امید اجتماعی یکی از مهمترین مؤلفههای پایداری فردی و جمعی جوامع است. در سالهای اخیر، نقش رسانهها در تضعیف یا تقویت این امید بهطور چشمگیری افزایش یافته است. نوجوانان و جوانان، بهعنوان آیندهسازان جامعه، بیش از دیگر اقشار در معرض روایتهای رسانهای قرار دارند؛ روایتهایی که میتوانند آینده را یا قابل زیستن و معنادار نشان دهند یا تیره، بنبستگونه و بیافق. این مقاله با رویکردی تحلیلی–اجتماعی، نقش رسانه در شکلدهی امید یا ناامیدی اجتماعی در نسل امروز را بررسی کرده و راهبردهایی برای بازسازی امید فعال و واقعبینانه ارائه میدهد.
مقدمه
امید، احساس سادهای نیست؛
یک سازه اجتماعی است.
هیچ جامعهای بدون امید زنده نمیماند، حتی اگر منابع، ثروت یا قدرت داشته باشد. نوجوانی که آینده را بسته میبیند، نه تلاش میکند، نه میسازد، نه میماند. رسانه در این میان نقش تعیینکنندهای دارد، زیرا بخش عمده تصویر نوجوان از «فردا» را میسازد.
پرسش اساسی این است:
رسانه امروز چگونه آینده را برای نسل نوجوان تصویر میکند؟
۱. امید اجتماعی چیست؟
امید اجتماعی ترکیبی است از:
باور به امکان تغییر
احساس تأثیرگذاری فردی
اعتماد حداقلی به جامعه و آینده
تصور داشتن مسیر پیشرو
امید با خوشبینی ساده فرق دارد.
امید یعنی «میشود ساخت»، نه «همهچیز خوب است».
۲. چرا امید در نسل نوجوان اهمیت حیاتی دارد؟
نوجوان بدون امید:
انگیزه یادگیری ندارد
مسئولیت اجتماعی را نمیپذیرد
آینده را جدی نمیگیرد
یا مهاجرت ذهنی میکند، یا انزوا
در مقابل، نوجوان امیدوار حتی در شرایط سخت، مسیر میسازد.
۳. رسانه چگونه امید اجتماعی را تضعیف میکند؟
۳–۱. برجستهسازی افراطی بحرانها
مشکلگویی بدون افقگشایی، به حس بنبست منجر میشود.
۳–۲. روایت شکست بهعنوان وضعیت دائمی
وقتی همهچیز «همیشه خراب» تصویر شود، امید میمیرد.
۳–۳. مقایسه تحقیرآمیز
نمایش زندگیهای لوکس و غیرواقعی، نوجوان را دچار احساس عقبماندگی میکند.
۳–۴. حذف روایتهای موفق بومی
موفقیت اگر دیده نشود، انگار وجود ندارد.
۴. ناامیدی رسانهای چه پیامدهایی دارد؟
بیاعتمادی اجتماعی
فرار از مسئولیت
کاهش مشارکت
افسردگی پنهان
میل به گسست از جامعه و هویت
اینها محصول یک روز نیست؛ محصول روایت مستمر است.
۵. رسانه چگونه میتواند امید بسازد؟
نکته مهم اینجاست: امید با دروغ ساخته نمیشود.
۵–۱. روایت واقعگرایانه پیشرفت
نه اغراق، نه سیاهنمایی؛ روایت صادقانه مسیر.
۵–۲. نمایش «شدن»، نه فقط «رسیدن»
فرایند مهمتر از نتیجه است.
۵–۳. برجستهسازی الگوهای نزدیک و قابل دسترس
نوجوان باید ببیند «یکی شبیه خودش» توانسته است.
۵–۴. تبدیل مخاطب به کنشگر
امید وقتی زنده میشود که نوجوان حس اثرگذاری داشته باشد.
۶. امید فعال در برابر امید کاذب
امید کاذب:
وعدهمحور
بیپشتوانه
کوتاهمدت
امید فعال:
مبتنی بر واقعیت
همراه با مسئولیت
نیازمند تلاش
رسانه مسئول تولید امید فعال است، نه آرامبخش موقت.
۷. راهبردهای بازسازی امید اجتماعی در رسانه
1. روایت مسائل همراه با راهحل
2. استفاده از زبان نوجوان، نه زبان اداری
3. توجه به رسانههای محلی و شهری
4. تقویت مشارکت نوجوان در تولید محتوا
5. بازنمایی آینده بهعنوان پروژهای قابل ساخت
نتیجهگیری
امید اجتماعی نه با شعار ساخته میشود و نه با سانسور. رسانه اگر فقط بحران را بگوید، نسل را میشکند؛ اگر فقط امید واهی بدهد، اعتماد را نابود میکند. راه درست، روایت صادقانه واقعیت همراه با امکان تغییر است. نوجوان امروز نیاز دارد بداند آینده سخت است، اما بسته نیست. رسانه اگر این پیام را درست منتقل کند، بزرگترین خدمت را به جامعه کرده است.
