با سالها تجربه در زمینه ساخت و ساز و مصالح ساختمانی، این سوال همواره برایم مطرح بوده است که آیا واقعاً معماری پایدار همانطور که تبلیغ میشود، میتواند تاثیری قابل توجه در کاهش اثرات منفی ساخت و ساز بر محیط زیست داشته باشد؟ از آنجا که صنعت ساخت و ساز یکی از بزرگترین منابع انتشار گازهای گلخانهای به شمار میرود، بسیاری از مهندسان و معماران در تلاش هستند تا با استفاده از مصالح سبز و تکنولوژیهای جدید، تاثیرات منفی این صنعت را کاهش دهند. در این میان، تیغه سفال به عنوان یکی از مصالح سنتی با ویژگیهای عایق حرارتی و دوام بالا، میتوانند در پروژههای پایدار جایگاهی مهم داشته باشند. اما در نهایت، واقعاً آیا این تحولات میتوانند در مقیاس جهانی اثربخش باشند؟
به عنوان یک مهندس با تجربه، همیشه در جستجوی راه حلهای فنی و علمی برای کاهش اثرات محیط زیستی ساختمانها بودهام. معماری پایدار، که به طور معمول به طراحی و ساخت ساختمانهایی با کمترین مصرف انرژی و کمترین تاثیرات منفی بر محیط زیست اشاره دارد، در ظاهر بسیار جذاب به نظر میرسد. مواد اولیهای مانند بتنهای سبز و آجرهای بازیافتی، که به طور معمول در پروژههای پایدار به کار میروند، میتوانند به طور ظاهری تأثیرات زیست محیطی را کاهش دهند.
با این حال، وقتی عمیقتر به مسائل میپردازیم، متوجه میشویم که بسیاری از این مواد اولیه، علیرغم تمام ادعاهایی که در مورد سبز بودن آنها مطرح میشود، در فرآیندهای تولید، حمل و نقل و استفاده همچنان انرژی بسیار زیادی مصرف میکنند. برای مثال، سیمان پرتلند که در اکثر پروژههای ساختمانی استفاده میشود، به دلیل نیاز به دماهای بسیار بالا (حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد) در فرآیند تولید خود، حدود ۸ درصد از کل انتشار دیاکسید کربن جهانی را به خود اختصاص میدهد. این آمار نشان میدهد که حتی اگر سیمان با افزودنیهای پوزولانی ترکیب شود، مانند خاکستر بادی یا دوده سیلیسی، که به کاهش مصرف سیمان کمک میکنند، باز هم تأثیرات زیست محیطی در مرحله تولید غیرقابل انکار است.
در دنیای امروز، مصالح بازیافتی مانند آجرهای بازیافتی و شیشههای بازیافتی به عنوان راهی برای کاهش مصرف منابع طبیعی و مقابله با بحرانهای زیست محیطی مطرح شدهاند. این مواد، به ویژه در پروژههای معماری سبز و پایدار، به عنوان انتخابهایی جذاب و قابل قبول شناخته میشوند.
در فرآیند بازیافت، ابتدا باید مواد جمع آوری شده از منابع مختلف به دقت تفکیک و تمیز شوند. این مرحله، خود نیازمند انرژی زیاد است. برای مثال، شیشههای بازیافتی باید به طور کامل ذوب شده و سپس به شکل شیشههای جدید درآیند. در این فرآیند، انرژی زیادی صرف ذوب و شکلدهی مجدد میشود که در بعضی مواقع میتواند از نظر زیست محیطی اثرات منفی مشابه با تولید شیشههای تازه داشته باشد.
همچنین، مواد بازیافتی به دلیل ترکیبات شیمیایی پیچیدهای که در طول عمر خود به دست میآورند، معمولاً عملکرد مکانیکی کمتری نسبت به مواد تازه دارند. به عنوان مثال، شیشههای بازیافتی که از ضایعات شیشه کاری یا بطریهای شیشهای به دست میآیند، ممکن است در مقایسه با شیشههای تازه تولید شده مقاومت کمتری در برابر فشار و ضربه نشان دهند.
علاوه بر این، آجرهای بازیافتی که به عنوان مصالح سبز در ساختمانها استفاده میشوند، در صورتی که از منابع نامعتبر به دست آید، میتوانند آلودگیهای شیمیایی را همراه خود به ساختمان منتقل کنند. این آلودگیها میتوانند ناشی از مواد آلایندهای باشند که در طول فرآیند بازیافت وارد مصالح میشوند یا از منابع ضایعاتی که آجر از آنها تهیه شده است.
یکی از بزرگترین مشکلات معماری پایدار، انتخاب مواد اولیه مناسب است. بتن سبز که معمولاً شامل ترکیبات پوزولانی است، برای کاهش انتشار CO₂ بسیار مفید است. اما این بتنها به طور معمول از سیلیکاتهای کلسیم Ca₃SiO₅ و Ca₂SiO₄ تشکیل میشوند که در فرآیند تولید به دمای بسیار بالا نیاز دارند، این امر همچنان منجر به انتشار مقادیر زیادی دی اکسید کربن میشود. حتی با افزودن مواد پوزولانی مانند خاکستر بادی (Fly Ash) یا دوده سیلیسی (Silica Fume)، کاهش انتشار گازهای گلخانهای به میزان قابل توجهی در سطح جهانی نمیتواند انجام گیرد. در حالی که این مواد میتوانند مقاومت بتن را بهبود بخشند و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشند، اما در مقیاسهای بزرگ، تأثیر آنها بر محیطزیست هنوز قابل توجه است.
اگرچه مصالح نوین مانند بتن خود ترمیم شونده، فولادهای مقاوم در برابر زلزله، آجرهای شفاف و پوششهای نانویی میتوانند به طور قابل توجهی کارایی ساخت و ساز را افزایش دهند و در کاهش اثرات منفی زیست محیطی مؤثر باشند، اما هزینههای تولید بالاتر و پیچیدگیهای فنی در فرآیند ساخت این مصالح همچنان مانعی جدی برای پذیرش گسترده آنها در پروژههای ساختمانی معمولی محسوب میشود. برای مثال، در بتنهای شفاف که از فیبرهای نوری PMMA یا شیشه بوروسیلیکاتی برای عبور نور استفاده میکنند، نیاز به کنترل دقیق توزیع فیبرها و حفظ یکپارچگی مواد باعث افزایش هزینهها در مرحله تولید میشود. این فرآیندها معمولاً در مقایسه با بتن معمولی نیازمند دماهای بالاتر و زمان بیشتری برای عمل آوری و تثبیت مواد هستند. علاوه بر این، فیبرهای نوری که در این بتنها استفاده میشوند، به دلیل قیمت بالای مواد اولیه و فرآیند تولید پیچیدهتر، هزینه نهایی ساخت را به طور قابل توجهی افزایش میدهند. در کنار این، مشکلاتی مانند کاهش استحکام در برابر بارهای سنگین و محدودیت در ظرفیت باربری بتنهای شفاف نیز بر هزینهها میافزاید.
در بسیاری از مواقع، انتخاب مصالح با قیمت پایینتر و فرآیند تولید سادهتر که به رغم تأثیرات منفی بیشتر بر محیط زیست، هزینههای کمتری دارند، از نظر اقتصادی برای پروژههای معمولی مقرون به صرفهتر به نظر میرسد. به ویژه در مناطقی که معیارهای مالی اولویت دارند و نیاز به سرعت در تکمیل پروژهها وجود دارد، استفاده از بتن معمولی، فولاد سنتی یا آجرهای قدیمی همچنان به دلیل هزینه پایینتر و سهولت در تأمین و تولید، گزینههای رایجتر و مناسبتری هستند. علاوه بر این، مواد سنتی معمولاً نیازی به فرآیندهای پیچیده در تولید و نصب ندارند، بنابراین از نظر زمانی و هزینهای، به ویژه در پروژههای کوچک و متوسط، انتخابهای بهتری بهحساب میآیند.
در نهایت، باید گفت که معماری پایدار در بسیاری از پروژهها به عنوان یک ایدهآل مفهومی بسیار جذاب به نظر میرسد، اما در عمل، برای دستیابی به آن باید به انتخاب دقیقتر مواد و مصالح توجه کنیم. بسیاری از مصالحی که تحت عنوان "پایدار" در حال استفاده هستند، نه تنها تأثیرات منفی بر محیطزیست دارند بلکه از لحاظ اقتصادی و اجرایی نیز چالشهایی بههمراه دارند. اگر ما واقعاً به دنبال کاهش تاثیرات زیست محیطی در صنعت ساخت و ساز هستیم، باید تمرکز خود را بر روی انتخاب مواد اولیه با عملکرد بهینه و کماثر در فرآیند تولید بگذاریم و به دنبال نوآوریهای فنی باشیم که میتوانند بر تأثیرات منفی مواد در دنیای ساخت و ساز غلبه کنند. در این صورت، شاید بتوانیم از شعار معماری پایدار فراتر رفته و آن را به یک واقعیت در دسترس تبدیل کنیم.
به عنوان یک کارشناس قدیمی در این حوزه، سیمان پرتلند، پخش مصالح ساختمانی هانی و... را در زمره برندهای معتبر این حوزه میدانم. در کنار این اسامی نام آشنا شما میتوانید از وبسایتهای فروشگاهی و یا واسطی همچون شیپور، دیجیکالا، بفروش، دیوار و ایران تجارت مصالح با کیفیت موجود در بازار ایران را تهیه نمایید.
