اسباب بازی و بازی کردن برای کودکان تنها یک سرگرمی نیست، بلکه جدی‌ترین کاری است که آنها در سن خود انجام می‌دهند. بازی‌ها، مجموعه‌ای از فعالیت‌های کودکان به حساب می‌آیند. آنها برای سرگرم کردن خود آغاز به بازی می‌کنند، اما وقتی این فرایند را به‌صورت جدی برای رسیدن به نقطه پایان دنبال می‌کنند، در نهایت منجر به رشد رفتاری، اجتماعی و روانی آنها می‌شود. بچه‌ها برخلاف سایر کارها، بازی را از ابتدا تا انتها به تنهایی و با مسولیت خود به انجام می‌رسانند. آنها چه پیروز شوند و چه شکست بخورند، رشد ذهنی و شناخت از خودشان را در ای مسیر کامل می‌کنند. شناخت والدین از ظرفیت بازی‌های مختلف مانند بازی‌های فکری می‌تواند باعث شود که با در اختیار گذاشتن بازی مناسب برای کودکان، به رشد توانایی کودک خود کمک کنند. اما از نقش بازی‌ها در رشد کودکان چه می‌دانیم؟مزایای اسباب بازی فکری در این میان چه می تواند باشد؟
کودکان در سنین مختلف از طریق انجام و تکرار فعالیت‌های فیزیکی در حین بازی رشد می‌کنند. این رشد علاوه بر اینکه بر ساختار اندامی آنها تاثیر می‌گذارد، به کنترل ذهنی و عصبی آنها بر اندام‌های خود نیز کمک می‌کند. به‌عنوان مثال، یک نوزاد در ابتدا تلاش می‌کند به اسباب‌بازی خود ضربه بزند. در مرحله بعد تلاش می‌کند که آن را در دست بگیرد و در نهایت بتواند آن را بلند کند. کمی بعدتر آن را تکان داده و یا تا دهانش بالا بیاورد، یعنی برای پیشرفت از ساده‌ترین حرکات فیزیکی به پیچیده‌ترین آنها تلاش می‌کند.
بازی‌ها می‌توانند به حل مشکلات عاطفی کودکان کمک کنند. مثلا بازی‌هایی که در آن کودکان نقشی برای خود اختیار می‌کنند، به رفع اضطراب و استرس آنها کمک می‌کند. کودکان از طریق تجسم خود در جهان خیالی، جایگاه خود در جهان واقعی را پیدا می‌کنند. عمق این آگاهی در آینده، به میزانی بستگی دارد که در کودکی، در جهان خیالی جستجو کرده باشند. همچنین زمانی که والدین یا اطرافیان با کودکان بازی می‌کنند، مثلا یک بازی فکری ، یا دوچرخه سواری یا فوتبال، کودکان به اهمیت خود پی می‌برند و اعتماد به‌نفس آنها تقویت می‌شود. این موضوع به آنها امکان می‌دهد که روابط اولیه نگاه، خود نسبت به جهان و دیگران را شکل دهند.
کودکان از طریق بازی کردن دانش‌افزایی می‌کنند. آنها توانایی فکر کردن، به‌یاد آوردن و حل مساله را تمرین می‌کنند و ذهن آنها از طریق آزمون و خطا نسبت به روابطی که با آن مواجه می‌شود رشد می‌کند. کودکان همچنین از طریق بازی کردن مفاهیم مختلفی مانند اندازه، شکل، بافت و … را درک می‌کنند. مثلا کودکان وقتی در یک بازی فکری تلاش می‌کنند یک شیء گرد را درون فضای خالی مربعی قرار دهند، به نسبت و روابط این مفاهیم پی می‌برند.
زمانی که یک کودک متولد می‌شود، توانایی تفکیک خود از دیگران را ندارد. اما زمانی که او شروع به بازی با دیگران یا با اشیا می‌کند، این توانایی در او رشد می‌کند. او از ارتباط برقرار کردن با دیگران لذت می‌برد. کودک تلاش می‌کند رفتارهایی نشان دهد که دیگران را به خود جذب کند. هنگامی که کودک رشد می‌کند، از بازی کردن با سایر کودکان لذت می‌برد. کودکان در خلال بازی با هم، مرزها را می‌فهمند. آنها کار تیمی و رقابت کردن را یاد می‌گیرند. همچنین آنها ارتباط برقرار کردن با شخصیت‌های مختلف را تمرین می‌کنند. بچه‌ها با شکست و پیروزی، با منتظر بودن، صبور بودن و کمک کردن آشنا می‌شوند.
کودکان در خلال بازی کردن با کارهای درست و کارهای غلط آشنا می‌شوند. کودکان حین بازی کردن با هم‌سن‌های خود می‌آموزند که حمایت کردن و مسئولیت‌پذیری کار خوبی است اما تقلب کردن نه. بازی‌های گروهی خیلی زود به آنها می‌آموزد که کارِ گروهی و احترام گذاشتن به احساس دیگری، موجب ایجاد احساس خوب می‌شود. آنها یاد می‌گیرند که با دیگران مهربان و بخشنده باشند.
بازی های فکری نقش به‌سزا و تعیین‌کننده‌ای در رشد مهارت های فکری کودکان و تکامل ذهنی آنها دارند. این بازی‌ها ممکن است انواع مختلفی داشته باشند، مثلا:
اما همه آنها در نهایت یک هدف را دنبال می‌کنند. اینکه از طریق درگیر کردن ذهن کودکان، توانایی‌های ذهنی آنها را از ابعاد گوناگون رشد دهند. اما این بازی‌ها چگونه به رشد توانایی کودک کمک می‌کنند؟
بازی‌های ذهنی از کودکان می‌خواهند که با استفاده از توانایی ذهنی‌شان به حل مسائل بپردازند. حتی اگر آن بازی یک سودوکوی ساده باشد، کودک مجبور است برای حل آن از چندین فرایند ذهنی استفاده کند. این مهارت در آینده به او کمک خواهد کرد که نسبت به حل مسائل، پردازش ذهنی قوی‌تری داشته باشد. کودک یاد می‌گیرد به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه و متفاوت بگردد. بازی‌های ذهنی برای مغز، همچون حرکات کششی برای عضلات عمل می‌کنند. آنها به کودکان توانایی پردازش راه‌حل‌های جایگزین برای مشکلات را می‌دهند. این بازی‌ها در نهایت به رشد ذهنی کودک منجر می‌شوند.
بازی‌های ذهنی به شیوه‌ای متفاوت از روش‌های آموزشی مغز را درگیر می‌کنند. ما برای تناسب اندام و سلامت بدن به فعالیت‌های بدنی گوناگون نیاز داریم. بازی‌های ذهنی نیز به شکلی مغز را تمرین می‌دهند تا عملکرد بهتری داشته باشد. این شکل تمرین، می‌تواند حل کردن یک مکعب روبیک، یا یک پازل باشد. این تمرین با آماده نگه داشتن ذهن کودکان، توانایی یادگیری موضوعات جدید را برای آنها سریع‌تر و آسان‌تر می‌کند.
یکی از مشکلات و دغدغه‌های کودکان، به‌خصوص هنگام آموزش، مساله تمرکز است. بازی‌های فکری، نه با اجبار بلکه با ایجاد اشتیاق در کودکان برای حل یک مساله، آنها را وادار می‌کنند که زمانی طولانی روی یک موضوع تمرکز داشته باشند. آنها تا هنگامی که بتوانند مساله را حل کنند با معما درگیر هستند. چنین بازی‌هایی که آنها را در یک موضوع کاملا حل کند، توانایی تمرکز روی هر موضوع دیگری را به آنها می‌بخشد. البته انتخاب بازی مناسب، مهم است. اگر بازی به حدی ساده باشد که آنها به‌سادگی و سرعت حلش کنند، یا آنقدر سخت و دشوار که نتوانند از پس آن بربیایند، ممکن است تاثیر منفی بگذارد.
بازی‌های فکری از کودکان می‌خواهند که از طریق فکر کردن، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای مسائل پیدا کنند. این توانایی اگر در آنها نهادینه شود، خارج از فضای بازی تاثیر به‌سزایی در رویکرد آنها نسبت به مسائل خواهد داشت. چه در تشویق آنها به یافتن مشاغل مربوط به خلاقیت، مانند هنر یا نوشتن خلاق، چه در مواجهه با مشکلات روزمره. حتی از نظر آموزشی نیز نگاه خلاقانه به مسائل می‌تواند به کودکان کمک کند. مثلا درس‌هایی مانند ریاضی را از شیوه‌هایی که فکر می‌کنند برایشان بهتر است بیاموزند و دچار بن‌بست در یادگیری نشوند.
بازی‌های ذهنی مربوط به حافظه، از سنین خیلی کم می‌توانند به کودکان کمک کنند، چرا که حافظه و به‌یاد آوردن اطلاعات، نقطه ابتدایی یادگیری محسوب می‌شود. بازی‌های ذهنی که حافظه کودکان را درگیر می‌کنند. از همین رو باید در تمامی دوران رشد و تحصیل آنها، بازی به‌عنوان مکمل یادگیری، جزئی از زندگی آنها باشند. این مهارتی است که در یادگیری، در امتحانات و کارهای کلاسی به آنها کمک خواهد کرد. نکته مهم درباره تقویت حافظه از طریق بازی این است که بر خلاف حفظ کردن دروس مدرسه، در حین بازی، کودک متوجه نیست که با به‌کارگیری توانایی حافظه خود مشغول بهبود آن است. کودک به این فرایند به‌عنوان شکلی از سرگرمی نگاه می‌کند.
اگرچه بازی های فکری تاثیرات بی‌شماری در رشد ذهنی و رشد توانایی‌های کودک شما دارد، اما اگر یک بازی فکری برای کودک شما مناسب نباشد، می‌تواند تاثیر عکس بگذارد. بازی فکری زمانی اثرگذار خواهد بود که کودک شما را کاملا به خود درگیر کند. به همین دلیل، اهمیت دارد که از نظر رده سنی، سلیقه کودک شما، توانایی‌های او و … برای او مناسب باشد. بنابراین بهتر است برای خرید بازی فکری مناسب برای کودکان، از فروشگاه‌های تخصصی که تنوع و توضیحات کافی از بازی‌های فکری کودکان دارند، خرید کنید.
در آخر، توجه به این نکته ضرورت دارد که بازی، اگرچه ممکن است از نظر ما سرگرمی کودکان محسوب شود، اما در واقع جدی‌ترین کاری است که آنها به آن مشغول می‌شوند. کودکان در خلال بازی‌های مختلف، ابعاد گوناگون جسمی، ذهنی و روانی خود را پرورش می‌دهند. آنها جایگاه خود را در جهان پیدا می‌کنند. بازی‌های ذهنی به گونه‌ای طراحی می‌شوند تا فرایندهای ذهنی کودکان را به خود مشغول سازند و از کودک بخواهند برای حل مسائل و معماهایی که با آن مواجه می‌شود، راه‌حل‌های خلاقانه پیدا کند.
مزیت بازی‌های فکری، از پازل‌ها و بازی‌های کارتی گرفته تا بازی های ساختنی، به این است که برخلاف شیوه‌های آموزشی، کودکان را از راه سرگرم شدن به‌طور کامل به خود درگیر می‌کنند. این بازی‌ها عملکرد پردازش ذهن، حافظه، خلاقیت، تمرکز و توانایی مواجهه با مسائل را در آنها تقویت می‌کنند. نکته مهم اما این است که بازی فکری، متناسب با کودکان انتخاب شود. اگر برای آنها خیلی سخت یا خیلی ساده باشد، ممکن است نتیجه عکس دهد. به همین دلیل بهتر است خرید بازی فکری برای کودکان، از فروشگاه‌های معتبر و تخصصی صورت گیرد.
