افزایش کیفیت در عرصه یادگیری و تدریس در حال حاضر یکی از محورهای اصلی همه مباحث آموزشی است و ارتقا آن مهمترین وظیفه وزارت آموزش و پرورش است.کیفیت افزایی از گذرگاه های بسیاری عبور می کند. در این میان نقش و جا یگاه معلمان بی بدیل مهم تر است و نحوه تدریس آنان از اهمیت بسزایی برخوردار است .سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان یک هدف ویژه در نظام آموزش کشور، در رشد توانمندی گستردة دانش آموزان و معلمان بسیار مؤثر است . مفاهیم برنامه درسی پنهان از جمله مفاهیم بسیار ارزشمند و راه گشا در تفکر و عمل برنامه‌ریزی درسی است .
نوشتن طرح درس شهید همت یکی از مباحث مهم در برنامه‌ریزی درسی، روش تدریس و مدیریت کلاس است. هر معلم خصوصی یا معلم مدرسه، چه تازه‌کار و چه با تجربه، برای اینکه بتواند برنامه‌ریزی دقیقی برای کلاس‌های خود داشته باشد و موضوعات درسی را به بهترین شکل ممکن در کلاس پیاده‌سازی کند، به نوشتن طرح درس شهید همت نیاز پیدا خواهد کرد.
در این مقاله قصد داریم نکات مهم و کلیدی را در مورد طرح درس شهید همت روزانه، طرح درس شهید همت سالاته و مراحل نوشتن طرح درس شهید همت ، به شما همکاران عزیز ارائه دهیم. همچنین یک نمونه طرح درس شهید همت و یک فرم خام طرح درس شهید همت را نیز برای دانلود در اختیار شما قرار داده‌ایم.
سوالات درباره طرح درس شهید همت
وفایی و همکاران (١٣٩٥)معتقدند با توجه به اقتضائات آموزش و پرورش در عصر جدید و لزوم همخوانی بیشتر کتا بهای درسی با رویکردها و ساحتهای سند تحول بنیادین، به برنامه ریزان درسی پیشنهاد می شود که برنامه درسی مارپیچی برونر ١ را در تدوین و طراحی برنامه درسی همواره مد نظر داشته باشند. برنامه درسی مارپیچی یک روش تنظیم محتوا است که در آن برخی مفاهیم، عقاید یا موضو عهای اساسی به تدریج در طول برنامه درسی عرضه می شوند بدون آن که تمامی زمینه مورد یادگیری به طور کامل و منظم تکرار شود.در این شیوه با تعیین توالی تجربیات یادگیری دانش آموزان با جنبه های معین موضوعات آشنا می شوند و موقعیت برای برخورد دوباره آنها در شکل پیچیده تری در سا لهای متوالی فراهم می شود. این شیوه برای این بوجود آمده که مطالعات دانش آموزان را عمیقتر می سازد.
ملکی (١٣٧٦) برنامه درسی پنهان را چنین تعریف کرده است: »عوامل دیگری که جزء برنامه درسی رسمی نیست و از دید و مشاهدة برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران برنامه‌ریزی درسی آموزش عالی پنهان است و در فکر و عواطف و رفتار دانشجویان اثر می‌کند و در اغلب موارد مؤثرتر از برنامه درسی پیش‌بینی شده عمل می‌نمایند. قوانین و مقررات دانشگاه، جو دانشگاه، رابطه و تعامل اعضای هیأت علمی و دانشجویان از اهم این عوامل هستند. از تأثیر اینها تفکر، نگرشها و گرایشهایی در دانشجویان شکل می‌گیرند که در ادبیات برنامه درسی، این تأثیرات را برنامه درسی پنهان تلقی می نمایند.
طبق نظر استیگلر (١٩٨٢)آنچه در حال حاضر باید انجام شود پیدا کردن راه هایی برای فراهم آوردن آن نوع فرصت های یادگیری است که دانش آموزان به منظور رسیدن به استانداردهای نوین به آنها نیاز دارنداگر همکاری معلمان برای بهبود روشهای آموزش جلب نشود عاقبت تاسف باری در انتظار است نه به دلیل اینکه فرصتی از دست خواهد رفت به این جهت که این تنها فرصت موجود است نظام آموزشی باید از تلاش معلمان برای بهبود روش های آموزش حمایت کند زیرا معلمان کلید پر کردن شکاف های آموزشی هستند . نجات (١٣٩٨) در تحقیقی به بررسی برنامه درسی پنهان و رشد مهارت های اجتماعی پرداختند .یافته های تحقیق نشان دادند: برنامه های درسی پنهان و ابعاد آن، همچون جو اجتماعی، ساختار فیزیکی و روابط درونی مدرسه، با میزان مهارتهای اجتماعی همبستگی معناداری دارد دانش‌آموزان از طریق برنامه‌های درسی و به‌ویژه برنامه درسی پنهان، با انواع دانش علمی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی، و مهارتها و نگرشهای مختلفی همچون خویشتن‌داری، احترام، صداقت، همدلی، همکاری، مسئولیت‌پذیری، رعایت قانون و مقررات و غیره آشنا می‌شوند. عوامل دیگری که جز برنامه درسی نیستند و از دید و مشاهده برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران تعلیم‌وتربیت نیز پنهاناند، بر فکر، عواطف و رفتار فراگیرنده اثر می‌گذارند و در بیشتر موارد مؤثرتر از برنامه درسی آشکار و پیش‌بینی شده عمل می‌کنند. قوانین و مقررات در کلاس و محیط آموزشی، جو اجتماعی مرکز آموزشی و تعامل و رابطه فراگیرندگان با مدیران و معلمان، از جمله این عوامل هستند.
دی چکو و کرافورد(١٩٧٤) دربــاره ی اثربخــشی روش بــارش مغزی میگویند که، ممکن است روش بارش مغزی راهی بــرای ســنجش رفتارهــای ورودی باشــد؛ زیــرا پاسخهایی که ابتدا دانش آموز میدهد، احتمالا در سلسله مراتب پاسـخهـای او از نیرومنـدی بیـشتری برخوردارند. همچنین روش بارش مغـزی مـیتوانـد بـه عنوان وسیله ای جهـت یـادآوری مفـاهیم و اصـول مورد نیاز برای حل مسأله به یادگیرنـدگان کمـک کند (به نقل از سیف، ١٣٦٨ ،ص ٢٣-٥٢٢).
پاسخهایی که از سوی معلم به این سؤالات داده می‌شود، در مجموع، یک طرح درس شهید همت استاندارد را تشکیل می‌دهند که میتوان آن را به عنوان یک نقشۀ راه برای معلم در نظر گرفت. با نوشتن طرح درس شهید همت دقیق و منسجم، معلم میتواند برای فعالیتهای آموزشی خود، به صورت جلسه به جلسه، روزانه، هفتگی، ماهانه، ترمی و سالانه برنامه‌ریزی کند.
اهمیت و مزایای نوشتن طرح درس شهید همت
زمانی که معلم طرح درس شهید همت مشخصی ندارد، همواره به این موضوع فکر می‌کند که بعد از انجام این فعالیت، چه کار دیگری باید انجام دهم؟ این موضوع تمرکز معلم و در نتیجه تمرکز دانش‌آموزان را کاهش خواهد داد. ضمن اینکه ممکن است در حین تدریس نیاز به ابزارهایی باشد که معلم از قبل آنها را پیش‌بینی نکرده است.
در نهایت همۀ این موارد باعث می‌شوند که به عنوان معلم خصوصی یا معلم مدرسه نتوانید زمان کلاس خود را به خوبی مدیریت کنید و به تبع آن فرآیند یادگیری در دانش‌آموزان به طور کامل اتفاق نخواهد افتاد.
از فواید طرح درس شهید همت این است که به معلم کمک می‌کند تا هر روز و هر جلسه با آمادگی کامل وارد کلاس درس شود، تدریس مؤثرتری را ارائه کند و مدیریت کلاس را به خوبی در دست داشته باشد.
نوشتن طرح درس شهید همت ، به معلم این فرصت را میدهد تا دانش خود را در مورد مبحثی که باید آموزش دهد، بررسی کرده و اطمینان حاصل کند که به همۀ نکات و مطالب مورد نیاز، برای ارائه به شاگردان تسلط دارد. به این ترتیب، یادگیری نیز به شکل بهتری در دانش‌آموزان رخ میدهد. همین موضوع باعث افزایش احترام دانش‌آموزان نسبت به معلم و مشارکت هر چه بیشتر آنها در فرایند تدریس می‌شود.
معلم باید از لحظه‌ای که دانش‌آموزان در کلاس درس حاضر می‌شوند تا زمانی که کلاس به پایان می‌رسد، جلسه را مدیریت کند. یکی از بخش‌های مربوط به مدیریت کلاس، به مدیریت زمان معلم در انواع کلاس‌ها برمی‌گردد.
طرح درس شهید همت اصولی به معلم کمک می‌کند تا بتواند هر یک از این جلسات را به بخش‌های مختلف تقسیم کند و برای هر بخش، برنامه و زمانبندی مشخصی را در نظر بگیرد. این موضوع باعث افزایش سرعت یادگیری دانش‌آموزان و به پایان رساندن موضوعات مهم کتاب، در زمان مقرر می‌شود.
در هر کشور، شهر یا مدرسه‌ای که تدریس کنید، معمولاً چشم‌اندازها و استانداردهای آموزشیِ از پیش تعیین‌شده‌ای وجود دارد که معلم باید در روش تدریس خود از آنها تبعیت کند و شاگردان را به اهداف مورد نظر برساند.
داشتن طرح درس شهید همت مشخص کمک می‌کند تا معلم اطمینان حاصل کند که دانش‌آموزانش در مسیر درستی قرار دارند و تا پایان سال تحصیلی یا دورۀ آموزشی، به استانداردها و اهداف مورد نظر دست پیدا خواهند کرد.
به عنوان معلم، ممکن است گاهی نیاز به مرخصی داشته باشید. در چنین شرایطی برای اینکه فرآیند تدریس قطع نشود، احتمالاً از یکی از همکاران‌تان درخواست خواهید کرد که چند جلسه‌ای را به جای شما تدریس کند.
داشتن طرح درس شهید همت و ارائۀ آن به معلم جایگزین، کمک می‌کند تا به طور دقیق بداند چه مواردی را در این جلسات باید پوشش دهد و برای پیشبرد اهداف درسی کلاس، حداکثر استفاده را از زمان کلاس ببرد.
رایج‌ترین نوع طرح درس شهید همت ، طرح‌درس‌های سالانه (ترمی) و روزانه (جلسه به جلسه) هستند. اما در صورتی که معلم تمایل به برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشد، میتواند طرح درس شهید همت های ماهانه و هفتگی را نیز برای کلاس‌های خود در نظر بگیرد. در ادامه، نکاتی را در رابطه با طرح درس شهید همت سالانه و روزانه بیان می‌کنیم.
طرح درس شهید همت سالانه به معلم و دانش‌آموزان کمک می‌کند که در طول یک سال یا ترم تحصیلی، مجموعه فعاليت‌هاي آموزشي خود را به موقع و بدون وقفه اجرا کنند. در طرح درس شهید همت سالانه، معلم باید به سؤالاتی در مورد فرآیند تدریس در طول سال تحصیلی پاسخ دهد. برخی از این سؤالات عبارتند از
معلم به منظور دستیابی به یک یا چند هدف آموزشی، در طی یک جلسه یا یک روز، مجموعه فعالیت‌هایی را در نظر می‌گیرد. طرح درس شهید همت روزانه در واقع برنامه‌ریزی برای این فعالیت‌ها است که به معلم کمک می‌کند، مراحل برگزاری یک جلسه را یکی پس از دیگری اجرا کند و به اهداف مورد نظر دست پیدا کند.
در طرح درس شهید همت روزانه، معلم باید به سؤالاتی در مورد فرآیند تدریس در طول یک جلسه یا یک روز پاسخ دهد. برخی از این سؤالات عبارتند از:
در اولین گام برای نوشتن طرح درس شهید همت ، باید نوع طرح درس شهید همت خود را بر اساس مواردی که در قسمت قبل اشاره کردیم، مشخص کنید. بر اساس هر یک از انواع طرح درس شهید همت ، لازم است به سوالات مربوطه پاسخ دهید. اما به طور کلی برای نوشتن یک طرح درس شهید همت روزانۀ مفید و کاربردی، پیشنهاد می‌کنیم مراحل زیر را طی کنید:
قبل از ارائۀ درس در کلاس، باید رئوس مطالبی را که در طی جلسه تدریس می‌شوند، به طور کامل بررسی کنید. همچنین اهداف مورد نظر از این جلسه را مشخص کنید. این اهداف شامل اهداف کلی، جزیی و اهداف رفتاری (شناختی، روانی و عاطفی) هستند.
برای تدریس برخی موضوعات نیاز به ابزارهای خاصی وجود دارد. برای مثال، در تدریس ریاضی مقطع ابتدایی به ابزارهایی مانند چینه، ساعت، چرتکه و غیره نیاز خواهید داشت یا ممکن به منظور تکمیل فرآیند تدریس خود به ویدئو پروژکتور احتیاج داشته باشید. بنابراین لازم است که از قبل، این موارد را در طرح درس شهید همت خود مشخص و تهیه کرده تا در جلسۀ تدریس، زمان زیادی را صرف هماهنگی برای این موضوع نکنید.
قبل از شروع درس، ابتدا باید ارزیابی مناسبی از دانسته‌های پیشین دانش‌آموزان‌تان به دست بیاورید. این مرحله، تحت عنوان ارزشیابی تشخیصی شناخته می‌شود و نتایج آن، نقطۀ شروع آموزش را مشخص می‌کنند.
پس از انجام ارزشیابی تشخیصی، لازم است توجه دانش‌آموز را به موضوع مورد نظر جلب کنید. بنابراین باید به روشهای مختلف از جمله بیان اهمیت و کاربرد موضوع، انگیزۀ لازم را برای یادگیری و مشارکت، در دانش‌آموز ایجاد کنید. پس از آن به معرفی درس و اهداف مورد نظر بپردازید.
در این قسمت روش تدریس خود را مشخص می‌کنید. چه فعالیت‌هایی را برای آموزش هر چه بهتر این درس مد نظر قرار داده‌اید؟ برای هر یک از این فعالیت‌ها چه مدت زمانی را در نظر گرفته‌اید؟ آیا فعالیتهای فردی و گروهی با نسبت قابل قبولی در طرح درس شهید همت شما در نظر گرفته شده‌اند؟ تمامی مراحل را به صورت گام به گام، روشن و واضح بنویسید و تا حد امکان به اجرای آن در کلاس متعهد بمانید.
قبل از اینکه میزان یادگیری دانش‌آموزان را مورد ارزیابی قرار دهید، لازم است مروری بر مطالب درس داشته باشید و خلاصه‌ای از آن را برای دانش‌آموزان بیان کنید. برای این بخش نیز باید برنامه و روشهای مشخصی داشته باشید.
پس از اجرای مراحل تدریس و جمع‌بندی و مرور، نوبت به ارزشیابی دانش‌آموزان می‌رسد. فراموش نکنید که منظور از ارزشیابی لزوماً امتحان گرفتن نیست. بلکه باید متناسب با سن دانش‌آموزان، مقطع، پایه و درس مورد نظر، روشهای متنوعی برای ارزشیابی میزان یادگیری دانش‌آموزان در طرح درس شهید همت خود وارد کنید.
در آخرین مرحله از فرآیند تدریس، باید تکالیف مورد نظر خود را برای دانش‌آموزان مشخص کنید. توجه داشته باشید تکالیفی را انتخاب کنید که علاوه بر متنوع بودن و توجه به انواع سبک‌های یادگیری دانش‌آموزان، با اهداف آموزشی و رفتاری که در طرح درس شهید همت خود در نظر گرفته‌اید همخوانی داشته باشد. در پایان نیز از همراهی و مشارکت شاگردان‌تان برای یادگیری موضوع درس، ابراز خشنودی و تشکر کنید.
در نوشتن طرح درس شهید همت ، تعادل را رعایت کنید. برنامه‌ای بنویسید که علاوه بر آموزش درس در هر جلسه، زمانی را نیز به بررسی تکالیف، حضور و غیاب، پرسش کلاسی، سرگرمی و غیره اختصاص دهید.
در تهیه طرح درس شهید همت خود به تفاوت‌های فردی، سبک‌های یادگیری و توانایی‌های ذهنی متفاوت دانش‌آموزان‌تان توجه داشته باشید.
در اجرای مراحل تدریس خود، از مفاهیم جذاب هنری، فرهنگی و غیره برای افزایش اطلاعات دانش‌آموزان و علاقمند کردن آنها به موضوع درس استفاده کنید.
زمان‌هایی را برای مرور و یادآوری بعد از تعطیلات طولانی مدت، مانند عید نوروز و یا بعد از برگزاری امتحانات، در نظر بگیرید.
زمان‌بندی‌های خود را بر اساس تعداد صفحات هر فصل در نظر نگیرید. بلکه سختی و آسانی درس باید معیار قرار بگیرد. بنابراین ممکن است دو فصل با تعداد صفحات نسبتاً یکسان، زمان آموزشی کاملاً متفاوتی را نیاز داشته باشند.
نظام آموزش و پرورش و به عبارت بهتر تعلیم و تربیت، به طور بالقوه یکی از محوری ترین و تعیین کننده ترین نهادهای اجتماعی درتحقق توسعه کشور به حساب می آید. یکی از اساسی ترین وظایف هر نظام تربیتی ارائه تصویری روشن از انسان مطلوب است و گویاترین شاهد بر ضرورت وجود یک نظام آموزشی، توجه به آینده است .تحول اساسی و پایدار در هر جامعه در گرو متحول شدن نظام تعلیم و تربیت آن جامعه است و محور اصلی تحول و توسعه ی نظام تعلیم و تربیت بهبود کیفیت کار معلم، شناخت و ویژگیهای آنها میباشد. برنامه درسی پنهان بعد غیرقابل پیش‌بینی یادگیری است. طراحی آموزشی بدون توجه به این بعد از بخش مهم عواملی است که در یادگیری دانش آموزان تأثیر زیادی دارند. معلمان در طراحی آموزشی به عوامل آشکار موارد در تدریس توجه می‌کنند و از عوامل پنهان غافل می‌مانند. لازم است عوامل اساسی مؤثر در شکل‌گیری برنامه درسی پنهان شناسایی و آشکار شوند و تا حدودی در طراحی و اجرای تحت ضابطه و کنترل درآیند. یکی از عوامل که در کم کردن فاصله بین برنامه درسی رسمی و پنهان تأثیر دارد و مشارکت دانش آموزان در جریان آموزش است. در صورت مشارکت آنان در طراحی و اجرای تدریس، فعالیتهای یادگیری را با اهمیت تلقی خواهند کرد و با علاقه و آگاهی برای یادگیری و نایل شدن به هدفهای آموزشی تدریس خواهند نمود. عامل دیگر آگاهی برنامه ریزان معلمان از عوامل غیر آشکاری که در آموزش مؤثر است: برای مثال وقتی معلم بداند که نوع برخورد او در تدریس در میزان روحیه پرسشگری وخلاقیت مؤثر است سعی می‌کند رفتار خود را به منظور تقویت آنها تنظیم نماید.. بنابراین معلمان باید عوامل مؤثر در برنامه درسی پنهان را شناسایی کند و با در نظر گرفتن آنها در طراحی و اجرای آموزشی عمل نماید.معلمان به عنوان پایه گذاران اندیشه های علمی، مبلغان ارزشها و مسئولیتهای اجتماعی به کودکان ما میباشند و حرف اول را در تربیت منابع انسانی میزنند و هیچ حرفه ای همچون شغل معلمی تاثیر مؤثری در جوامع ندارد . و از طرفی معلمان باید بدانند استفاده از روشهای نوین آموزشی از جمله تدریس شهید همت و استفاده از برنامه درسی پنهان در فرایند تدریس باعث افزایش مشارکت و فعالیت دانش آموزان شده و به عبارتی می توانندکلاس را دو طرفه برگزار نمائید ، خلاقیت به تنهایی یک مهارت ارزشمند است. برخی کارشناسان، خلاقیت را مجموعه ای از مهارت ها و نگرشهایی می دانند که هر کسی توانایی تحقق آن را دارد.معلمان می توانند از استراتژی های متفاوتی برای پرورش کودك خلاق و سایر مهارت ها مثل مهارت پرسشگری استفاده کنند. معلم با استفاده از تدریس شهید همت کلاس را از حالت قالبی و خشک خارج می کند و اعتمـاد به نفس، نوآوری، آزاداندیشی و ...را در دانش آموزان پرورش می دهد. طبق نتایج این تحقیق، تدریس شهید همت و توجه به شش ساحت تعلیم و تربیت در تدریس گامی مثبت و قابل ارج در راستای تحول نظام آموزش عالی کشور می باشد. ساحت های ششگانه تربیتی بعنوان ابعاد وجودی انسان و رشد همه جانبه و متوازن، در جهت تعالی شخصیت و تحقق مراتبی از حیات طیبه است. تدریس فعال شهید همت ، تنوع و جذابیت درس را افزایش داده و باعث ارتقا همه جانبه معلمان شده که با آگاهی بخشی به دانش آموزان انگیزه درونی آنها برای یادگیری را بیشتر و حس کنجکاوی درباره مطلب مورد نظر را فعال می کنند و سوالات جدید در ذهن آنها نقش می بندد که منجر به ایجاد خلاقیت در آنان می شود و در نهایت یادگیری لذت بخش تر و عمیق تر می شود.
برنامه درسی پنهان بعد غیرقابل پیش بینی یادگیری است. طراحی آموزشی بدون توجه به این بعد، غفلت از بخش مهمی است که در یادگیری دانش آموزان تأثیر فراوان دارد .برنامه درسی پنهان را باید یکی از سرمایه های مفهومی رشته برنامه درسی به شمار آورد. طرح این مفهوم سبب شده است تا نگاه سطحی نگرانه نسبت به پدیده برنامه درسی کاهش یافته و به صورت اجرایی در برنامه های آموزشی مدارس مدنظر قرار گیرد..اصـولا استعدادهای دانش آموزان در محـیطهـای مطلـوب و مناســب شــکوفا مــی شــوند. از ایــن رو، فــراهم آوردن فضای مناسـب یکـی از ملزومــات مهـــم در جهــت متبلـــور کـــردن توانایی پرسشگری وافزایش خلاقیت است. مـسلماً بـرای رشـد روحیه پرسشگری و خلاقیـت در مدرســه، بایــد شــرایط و فضا فراهم شـود؛ هـر چنـد، خـود فـرد نیـز در رشــد ایــن اســتعداد نقــش دارد. استفاده از تدریس شهید همت توسط معلم در کلاس درس ، از جملـه ابزاری است که میتواند بـه تغـییر محـیط جامـه ی عمل بپوشاند و بـا توجـه بـه ایـن کـه نتـایج ایــن مطالعــه از اثربخــشی تدریس با توجه به ساحتهای ششگانه تعلیم و تربیت حمایت مـی کنـد، مـیتـوان براسـاس یافتــه هــای آن بــه مــسؤولان آمــوزش و پــرورش توصیه کـرد کـه در برنامـه ریـزی هـای آموزشـی، زمــانی را بــه برگــزاری جلــسات آموزش و استفاده از این نوع تدریس به معلمان با توجه به چشم اندازهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش حداقل برای یـک دوره در هـر یـک از دوره هـای تحــصیلی اختــصاص دهنــد. روشــن اســت که با استفاده از تدریس شهید همت نتـــایج مفیـــدی در جنبه های مختلـف نظـیر افزایش روحیه پرسشگری و رشـد خلاقیـت،بهبود فراینـد یــاددهی- یــادگیری،و تعامل در فرایند آموزش حاصل خواهد شد. یکی از پیامدهای مهم اجرای این روش در مدارس این است که دانش آموزان می آموزند که در فراینـد آموزش به گونه ای فعال درگیر شوند و بـا شـیوهای واگرایانه، با موضوعهای آموزشی در مدرسه و حـتی رویــدادهای زنــدگی واقعــی رو بــه رو شــوند؛ به این ترتیب، سوق دادن آنان به شرکت در ایـن جلـسات بـا انتقـال آموخته هایشان به محیط آموزشی و حتی زندگی واقعی، میتوان به رشد خلاقیت و داشتن تجربـه هـای خـلاق در آنها در زمینه های مختلف امیدوار بود شــیوه ی ارتبــاط و تعامل در فرایند آموزش حاصل خواهد شد .
