رییس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی گفت: «جایی در ایران وجود ندارد که بگوییم کاهش آب شرایط مطلوبی دارد، هر نقطه از کشور را انگشت بگذارید، متوجه شرایط بد آب میشوید، در سه دهه اخیر وضعیت طوری رقم خورده که برخی شهرها مانند اصفهان، همدان، شهرهای شمالی سیستان و بلوچستان وضعیت بحرانی دارند.
بارشهای کمتر از نرمال در سالهای اخیر بیشتر شده است، پیشبینیها نشان میدهد سال جاری هم بارشهای کمی پیشرو است، حداقل پاییز امسال نباید چندان انتظار بارانهای پاییزی داشت، اما این وضعیت به عدم مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف مانند کشاورزی گره خورده است، وضعیتی که اگر ادامه داشته باشد بیابانی شدن مناطق مسکونی و خالی از سکنه شدن آنها دور از ذهن نیست
بدترین وضعیت تنش آبی در حوزه مرکزی کشور داریم مانند شهر اصفهان، طوریکه مدتی قبل شاهد تاثیرات اجتماعی کمبود آب در اصفهان بودیم و ناآرامیهایی آنجا رخ داد. همینطور در چهار محال بختیاری تنش آبی وجود دارد، در همدان که حتی برای تامین آب شرب چالشهای جدی و گسترده وجود دارد، بنابراین با توجه به اینکه کشور ما گرم و خشک است یعنی متوسط بارش ما بین یکسوم تا یکچهارم متوسط جهانی است تغییرات آب بلافاصله اثرات خودش را نشان میدهد.
امروز از شمالیترین نقطه ایران مانند دریاچه ارومیه درحال خشک شدن است تا جنوبیترین نقطه در سیستان و بلوچستان و حتی در استان خراسان منابع آبی به شدت درحال کاهش است، لذا جایی در ایران وجود ندارد که بگوییم کاهش آب شرایط مطلوبی دارد، هر نقطه از کشور را انگشت بگذارید متوجه شرایط بد آب میشوید، در سه دهه اخیر وضعیت طوری رقم خورده که برخی شهرها مانند اصفهان، همدان و شهرهای شمالی سیستان و بلوچستان وضعیت بحرانی دارند طوریکه اگر کمبود آب نباشد بحث آلودگی آب مطرح میشود.
تبعات این خشکسالیها
ببینید، آب در سه بخش شرب، کشاورزی و صنعت مصرف میشود، بیشترین مصرف هم برای کشاورزی است، طبیعتاً کمبود آب اثر جدی بر روی تولید محصولات کشاورزی و امنیت غذایی دارد، از طرفی کمبود آب میتواند تبعات اجتماعی گسترده ایجاد کند، مثلاً مردم در استانهای مجاور را نسبت به یکدیگر درخصوص حقابه استان خودشان بدبین کند. قطعا کمبود آب در توسعه صنعت تاثیر دارد، اگر آب نباشد کارخانهای تاسیس نمیشود. اما یکی از تبعات مهم کمبود آب مهاجرت جمعیت است، اگر کشاورزی نتواند نیازهای خودش را تامین کند قطعاً به فکر مهاجرت به شهرهای صنعتی و بزرگ میافتد و ممکن است وارد شغلهای خدماتی و حاشیه نشینی شود.
بخش وسیعی از کشور ما کویر لمیزرع است، شما یک چند ضلعی تصور کنید، ضلعهای آن خراسان رضوی، خراسان جنوبی، بخشهایی از استان کرمان، استان اصفهان، استان یزد، شرق قم، جنوب تهران و جنوب سمنان است، این یک منطقه وسیعی است که تقریباً خالی از سکنه است، برای اینکه در این منطقه هیچ آبی وجود ندارد؛ حالا شما تصور کنید در بخشهای شرقی کشور چندین سال است بارندگی کم شده است و این وضعیت ادامه دارد، در این شرایط جمعیتی که برای کار کردن آب نداشته باشد، روستایی که برای دام آب نداشته باشد راهی جز رها کردن آن منطقه ندارد، این مناطق شبیه کویر مرکزی فعلی میشود که هیچ سکنهای ندارند، جمعیت از مناطقی که قابل زیست نیست مهاجرت میکند. این سرنوشت میتواند در هرجایی از دنیا رخ دهد، بهخصوص در منطقه خاورمیانه که به طور طبیعی فقط یکسوم تا یکچهارم سایر مناطق جهان بارندگی دارد
مناطق شمالی سیستانوبلوچستان و استان کرمان، بخشهای مهمی از مناطق مرکزی کشور که چالش آب دارند مانند شرق استان اصفهان، استان مرکزی، استان قم، این شهرها درخصوص آب چالش جدی دارند. همینطور در سالهای اخیر استان خراسان رضوی با مشکلات کمبود آب مواجه شده است، در نتیجه این مناطق مستعد هستند که به بیابان تبدیل شوند. البته اگر به استانهای غربی بیتوجهی شود و اقدامات سریع در بخشهای شرب، کشاورزی و صنعت انجام نشود آنها هم در وضعیت مشابه قرار میگیرند.
برای جلوگیری از بیابانی شدن این مناطق چه اقداماتی باید انجام بدهیم؟
اگرچه ما به امنیت غذایی نیاز داریم و بخشی از اقتصاد ایران صادرات محصولات کشاورزی است، اما اگر به وضعیت آبهای زیرزمینی نگاهی بیندازیم متوجه میشویم رفتار عاقلانهای با آب نداشتیم و سطح آبهای زیرزمینی کاهش پیدا کرده است، اگر همینطور پیش برویم سرنوشت محتوم ما تخریب سرزمینی و غیرقابل زیست شدن مناطقی از ایران است.
درچنین وضعیتی مصرف آب را باید به اندازهای که آب میتواند تجدید شود محدود کرد، بنابراین در همه بخشها باید اقدامات فوری انجام داد، مثلاً صنعت به سمتوسوی استفاده از آبهای خاکستری یعنی همان فاضلابها برود، بنابراین تصفیه فاضلاب باید به بهترین شکل انجام بگیرد. در بخش کشاورزی بهجای استفاده از مزارع که آب در آنها به شدت درحال تبخیر است از گلخانهها استفاده شود، سیستمهای آبیاری بهینه شود، محصولاتی که کمترین آب را مصرف میکنند و بیشترین بازدهی را دارند جایگزین شوند، در صادرات محصولات کشاورزی حتماً باید تجدیدنظر شود.