مهم در جامعه سرمایه داری هستند . در این جامعه ، مردم به سه گروهتقسیم میشوند : بورژوازی (ثروتمندان) خرده بورژوازی (طبقه متوسط) و طبقه کارگر . در نمایشنامه « داستان باغوحش » نوشتهادوارد البی ، شخصیت پیتر نماینده طبقه متوسط و جری نماینده طبقه کارگر است . مارکس باور دارد که دو گروه آخر در جامعه سرمایهداری قربانی بورژوازی می شوند، چون بورژوازی برای رسیدن به اهدافش از آن ها استفاده می کند
لویی آلتوسر که راه مارکس را ادامه داده می گوید حکومت سرمایه داری از طریق ابزارهای ایدئولوژیک مثل خانواده ، مدرسه و کلیسا برمردم کنترل دارد . در نمایشنامه ، پیتر و جری هر دو قربانی این سیستم هستند یکی به خاطر فقر و تنهایی ، دیگری به خاطر تاثیرعقایدی که به او القا شده است . آلتوسر معتقد است که سیستم آموزشی و مذهب و رسانه ها نقش مهمی در این القا و پذیرش ایدئولوژیسرمایه داری دارند . پیتر که در یک شرکت انتشارات کار می کند و زیاد مطالعه و تلویزیون نگاه می کند در مرکز این القا هایایدئولوژیک است . همچنین مفهوم بیگانگی در نظریه مارکس مطرح است یعنی افراد از خودشان و دیگران جدا و غریب می شوند یافته هانشان می دهد که جری هم از خودش و هم از جامعه اطرافش بیگانه است و در تنهایی زندگی می کند جایی که شبیه یک باغ وحش استپیتر هم از خودش بیگانه شده چون نسبت به شرایطی که به خاطر تاثیر ایدئولوژی سرمایه داری در آن گرفتار است آگاهی ندارد .
منابع :
۱.تحلیل نمایشنامه توازن ظریف اثر ادوارد آلبی بر اساس نظریه کنش متقابل نمادین با تمرکز بر آراء جورج هربرت مید میناجهانگیری سال ۱۴۰۱/۴/۲۲
۲.سایت ایران کتاب .iranketab
۳.نمایشنامه ی داستان باغ وحش خوانشی مارکسیستی _ رجبعلی عسکرزاده طرقبه
