۱. مقدمه: الگوی گمشده در فرهنگ امروز
هر جامعهای برای دوام و پویایی، نیازمند الگوهای عاطفی و اخلاقی در روابط انسانی است. در روزگار ما، رابطه زن و مرد اغلب در دوگانهای سادهسازی شده معرفی میشود: یا زن به «تابع محض» تقلیل مییابد، یا در نقطه مقابل بهعنوان «رقیب» بازسازی میشود. در این میان، یک الگوی اصیل و عمیق ـ که هم در سنت دینی ما ریشه دارد و هم در روانشناسی انسانی ـ کمرنگ و فراموش شده است: الگوی «همسر حمایتگر».
۲. همسر حمایتگر چیست؟
همسر حمایتگر کسی است که نه در حاشیه است و نه در تقابل؛ بلکه شریک رنج و امید دیگری است. این الگو بر چند ویژگی استوار است:
همدلی عمیق: درک وضعیت درونی دیگری، حتی بیآنکه کلامی گفته شود.
وفاداری در بحران: ماندن در سختترین شرایط، وقتی دیگران روی برمیگردانند.
سکوت معنادار: فهمیدن اینکه همیشه حمایت به معنای سخن گفتن نیست؛ گاه سکوتی پرمعنا از هزار کلمه کاراتر است.
صدای دیگری شدن: در لحظهای که همسر ناچار به سکوت است، صدای او شدن و از حق او دفاع کردن.
۳. علی و فاطمه (ع): نمونهای از یک پیوند انسانی ـ عاطفی
اگر بخواهیم نمونهای زنده از این الگو را ببینیم، باید به زندگی علی و فاطمه (ع) بنگریم. رابطه آنان فقط یک پیوند خانوادگی نبود؛ اتحاد دو روح در برابر سنگینترین بحرانهای تاریخ بود.
پس از رحلت پیامبر (ص): علی (ع) سکوت اختیار کرد. او شمشیر نکشید و در برابر جریان غالب جامعه آرام ایستاد. در این سکوت، فاطمه (س) تنها ناظر نبود؛ او در کنار علی ایستاد، از او دفاع کرد و در خطبه فدک صدای او شد.
در خانه: علی پس از وفات پیامبر، در فشار روانی و تنهایی عمیق بود. فاطمه (س) پناه او شد؛ نه با شعار، بلکه با همدلی، با همراهی، با تقسیم بار رنج.
در تصمیمهای عاطفی: حتی وصیت به دفن شبانه، بیش از یک کنش سیاسی، نشانهای از اعتراض انسانی و عاطفی او به جامعهای بود که حقیقت همسرش را ندید.
به بیان دیگر، فاطمه (س) در کنار علی بود؛ نه چون سایه، نه چون رقیب، بلکه چون ستون روانی و اخلاقی زندگی او.
۴. چرا این الگو فراموش شده است؟
فراموشی الگوی همسر حمایتگر دلایل متعددی دارد:
غلبه گفتمان حقوقی ـ سیاسی بر روابط: روابط زن و مرد در دنیای مدرن اغلب در قالب «حقوق» تعریف میشود، نه در قالب عاطفه و مراقبت.
تفسیرهای مردسالارانه: در برخی سنتها، زن صرفاً به «تابع» فروکاسته شده است؛ بیآنکه به نقش فعال و حمایتی او توجه شود.
گفتمانهای تقابلی: از سوی دیگر، جریانهایی رابطه زن و مرد را میدان رقابت و تقابل میبینند، نه همپایی و همیاری.
کمرنگ شدن روایت عاطفی از زندگی اهلبیت (ع): زندگی علی و فاطمه اغلب به جنبههای سیاسی یا حقوقی محدود شده و بُعد انسانی و عاطفی آن کمتر برجسته شده است.
۵. نیاز امروز به این الگو
بازخوانی زندگی علی و فاطمه (ع) از زاویه عاطفی، برای امروز ما یک درس حیاتی دارد:
ما بیش از هر زمان دیگر، نیازمند همدلی و مراقبت متقابل در روابط خانوادگی هستیم.
در جهانی پر از تنش و بحران، خانواده زمانی میتواند پناهگاه باشد که بر اساس حمایت عاطفی و روانی بنا شود.
زن و مرد، نه در نقش رقیب و نه در جایگاه تابع، بلکه در مقام یار و همپای یکدیگر معنا پیدا میکنند.
۶. نتیجه
الگوی «همسر حمایتگر» در زندگی علی و فاطمه (ع) نشان میدهد که بزرگترین قدرت یک رابطه نه در برتری یا رقابت، بلکه در حمایت و همدلی است. بازگشت به این الگو، میتواند هم روابط خانوادگی ما را انسانیتر کند و هم جامعه ما را به یادآوری یک حقیقت ساده برساند:
در سختترین لحظات، آنچه انسان را نجات میدهد، حضور یک همدمِ حمایتگر است.
