هر ساختمان با توجه به نوع کاربری خود دارای انواع لوله کشی است. اجرای صحیح لوله کشی ساختمان یکی از موضوعات بسیار مهم در ساختمان سازی است که در صورت عدم رعایت آن ممکن است آب نشتی پیدا کرده و خسارات جبران ناپذیری به ساختمان وارد شود. در لوله کشی ساختمان از لوله های مختلف استفاده می شود که هر کدام دارای جنس و کارایی متفاوت هستند. در کل لوله هایی که برای انتقال آب در ساختمان تعبیه می شوند به انواع لوله های گالوانیزه، چدنی، پلی پروپیلن، پی وی سی، پنج لایه و پلی اتیلن تقسیم می شوند .انواع لوله های مورد استفاده در لوله کشی و تأسیسات باید در برابر تغییرات شرایط محیط، پایدار بوده و خواص خود را حفظ کنند. در این نوشته به معرفی انواع لوله کشی و بررسی مزایا و معایب آنها پرداخته شده است.
در اکثر ساختمانهای قدیمی لوله و اتصالات استفاده شده به منظور لوله کشی آب فلزی بوده و لوله های مورد استفاده در لوله کشی فاضلاب از جنس چدن و اتصالات آن از جنس سرب است. امروزه اکثرا لوله ها و اتصالات استفاده شده در لوله کشی آب از جنس پلی اتیلن و لوله های فاضلاب پلیکا میباشند. لوله های فلزی بدلیل پوسیدگی و زنگ زدگی عمر حداکثر 15 ساله دارند.
پوسیدگی در لوله آب خود را بصورت نشتی و گرفتگی در لوله آب و در نتیجه به صورت کاهش فشار آب نشان میدهد. لوله های پلی اتیلن هیچکدام از دو نقطه ضعف بالا را در گذر زمان از خود نشان نمیدهد. نقطه ضعف بزرگ لوله های پلی اتیلن در بحث اتصالات آن میباشد. به گونه ای که چنانچه اتصالات این نوع لوله ها که غالباً به روش اتوی حرارتی صورت میگیرد غیر اصولی انجام شود مدت کوتاهی پس از لوله کشی ضعف خود را به صورت نشتی مخصوصاً در لوله های رفت و برگشت شوفاژ نشان میدهد.
در ساختمان های بزرگ تر و چند واحدی ، معمولا یک یا چند مسیر برای بالا رفتن لوله ساختمانی آب در نظر گرفته می شود. هر کدام از لوله های بالارونده در ابتدای مسیر باید دارای شیر فلکه قطع دستی باشد.
لوله انشعاب در طبقات نیز بایستی مجهز به شیر فلکه قطع و وصل برای کلیه لوله های سرد و گرم مصرفی باشد.
سپس توزیع آب سرد و گرم مصرفی در طبقات و واحدهای جداگانه مشابه سرویس های ساختمان قبلی انجام می گیرد.
نکات فنی و ایمنی:
لوله کشی ساختمان بایستی در کوتاه‌ترین مسیر و با کمترین پیچ و خم انجام شود و در عین حال موازی یا عمود بر دیوارهای ساختمان باشد.
در ساختمان های مسکونی، لازم است از نصب لوله های آب و فاضلاب در کنار هم پرهیز شود. زیرا بر اثر گذشت زمان و تشکیل پوسیدگی در لوله ها و از بین رفتن آب بندی آنها، احتمال دارد تراوش و آلودگی آب های آشامیدنی و بهداشتی باعث آلودگی آن شود. درصورت اجتناب ناپذیربودن این امر، لوله کش باید فاصله مناسب را رعایت کرده و در نصب لوله کشی های افقی، لوله های فاضلاب را در زیر سایر لوله ها قرار دهد.
لوله کشی آب سرد و گرم بایستی نزدیک دیوارها، تیغه ها و سقف ها اجرایی شود و از انجام آن به صورت کف خواب پرهیز شود و یا حداقل، محل لوله های عمودی را باید به صورتی در نظرگرفت که طول لوله کف خواب به به میزان حداقل ممکن باشد. تغییر زاویه در لوله کشی ها برای پیروی از امتداد دیوارها، براساس دستور و طبق نقشه انجام می شود.
نصب لوله های افقی اگر به صورت زیرسقفی و یا تحت پوشش سقف کاذب باشد، بایستی اجرای آن در حداکثر ارتفاع ممکن صورت گیرد.
منظور از انواع لوله کشی ساختمان در این بخش انواع بخش‌های تأسیساتی ساختمان است که از لوله‌کشی‌های متفاوت استفاده می‌کند. در هر بخش از ساختمان از لوله‌های مخصوصی که مطابق با جنس مورد نیاز همان بخش باشد استفاده می‌شود.
لوله گالوانیزه به نوعی از لوله فلزی اطلاق می شود که با استفاده از یک لایه عنصر روی (Zn) سطح آن را پوشش داده اند و در اصطلاح، گالوانیزه شده است. لوله های گالوانیزه شامل لوله های درزدار و بدون درز هستند که در کارخانه تحت فرآیند پوشش دهی قرار می گیرند.
فرآیند تولید و ساخت این لوله و گالوانیزه کردن آن ها در صنعت بسیار جالب است.
لوله گالوانیزه مقاومت بالایی در برابر خوردگی و زنگ زدگی دارد بنابراین استفاده از آن در اکثر تأسیسات لوله کشی ساختمانی توصیه می شود. این دسته از لوله ها در ابعاد و اندازه های متنوع ساخته می شوند و معمولاً در لوله کشی ساختمان ها برای انتقال آب و فاضلاب در حجم بسیار کم به کار می روند. یکی از مهم ترین ویژگی هایی که انواع لوله گالوانیزه دارند، قابلیت بازیافت آن ها است. لوله های گالوانیزه را می توان در کوره های حرارتی ذوب کرد و مجدداً مورد استفاده قرار دارد.
لوله های پلاستیکی که در تاسیسات آب و فاضلاب بکار برده می شوند عبارتند از :
لوله های پلاستیکی پی وی سی (PVC – مخفف پلی و نیل کلراید)
لوله های پلاستیکی (PE مخفف پلی اتیلن)
لوله های پلاستیک ABS (مخفف اکریلونیتریل ، بوتادین و استیرن)
لوله های پلاستیک PP (مخفف پلی پروپلین)
لوله های پلاستیکی CPVC (مخفف کلرینیتد پلی و نیل کلراید)
لوله های پلاستیکی PB (مخفف پلی بوتیلن)
لوله PVC از جمله اولین لوله های پلیمری مورد استفاده در صنعت ساختمان است که انعطاف پذیری آن بالا می باشد. پی وی سی نوعی ترموپلاستیک است که از مقاومت بالا در برابر شعله، سایش، خراشیدگی و خوردگی برخوردار می باشد و وزن بسیار سبکی دارد. قیمت لوله پی وی سی ارزان است و به دلیل طبیعی و ارزان بودن به وفور مورد استفاده قرار می گیرد. این لوله ها در انواع مختلف با کاربردهای متفاوت تولید و به بازار عرضه می شوند. طول عمر لوله PVC بالاست و در برابر شرایط محیطی مختلف مقاومت آن کاهش پیدا نمی کند. لوله های پی وی سی به رنگ های سفید، زرد و طوسی که با مقاومت های معین تولید می شوند لوله پلیکا نام دارند. این لوله تمام ویژگی های لوله یو پی وی سی را دارد و دچار زنگ زدگی و پوسیدگی نمی شود.
این لوله ها به رنگ تیره یا سیاه رنگ هستند. ضخامت و چگالی لوله های پلی اتیلن نسبت به لوله های PVC بیشتر است. این لوله ها در برابر فشار ناشی از سیال مقاوم تر اند.
اتصال لوله های پلی اتیلن به روش اتصال جوش حرارتی و جوش سر به سر انجام می شود.لوله ای PE به دلیل تحمل فشار بالا در شبکه توزیع آب شهری کاربرد دارند.
به علت مقاومت لوله های مسی از این لوله ها در تاسیسات تهویه مطوع و آبرسانی به وفور استفاده می شود .
نحوه لوله کشی پکیج در ساختمان با نحوه لوله کشی آب ساختمان رابطه مستقیم دارد.
به منظور توضیحات بیشتر می توان اینطور گفت که لوله کشی آب ساختمان اگر به صورت انشعابی صورت گرفته باشد در ادامه کار نیز برای لوله کشی شوفاژ هم می توان از شیوه انشعابی استفاده کرد.
لوله کشی انشعابی خود به دو صورت لوله کشی روکار و لوله کشی توکار در داخل ساختمان اجرا می شود. همانطور که از نام لوله کشی روکار مشخص است در این نوع لوله کشی لوله آب سرد گرفته شده از رایزر اصلی در ساختمان تا پکیج به صورت روکار انجام می شود.
اما در لوله کشی پکیج به شیوه توکار ابتدا از رایزر اصلی آب سرد یک انشعاب گرفته و این لوله را از زیر کار به پکیج می رسانیم.
پس کاملا واضح است که اگر بخواهیم از لوله کشی انشعابی به شیوه توکار برای لوله کشی پکیج استفاده کنیم، برای جلوگیری از ایجاد هزینه های بیشتر باید این نوع لوله کشی را در ساختمان در حال ساخت و یا در حال بازسازی انجام داد.
لوله قابل استفاده در این شیوه می تواند از نوع فلزی، پلیمری و یا پنج لایه باشد.
مدل های ذکر شده همگی مختص لوله کشی پکیج به شیوه انشعابی بودند. حال اگر لوله کشی آب در ساختمان به صورت کلکتوری بود لوله پکیج به چه صورت است؟
اولا که لوله کشی پکیج به روش کلکتوری فقط در ساختمان های در حال ساخت یا در حال بازسازی قابل اجراست و از طرفی قبل از اجرای لوله کشی باید یک کلکتور مجزا برای پکیج در نظر گرفته شود.
سپس یک انشعاب از رایزر اصلی را به کلکتور مخصوص پکیج رسانده و لوله برگشتی از کلکتور را به پکیج متصل می کنیم. در این شیوه می توان فقط از لوله های پلیمری و یا لوله های پنج لایه استفاده کرد.
اصول اولیه در لوله کشی فاضلاب ساختمان: لوله کشی فاضلاب از جمله مهمترین کارهای ساختمان است که اگر به نحوه صحیح صورت نگیرد سبب آسیب رسیدن به لوله می شود. از همین رو اجرای لوله کشی فاضلاب ساختمان باید طبق اصول انجام گیرد که از فرسودگی و ناکارامدی لوله جلوگیری نمود.
مراحل لوله کشی گاز به قرار زیر است:
1. تشکیل پرونده در سازمان نظام مهندسی و تعیین ناظر.
2. انتخاب پیمانکار (مجری) لوله کشی گاز.
3. پایان عملیات لوله کشی.
4. تأیید مهندس ناظر.
5. نصب علم و کنتور گاز (خانگی یا تجاری).
استاندارد مصالح اجرای گاز کشی
الف) جنس لوله ها باید از نوع API (سپاهان یا سپنتا) باشند، در اکثر شهرها، لوله کشی گاز توکار اجرا می شود و لوله ها زیر کار می روند و ما بعداً آنها را نمی بینیم، نوع لوله ها در هنگام تخلیه آنها سر ساختمان (قبل از نوارپیچی) باید توسط کارفرما بازرسی شوند.
ب) برای لوله کشی توکار، اتصالات گاز باید از نوع بدون درز باشند. (برای لوله کشی روکار می توان از اتصالات درز دار استفاده کرد.)
ج) روی همه لوله ها، شیر و اتصالات گاز باید "علامت کارخانه سازنده"، "کلمه گاز" و "استاندارد ساخت" بصورت حک شده و یا رنگ غیر قابل پاک شدن نوشته شده باشد. د) لوله گاز باید از جنس فولاد سیاه (بدون درز یا با درز) باشد.
د) "نوار" و "پرایمر" برای استفاده در لوله ها باید ساخت یک کارخانه باشند.
ه) شیرهای گاز باید از نوع "ربع گرد توپکی" باشند.
