منصور سجاد
برای یان کات ماندگاری خاطره دردناک این نمایشنامه با تماشاگر، بسیار مهم است.
اجزایی که او ابتدا به‌صورت سرانگشتی در مورد این نمایش نام می‌برد عبارت‌اند از:
· پیچیدگی و مبهم بودن
· نکته‌هایی کابوس مانند
· گروتسک
· داستان‌های پری‌وار
آزارندگی این نمایش حتی تبدیل به نقشه راه این منتقد می‌شود: «باید دانست که چرا این تأثیر را دارد؟» و در ادامه، یان کات خلاصه نمایشنامه ملاقات با بانوی سالخورده را شرح می‌دهد.
با توجه به تأکید یان کات در مورد ماندگاری خاطره دردناک این نمایش، شاید این تصور پیش آید که از بین اجزای فوق باید مقوله گروتسک سهم بیشتری در این خاطره دردناک داشته باشد؛ چون در گروتسک، زشتی، ترحم و نیشخند با هم می‌آمیزد و این به برداشت آزارندگی نمایش که یان کات بر آن تأکید می‌کند نزدیک‌تر است.
این تصور ، وقتی که با این سطور در صفحات بعدی نقد مواجه می‌شویم، منطقی‌تر هم به نظر می‌رسد و مورد تأیید قرار می‌گیرد؛ چون منتقد اعتقاد دارد که نویسنده، نمایشنامه‌اش را: «بر اساس آمیزه‌ای شگفت انگیز و نگران کننده بنا می‌سازد. بالاتر از همه او گروتسک و وحشت را به شیوه‌ای جدید ترکیب می‌کند.»
هم‌چنین منتقد در جریان شرح نمایش از «پانتومیمی سورئالیستی» در دیدار عشاق سخن می‌گوید که: «گروتسک آن ظالمانه‌تر می‌شود» و یا هنگام شرح صحنه‌های پایانی نمایشنامه اعتقاد دارد که: «ملاقات بانوی سالخورده با نمونه بارزی پایان می‌گیرد که انسان را یاد آخر نمایش‌های رئالیسم سوسیالیستی می‌اندازد»، خود منتقد نیز به پر رنگ کردن فضاهای مختلف در ذهن خواننده دامن زده و انتهای نمایشنامه را از نقطه نظر نمایشنامه نویس مشهور، «ایبسن» بازسازی می‌کند.
اما در انتهای نقد است که ما با اهمیت عنصر «وحشت»، در این نمایشنامه به‌طور ناگهانی برخورد می‌کنیم: «در ملاقات با بانوی سالخورده، عامل وحشتی وجود دارد و این عامل وحشت است که آن را مدرن می‌سازد.» اما سرانجام، این توضیحات پایان نقد است که ما را متوجه پیام مدرن نمایشنامه می‌کند که خلاصه آن چنین است: «انسان می‌تواند به بهای بیش از اندازه نازلی مردم را وادار به انجام هر کاری کند.» این موضوع از نظر یان کات «وجه مدرن» این نمایشنامه محسوب می‌شود.
در اواخر نقد متوجه می‌شویم که منتقد از وقایع اجتماعی – تاریخی نیز برای نقد اثر بهره می‌برد: «هم‌چنین در این نمایشنامه می‌توان چیزی از زمان جنگ در سوئیس را یافت کشوری که در آن زمان از عامل وحشت فلج شده بود»، یا: «در این نمایشنامه چیزی از حال و هوای سال 1956 وجود دارد.»
به‌طور کلی، یان کات در نقد خود بر نمایشنامه ملاقات با بانوی سالخورده، معتقد به یک گروتسک شخصی‌سازی‌شده با وحشتی معاصر است و یک «وجه مدرن» را که حاوی پیامی جهانی، بسیار تلخ و وحشتناک است، خلق کرده: «انسان می‌تواند به بهای بیش از اندازه نازلی مردم را وادار به انجام هر کاری کند.» با این حال، منتقد بر این باور است که: «من دلم نمی‌خواهد این نمایشنامه درخشان را ساده کنم و یا معنای محدودی را بر استعارات آن تحمیل نمایم.»
