تحریم‌های مردمی اسرائیل: ایستادگی علی‌رغم پنهان‌کاری

مقدمه:

شرکت‌ها و نهادها ترجیح می‌دهند شرکای تجاری خود را پنهان کنند، خصوصاً اگر این شرکا متهم به جنایات جنگی و نسل‌کشی باشند. بی‌توجهی به این نکته می‌تواند با سهولت و سرعت حرکت‌های مردمی مقابله با اسرائیل از طریق تحریم را متوقف کند و بر زمین زند. این یادداشت به نقش شفافیت در توفیق حرکت‌های مردمی تحریم اسرائیل می‌پردازد. بسیاری از حرکت‌های مردمی تحریمی قدرتمند شفافیت روابط شرکت‌ها و نهادها با اسرائیل را در صدر مطالبات خود قرارداده‌اند. جنبش ضد سرمایه‌گذاری دانشجویی آمریکا و گروه‌های‌ حامی تحریم تکنولوژیک اسرائیل مانند نه به تکنولوژی برای آپارتاید از این جمله هستند[1].

در دسامبر ۲۰۲۳ دانشجویان دانشگاه کلمبیا، حدود دو ماه پس از طوفان الاقصی، در نامه‌ای [2] خطاب به هیئت امنای دانشگاه از آن‌ها خواستند ارتباطات خود را با نهادها و شرکت‌های حامی اسرائیل قطع کند. این دانشجویان به ویژه بر اخراج سرمایه‌های این نهادها و شرکت‌ها از پروژه‌های تحقیقاتی متعدد در این دانشگاه تاکید کردند.[3] ۶ ماه بعد این دانشجویان به رهبران بزرگ‌ترین جنبش‌ دانشجویی معاصر در آمریکا تبدیل شدند. آوریل ۲۰۲۴ همبستگی دانشجویان در سراسر آمریکا با جنبش بایکوت، سرمایه‌زدایی، و تحریم (BDS) در حمایت از فلسطین را به خود دید. پلیس مجبور شد برای کنترل این خیزش خشونتی بی‌سابقه در برخورد با دانشجویان به کار برد. تجمعات دانشجویان در محوطه‌ی دانشگاه ممنوع شد. دانشجویانی که سعی می‌کردند علی‌رغم این ممنوعیت‌ها چادرهای‌شان خود را در محوطه‌ی دانشگاه برپا کنند، به سرعت و با خشونت از محوطه‌ی دانشگاه اخراج [4] و برای مدت نامعلومی از تحصیل معلق شدند. [5] بیش از ۳۰۰۰ دانشجو در سراسر آمریکا دستگیر، تعلیق، و ممنوع الاورود شدند. به موازات این اقدامات دانشجویان رسماً در رسانه‌ها به طرق مختلف تهدید می‌شدند. بحث‌ها بر سر این بود که دانشجویان معترض هرگز قادر نخواهند بود آن موقعیت اجتماعی و شغلی‌ای که معمولاً در انتظارِ فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های الیت آمریکا است را به دست آورند. خانواده‌های این دانشجویان زیر بار پرداخت صدها هزار دلار شهریه رفته بودند [6]ولی حالا صاحبان بزرگ سرمایه پیش‌بینی می‌کردند [7] که فرزندان معترض‌شان حتی از تامین معاش خود نیز باز خواهند ماند. بسیاری از شرکت‌های آمریکایی، به محض اطلاع از سوابق اعتراضی آن‌ها به اسرائیل، هرگز آن‌ها را استخدام نخواهند کرد.

جنبش دانشجوییِ تحریم اسرائیل بیش از دو دهه است که در دانشگاه‌های آمریکا و اروپا فعالیت می‌کند. مانند بسیاری از جنبش‌های مردمی تحریمی، دانشجویان متهم به خیال‌بافی درباره‌ی حمایت شرکت‌ها و موسسات از اسرائیل و جنایاتش در کرانه‌ی باختری و غزه شدند. با این حال دانشجویان آمریکایی عقب ننشستند. سر لیست مطالبات بسیاری از تحصن‌های دانشجویی افشای نام و ماهیتِ تمامِ انواعِ سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیقاتی، جوایز، بورسیه‌ها، و انواعِ متنوع دیگر دادوستدهای مالی دانشگاه با افراد و نهادهای خارجی بود. تمام کسانی که سیستم سرکوب و کشتار بی‌وقفه در کرانه‌ی باختری و غزه را از نزدیک دنبال کرده‌اند، از جمله دانشجویان، می‌دانند که چنین چیزی جز با حمایت‌های آکادمیک و فناورانه‌ی پیشرفته از اسرائیل ممکن نمی‌شده است. اگر چه دانشجویان موفق به برملا کردن سازوکار هم‌دستی دانشگاه‌های آمریکا با اسرائیل نشدند اما توجه عمومی را به این همدستی جلب کردند.

در کنار حرکت تحریمی دانشجویان در آمریکا، گروه‌های دیگری تلاش می‌کردند توجه عمومی را به نقشِ استثناییِ شرکت‌های فناوری آمریکایی در تثبیت و گسترش سیستم سرکوب فلسطینیان جلب کنند. به عنوان مثال گروه نه به تکنولوژی برای آپارتاید که در سال ۲۰۲۱ تشکیل شد، خواستار توقف همکاری گوگل و آمازون با دولت اسرائیل تحت پروژه‌ی نیمبوس بود. در این پروژه گوگل پلت‌فورمی را برای اسرائیل طراحی می‌کند که بتواند آبشار اطلاعاتی که هر روزه برای زیر نظر گرفتن فلسطینیان جمع‌آوری می‌کند را ذخیر، طبقه‌بندی، و تحلیل کند. به عنوان مثال پهبادهای اطلاعاتی اسرائیلی که روزانه بر فراز غزه و کرانه‌ی باختری پرواز می‌کنند یا دوربین‌هایی که عبور و مرور فلسطینیان در ایست بازرسی‌ها‌ و حتی به خانه‌هایشان را پایش می‌کنند، یا داده‌هایی که از تلفن همراه فلسطینیان جمع‌آوری می‌شود، حجم عظیمی از داده‌ها را پدید می‌آورند. این اطلاعات بدون یک سیستم طبقه‌بندی امنیتی بی‌استفاده خواهد بود. این طبقه‌بندی‌ها پایه‌ی ده‌ها نوع مجوز امنیتی مختلفی است‌که برای کنترل همه‌ی جوانب زندگی فلسطینیان در کرانه‌ی باختری، از رفت و آمد گرفته تا کار و تحصیل، صادر می‌شود. استفاده‌ی این داده‌ها در تعیین اهداف بمباران در غزه -توسعه‌ی هوش مصنوعی Where is Daddy- بدون چنین زیرساخت‌های عظیم تکنولوژیک ممکن نبود. مهم‌ترین ویژگی این هوش مصنوعی، به گفته‌ی مقامات اسرائیلی، امکان بالابردن سرعت بمباران در غزه به اندازه‌ای که خارج از حیطه‌ی توانایی‌های صرفاً انسانی است.

پس از طوفان‌الاقصی فعالیت‌های گروه‌های تحریمی مردمی نیز گسترده‌تر شد. نه به تکنولوژی برای آپارتاید در بیانیه‌های متعدد به افشای جنایات اسرائیل در غزه پرداخت. در این‌جا نیز، هم‌چون جنبش دانشجویی در آمریکا، با قدرت‌گرفتن جنبش تحریم مردمی علیه اسرائیل، ادعاها درباره‌ی بی‌ربط بودن فعالیت‌های شرکت‌های تکنولوژیک آمریکا به تقویت و توسعه‌ی سیستم سرکوب اسرائیل بالا گرفت. در آوریل ۲۰۲۴ دفتر پروژه‌ی نیمبوس گوگل در نیویورک و کالیفرنیا اشغال شد. [9] مطالبه‌ی اصلی این مهندسان و کارکنان از گوگل افشای طرح کلی پروژه‌ی نیمبوس بود. در این‌جا نیز جنبش تحریم مردمی با دیوارِ پنهان‌کاری هم‌دستان اسرائیل درباره‌ی ماهیت واقعی حمایت‌های تکنولوژیک‌شان مواجه شد. بیش از ۵۰ نفر از معترضان از کارشان اخراج شدند.[10]

شرکت‌های حامی اسرائیل، به خصوص در ایامی که توجه عمومی به جنابات اسرائیل جلب شده است، تلاش می‌کنند با ابزارهای مختلف ارتباطات خود را انکار کنند. در کشورهای اسلامی، که به ویژه حمایت شرکت‌های غذایی از اسرائیل مورد توجه بوده است، همین سیاست پنهان‌کاری به چشم می‌خورد. در طی یک سال پس از آغاز حمله‌ی اسرائیل به غزه، فروش کوکاکولا در بنگلادش ۲۵ درصد کاهش داشته است. در واکنش به از دست رفتن بخشی از بازار خود در بنگلادش، کوکاکولا ویدئویی تبلیغی [11] در کانال خود در یوتیوب منتشر کرد. در این ویدئو کوکاکولا تلاش می‌کند حمایت‌های خود از اشغالگری اسرائیل را انکار کند. کوکاکولا خود را شرکت بسیار بزرگ و با سابقه‌ای معرفی می‌کند که در بسیاری از کشورهای دنیا خط تولید و فروش دارد و فلسطین (در واقع فلسطین اشغالی)‌ تنها یکی از آن‌هاست.

واکنش کوکاکولا به از دست رفتن بازار خود در بنگلادش به ویژه قابل توجه است. بر خلافِ آن‌چه که ممکن است انتظار رود، پاسخِ کوکاکولا به عنوانِ یک شرکت تجاری بزرگ به کاهش ۲۵ درصدی فروش‌اش در کشوری با بیش از ۱۶۰ میلیون جمعیت، بستن دفاتر و کارخانه‌هایش در اراضیِ اشغالی با حداکثر ۷۵۰ هزار مستعمره نشین نیست. کوکاکولا در عوض دو استراتژی دیگر را در پیش می‌گیرد. این شرکت از یک طرف تلاش می‌کند که افکار عمومی بنگلادش را از ماهیت اشغالگرانه‌ی کارخانه‌هایش در کرانه‌ی باختریِ رود اردن منحرف کند. از طرف دیگر اعلام می‌کند که بخشی از شرکت‌های پرکردن بطری‌های نوشابه را به ترکیه منتقل‌ خواهد کرد. این استراتژی خود به تنهایی گویای راهبردهای فراتجاریِ یک شرکت تجاری و روابط‌اش با اسرائیل است. شرکتی که انتظار می‌رود منطق افزایش هر چه بیشتر سود بر تمام ملاحظات دیگرش رجحان یابد.[12]

نمونه‌ی بالا به خوبی نشان می‌دهد که حتی پس از عمومی شدنِ حمایت شرکت‌ها از اسرائیل، آن‌ها می‌توانند این مساله را، با ابزارهای مختلف، به حاشیه ببرند. افشا و عمومی‌شدن حمایت یک شرکت یا نهاد از اسرائیل به خودی خود نمی‌تواند تبدیل به ابزاری برای فشار به آن شرکت برای توقف همکاری‌هایش شود. در ایران و پس از حمله‌ی اسرائیل به غزه در سال ۲۰۰۸، وزیر صنایع و معادن وقت به شرکت خوشگوار مهلت داد تا نوع دادوستدش با شرکت کوکاکولا در آمریکا را روشن کند. مدیر تجاری خوشگوار اعلام کرد که ماده‌ی اولیه- همان که کوکاکولا شربت می‌نامد- به واسطه‌ی شرکتی در هلند از شعبه‌ی اصلی در آمریکا وارد می‌شود.[13] در سال ۲۰۱۲، و در اوج اعمال تحریم‌های مالی و بانکی بی‌سابقه علیه ایران، مجله‌ی وال‌استریت تاثیر این تحریم‌ها بر بخش‌های مختلف ایران، از جمله صنایع غذایی، را بررسی کرد. [14] به گزارش این مجله و به نقل از سخنگوی کوکاکولا در آتلانتا و مدیر تجاری خوشگوار در مشهد، تحریم‌های مالی آمریکا هیچ اختلالی در دریافت شربت کوکاکولا در ایران و انجام پرداخت‌ها در آمریکا ایجاد نکرده‌ است.علی‌رغم افشای این اسناد در رسانه‌های رسمی و حاکمیتی، مردمی که در جلوی شرکت خوشگوار در مشهد اجتماع کردند‌ به سادگی و با اتهام مزدوری برای رقبای خوشگوار عقب رانده شدند. در سال اخیر و پس از مطرح شدنِ دوباره‌ی حضور کوکاکولا در ایران، این ارتباط با موضع رسمی مقامات دولتی [15] به سادگی انکار شد.

بنابراین افشای اسناد همکاری شرکت‌ها با دولت اسرائیل، اگرچه گامی ضروری برای حرکت‌های مردمی تحریمی است، اما به تنهایی موفقیت این‌ حرکت‌ها را تضمین ‌نمی‌کند. به محض افشا و انتشار اسناد همکاری، شبکه‌ای از نهادهای قدرتمند و هم‌دست به میدان می‌آیند که می‌توانند به سادگی هر نوع سندی درباره‌ی همدستی شرکت‌های مورد هدف با اسرائیل را خدشه‌دار کنند و یا به حاشیه ببرند. این‌جا است که به خوبی روشن می‌شود تحریم شرکت‌ها و نهادهای حامی اسرائیل را نمی‌توان با پژوهشی در اسناد مالی، قراردادها، مواضع و سیاست‌های رسمی نهاد ها و شرکت‌ها و انتشار لیستی از آن‌ها آغاز کرد. لازمه‌ی هر چنین پژوهشی فشار هم‌زمان مردمی بر شرکت‌ها برای علنی کردن نوع مراودات‌شان با اسرائیل است. بدونِ فشار مستمر مردمی بر افشای مراودات شرکت‌ها و افراد با اسرائیل، نه هیچ وقت این مراودات احراز یا علنی خواهند شد، و نه حتی اگر عمومی شوند به ابزاری برای توقف آن‌ها تبدیل خواهند شد.

[1] No Tech for Apartheid

[2] https://www.finance.columbia.edu/sites/default/files/content/ACSRI/12.1.2023%20CUAD%20ACSRI%20Divestment%20Proposal.pdf

[3] Divestment

[4] https://www.ft.com/content/5e5dc6f2-7c79-44fb-9637-b5f52077d155

[5] https://www.aljazeera.com/gallery/2024/4/30/photos-columbia-suspends-students-after-call-to-end-gaza-camp-unheeded

[6] نگاه کنید به این مصاحبه CNN:

https://youtu.be/JdpqIuvnr0k?si=rglpWP0ApoOY7yBy

[7] https://youtu.be/JdpqIuvnr0k?si=d9YkBz-Q-8njFinb

[8] http://notechforapartheid.com/

[9] https://youtu.be/rz8Y2NSPpXo?si=z-NN1C6ulp3cnksX

[10] https://www.aljazeera.com/news/2024/4/23/what-is-project-nimbus-and-why-are-google-workers-protesting-israel-deal

[11] https://www.aljazeera.com/news/2024/6/12/coca-cola-ad-in-bangladesh-sparks-backlash-for-denying-ties-with-israel

[12] سابقه‌ی شرکت کوکاکولا در حمایت از اسرائیل به دهه‌های پیش از این و به دهه‌ی ۶۰ میلادی باز می‌گردد. در دهه‌های آغازین پس از تاسیس اسرائیل، کوچاندن یهودیان به سرزمین‌های فلسطین مستلزم تامین غذا، سرپناه و شاید اساسی‌تر از همه‌ی این‌ها شغل بود. در واقع برخی از اقتصاددان‌ها معتقدند حقِ داشتن شغل، به خصوص در نظامات مدرن، اساسی‌تر از حق خوراک و سرپناه است. تامین شغل برای مستعمره‌نشین‌ها اهمیتی حیاتی در تشویق یهودیان به مهاجرت به سرزمینی بیگانه و در نتیجه توسعه‌ی اسرائیل داشته اشت.تولید شغل برای مستعمره‌نشینان تنها با تصاحب سرزمین، منابع، انتقال دانش و تکنولوژی، و سرمایه‌گذاری خارجی به فلسطین ممکن بود. تمام این تمهیدات با حمایت ویژه ی آمریکا از اسرائیل صورت گرفت. با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی نه تنها معاش مستعمره‌نشین‌ها تامین شد بلکه دانش و تکنولوژی لازم برای تبدیل اسرائیل به یک کشور توسعه یافته نیز فراهم شد. بنابراین ساده‌انگارانه است اگر تصور کنیم تاسیس کوکاکولا به فاصله‌ی کوتاهی از جنگ ۱۹۶۷، و ۱۹ سال پس از نکبت تنها با هدف گسترش بازار مصرف برای کوکاکولا بوده است. با همین ملاحظه است که اتحادیه‌ی عرب، به عنوان مهم‌ترین مدافع حقوق فلسطینیان در آن سالها، کوکاکولا را از سال ۱۹۶۷-۱۹۹۱ تحریم می‌کند. (https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-people-so-mad-coca-cola-878046)

[13] اخطار به شركت خوشگوار براي اتمام قرارداد با كوكاكولا:

( https://www.asriran.com/fa/news/62492/%D8%A7%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%B1%D9%83%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%B4%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%8A-%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%25A)

[14] https://www.wsj.com/articles/BL-SOURCEB-23643

[15] https://www.khabaronline.ir/news/1847539/%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%AF-%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D8%A8%D9%87%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%DB%8C-%25