رسانه در دنیای امروز فقط وسیله انتقال خبر یا سرگرمی نیست؛ رسانه «زیرساخت تمدن» است. همانطور که در گذشته مسجد، بازار و مدرسه ستونهای تمدن اسلامی بودند، امروز رسانه و فضای مجازی همان نقش را ایفا میکنند. هر تمدنی که رسانه را نشناسد یا آن را رها کند، عملاً آینده خود را واگذار کرده است. در این میان، نوجوان امروز در مرکز این میدان قرار دارد؛ نه بهعنوان تماشاگر، بلکه بهعنوان نیروی بالقوه تمدنساز.
رسانه؛ ابزار یا بستر تمدنسازی؟
نگاه سطحی به رسانه، آن را صرفاً ابزار میبیند؛ ابزاری برای انتقال پیام. اما نگاه تمدنی میگوید رسانه «محیط زندگی» است.
رسانه تعیین میکند:
چه چیزی مهم دیده شود
چه چیزی عادی یا ناهنجار تلقی شود
قهرمان کیست و ضدقهرمان چه کسی است
آینده چگونه تصور شود
تمدن غرب با همین منطق رسانهای، سبک زندگی، ارزشها و حتی آرزوهای نسلها را شکل داده است. پس رسانه نه بیطرف است و نه بیاثر؛ رسانه معمار ذهن جمعی است.
نوجوان؛ حلقه حساس تمدن آینده
نوجوانی مرحله شکلگیری هویت است. اگر در این مرحله، رسانههای بیگانه هویت بسازند، بعدها اصلاح آن بسیار دشوار خواهد بود.
نوجوان امروز:
بیشترین زمان مواجهه با رسانه را دارد
بیشترین تأثیرپذیری ذهنی را تجربه میکند
و در عین حال بیشترین ظرفیت یادگیری و خلاقیت را دارد
نادیده گرفتن نوجوان در معادله رسانه، یعنی تحویل آینده تمدن به دیگران با دست خودمان.
بحران مصرفگرایی رسانهای
یکی از بزرگترین آسیبها، تبدیل نوجوان به «مصرفکننده صرف» است. مصرفکنندهای که:
میبیند، اما تحلیل نمیکند
میشنود، اما انتخاب نمیکند
دنبال میکند، اما جهت ندارد
این وضعیت، نوجوان را از فاعل تمدنی به مفعول رسانهای تبدیل میکند. تمدن با مصرفکننده ساخته نمیشود؛ تمدن نیازمند «کنشگر آگاه» است.
وظیفه تمدنی نوجوان در عصر رسانه
وظیفه نوجوان در این عصر سه لایه دارد:
۱. خودآگاهی رسانهای
نوجوان باید بداند هر محتوایی حامل پیام، ارزش و جهتگیری است.
هیچ ویدئو، سریال یا ترندی «خنثی» نیست. این آگاهی، اولین گام آزادی است.
۲. انتخابگری فعال
نوجوان تمدنساز، اسیر الگوریتمها نمیشود.
او یاد میگیرد:
چه ببیند
چه دنبال نکند
چه زمانی از رسانه فاصله بگیرد
انتخاب آگاهانه، یعنی بازپسگیری اختیار از رسانه.
۳. ورود به میدان تولید محتوا
در نگاه تمدنی، نوجوان فقط مصرفکننده نیست؛ روایتگر است.
روایت از:
شهر و محله
خانواده و فرهنگ
الگوهای بومی موفق
امید، تلاش و پیشرفت
تولید محتوای ساده اما هویتمند، آغاز مشارکت تمدنی است.
رسانه اسلامی–ایرانی؛ چه تفاوتی دارد؟
رسانه با هویت اسلامی–ایرانی:
انسان را ابزار لذت نمیکند
امید را جایگزین یأس میکند
خانواده را تقویت میکند، نه تخریب
پیشرفت را در کنار اخلاق معنا میکند
نوجوانی که با این منطق تربیت شود، نه منزوی است و نه منفعل؛ بلکه مسئول و اثرگذار است.
جمعبندی
عصر جدید، عصر رسانه است و رسانه، میدان تمدنسازی.
نوجوان امروز اگر فقط مصرفکننده باقی بماند، تمدن فردا تهی خواهد بود.
اما اگر آگاه، انتخابگر و روایتگر شود، میتواند یکی از ستونهای تمدن نوین اسلامی–ایرانی باشد.
مسئله این نیست که نوجوان در رسانه هست یا نه؛ مسئله این است که چگونه و با چه هویتی حضور دارد.
