صفرتاصدِ چاپِ کتابِ غیرداستانی
اولین مرحله' انتخابِ موضوعِ نوشتن است. اگر در موضوعی متخصص هستید، اگر تجربیات متفاوتی از بقیۀ مردم دارید، اگر همه در یک موضوع از شما سؤال می‌کنند، در همان موضوع کتاب بنویسید.
با نوشتن کتاب دربارۀ تخصصتان، از سایر رقبا متمایز می‌شوید و مردم باور می‌کنند که شما توانمندتر از سایر همکارانتان هستید و حاضر می‌شوند شما را برای مشاوره و انجام خدمات تخصصی انتخاب کنند و به شما پول پرداخت کنند.
انتخابِ موضوعِ نوشتن مسئلۀ مهمی است. اگر در موضوعی که تخصصِ شما نیست بنویسید و صرفاً از کتاب‌های مختلف یا کلاس‌های مختلف، که در آن‌ها شرکت کرده‌اید، اطلاعات جمع کنید، کتابِ شما نسبت‌به کتاب‌های دیگر در کتابفروشی‌ها، مزیتی نخواهد داشت و دلیلی ندارد که مردم کتابتان را بخوانند. اما وقتی دربارۀ تخصص واقعی خودتان می‌نویسید، حتماً با زیروبم‌های آن آشنا هستید و اطلاعاتی به خوانندۀ کتاب می‌دهید که در هیچ جای دیگر پیدا نمی‌کند.
وقتی دربارۀ تخصص و تجربه‌های واقعیِ خودتان می‌نویسید، اطلاعاتِ جزئی و دقیقی دارید که مخاطبتان در هیچ جای دیگر و در هیچ کتاب دیگری، حتی در کتاب‌های ترجمه‌شدۀ بازار، آن‌ها را نمی‌یابد. همچنین باید ببینید در چه موضوعی شورواشتیاق دارید و حاضرید برای آن وقت و انرژی بگذارید. دقت کنید! در هر موضوعی که می‌خواهید کتاب بنویسید، بی‌شک کتاب‌های فراوانی تاکنون در آن موضوع چاپ شده است. خصوصاً، با توجه به قوانین کپی‌رایت در ایران، که برای ترجمۀ کتاب‌های خارجی از ناشر یا نویسندۀ آن اجازه نمی‌گیرند، در هر موضوعی، انبوهی از کتاب‌های خارجی، از نویسندگان معروف و برند، ترجمه و منتشر شده است.
اگر می‌خواهید مخاطبِ ایرانی' کتابِ شما را از بین این‌همه کتابِ موجود انتخاب کند، باید مطابق فرهنگ و اندیشۀ او صحبت کنید، دغدغه‌ها و مشکلاتش را بگویید، و مثال‌های بومی و ایرانی‌ای بزنید که در هیچ کتاب ترجمه‌شده‌ای پیدا نمی‌شود.
مرحلۀ پس از انتخاب موضوع' مرحلۀ نوشتن است. هر نویسنده‌ای با یک روش می‌نویسند و الزامات، عادت‌ها، و روش‌های یک نویسنده ممکن است برای شما مفید نباشد. اما من با بررسی کتاب‌های پرفروشِ دنیا، ۱۳ روش برای نوشتنِ کتاب تدوین کرده‌ام که با انتخاب یکی از آن‌ها، که با روحیۀ شما سازگارتر باشد، می‌توانید مرحله‌به‌مرحله پیش روید و خیلی سریع کتابتان را بنویسید. یکی از این روش‌ها پاسخ به سؤالات متداول است. در این روش، سؤالاتِ مختلفِ مردم در یک موضوع را جمع‌آوری می‌کنید و به آن‌ها پاسخ می‌دهید. پاسخ شما به این سؤالات تبدیل به یک کتاب موفق می‌شود. می‌توانید اصل سؤالات را حفظ کنید و کل کتابتان سؤال ـ جواب باشد (کتاب‌های زیادی با این روش در بازار موجود است) یا می‌توانید سؤالات را حذف کنید و کتابِ شما فقط پاسخ به سؤالات متداول باشد. مجموعه‌کتاب‌های «کلید» به همین روش نوشته شده‌اند. نویسندگانِ ما، در هر موضوعی از کتاب‌های کلید، سال‌ها تجربۀ تدریس یا کارِ عملی داشته‌اند. نویسندگانی که خودشان سابقۀ کارِ عملی داشتند، در کتاب‌های کلید، به سؤالاتی پاسخ دادند که در شروع کار برایشان پیش آمده بود و برای پاسخِ آن‌ها سال‌ها تلاش کرده بودند. نویسندگانی هم که مدرّس بودند سؤالاتِ متداولی که در کلاس‌هایشان مطرح شده بود را پاسخ دادند. یادتان باشد که در گروه‌ها و انجمن‌های اینترنتی نیز می‌توانید سؤالات متداول را بیابید.
در دورۀ «خلق کتاب موفق»، ۱۲ روشِ دیگر در نوشتنِ کتاب را با ذکر جزئیات و مثال توضیح می‌دهم. پس از آن‌که متن کتاب را نوشتید و تمام شد، هنوز محتوای شما محتوای خام است. درست است که حالا می‌توانید بقیۀ مراحل فنی و اجرایی را انجام دهید و کتاب را به چاپ برسانید، ولی برای این‌که کتاب شما کتاب جذابی شود، لازم است در چند مرحله متنِ اولیه را بازنویسی کنید. در بازنویسی، متوجه می‌شوید که بعضی از نوشته‌های شما روان نیست و لازم است آن‌ها را اصلاح و ویرایش کنید.
در مرحلۀ بازنویسی، هرچه بیش‌تر مثال و بررسیِ موردیِ ایرانی ـ بومی به متن اضافه کنید، متن شما جذاب‌تر خواهد شد. در مرحلۀ نوشتن، ضروری نیست حتماً متن را تایپ کنید. اگر سرعت فکر کردن و تایپِ شما برابر است، متن را از ابتدا تایپ کنید. اما اگر برای یافتن حروف باید وقت صرف کنید، فکرتان پراکنده می‌شود. پس خود را ملزم به تایپ نکنید و به‌صورت دست‌نویس بنویسید. در اینترنت، سایت‌های مختلفی را می‌توانید بیابید که افراد مختلف، با قیمت‌های مناسب، دست‌نویسِ شما را تایپ می‌کنند. از معروف‌ترینِ آن‌ها وبگاه‌های «پونیشا» و «انجام می‌دم» است.
پس از آن‌که متن شما نوشته و تایپ شد، باید آن را ویرایش کنید. نویسندۀ کتاب، که مدت‌ها با متن کلنجار رفته است، دیگر متن را از روی نوشته‌ها نمی‌خواند، بلکه از ذهن خود می‌خواند و به همین دلیل، غلط‌های املایی و دستوری و نگارشیِ کتاب را نمی‌بیند. از طرفی، چون خود به همۀ متن اِشراف دارد، متوجه قسمت‌های گنگ و نامفهوم متن نمی‌شود. اما ویراستارِ متخصص، که دلبستگی خاصی به متن ندارد، می‌تواند متن را روان کند و غلط‌های احتمالیِ آن را بگیرد. در بیش از ۲۰ سال فعالیتِ انتشاراتی دریافته‌ام که ویرایشِ حرفه‌ایِ کتاب درواقع سرمایه‌گذاری است. متنِ روان و ویراسته را می‌توانید بارها چاپ کنید. ضمناً می‌توانید نسخۀ الکترونیکی و صوتیِ آن را نیز تولید و عرضه کنید.
در بین کتاب‌های موجود در بازار، بارها کتاب‌هایی را دیده‌ام که همگی متنِ ترجمه‌شدۀ یک کتاب بوده‌اند، با این تفاوت که یکی از متن‌ها به‌صورت حرفه‌ای ویرایش شده بود و چندین نوبت نیز چاپ خورده بود. اما متنِ دیگر، که ترجمۀ ناویراسته و اولیه بود، در همان چاپ اول هم به‌زحمت به فروش رفته بود!
ویرایشِ‌کتاب یک فعالیت کیفی است و دستمزد ثابتی ندارد. ویراستارانِ مختلف، بسته‌به تخصص و سابقۀ خود، دستمزدهای مختلفی طلب می‌کنند. اما دقت کنید که نمونه‌خوانی و غلط‌گیری و نقطه‌گذاری با ویرایشِ حرفه‌ای متفاوت است. افرادی که دستمزدهای خیلی پایین برای ویرایش می‌گیرند معمولاً فقط غلط‌گیریِ املایی می‌کنند و ویرایشِ حرفه‌ای انجام نمی‌دهند. با توجه به این‌که ویرایش یک فعالیت حرفه‌ایِ جداگانه است، در انتشارات کلیدِ آموزش، ویرایش نمی‌کنیم و با تیم‌های ویرایشِ حرفه‌ای همکاری داریم. درحال‌حاضر با انجمن صنفی ویراستاران و مؤسسۀ ویراستاران همکاری می‌کنیم. همچنین در وبگاه‌های برون‌سپاری نیز می‌توان ویراستارهای کاربلدی یافت.
پس از آن‌که متن شما ویرایش شد، باید صفحه‌آرایی شود. منظور از صفحه‌آرایی چیدمانِ نوشته‌های شما در صفحه به‌صورتی زیبا و چشم‌نواز است، به‌گونه‌ای که خوانندگانِ کتاب، با خواندن کتابتان، زود خسته نشوند و کتاب را کنار نگذارند. در صفحه‌آراییِ حرفه‌ای، متن با چینشِ زیبا در صفحه قرار می‌گیرد و همچنین برای قسمت‌های مختلفِ آن کادربندی‌های ویژه‌ای می‌شود تا صفحات کتاب جذاب‌تر شوند. گاهی برای زیباییِ بیش‌تر، از تصویر نیز استفاده می‌شود. امروزه اکثرِ صفحه‌آرایی‌های حرفه‌ای با نرم‌افزار این‌دیزاین انجام می‌شود. صفحه‌آرایی نیز، مثل ویرایش، یک فعالیت کیفی است و قیمت‌های مختلفی دارد.
پس از این‌که متنِ نهایی و ویراستۀ شما آماده شد، می‌توانید مراحل اداری و اخذ مجوزهای کتاب را شروع کنید. تا چند سال پیش، امکان این‌که به‌صورت شخصی برای مجوز کتاب اقدام کنید وجود داشت. اما چند سالی است که برای اشخاص مجوز صادر نمی‌شود و امور اداریِ کار باید به‌وسیلۀ یک ناشر انجام شود.
انتخابِ ناشر مرحلۀ مهمی است. در ایران، درحال‌حاضر، بیش از ۱۷ هزار مجوزِ نشر صادر شده است. اما واقعیت این است که تعداد بسیار کمی از این افراد ناشرِ حرفه‌ای هستند. منظور از ناشرانِ حرفه‌ای کسانی‌اند که شغلِ اصلیِ آن‌ها انتشارات است و درآمدشان نیز از این کار است. چنین ناشرانی، در مراحل تولید کتاب، می‌توانند مشاوره‌هایی حرفه‌ای به شما بدهند که باعث موفقیت و فروش کتابتان شود.
عوامل زیادی در انتخابِ ناشرِ حرفه‌ای و کاردان مؤثر است. یکی از اصلی‌ترین خصوصیاتی که یک ناشر باید داشته باشد تا برای چاپ کتاب شما مناسب باشد ارتباط ناشر با شبکه‌های اصلیِ پخشِ کتابِ ایران است. اگر ناشر با پخش‌های اصلیِ کتابِ ایران مرتبط باشد، به‌صورت بالقوه، امکان این‌که کتاب شما در کتابفروشیهای سراسر کشور عرضه شود وجود دارد. ولی اگر ناشر با این پخش‌ها مرتبط نباشد، هیچ شانسی برای عرضه در کتابفروشی‌ها وجود نخواهد داشت.
یکی از اصلی‌ترین بخش‌های کتابِ ایران' پخشِ «گسترش فرهنگ و مطالعات» است که تقریباً با اکثرِ کتابفروشیهای ایران همکاری دارد. اگر ناشرِ شما با این پخش مرتبط باشد، به‌صورت بالقوه، امکان حضورتان در کتابفروشی‌ها هست. پخشِ «گسترش مطالعات»، به‌صورت شخصی، کتابی برای پخش نمی‌پذیرد و فقط از ناشرانِ طرف قراردادش کتاب می‌پذیرد و توزیع می‌کند. از طرف دیگر، چند سال است که حتی از بین ناشران نیز طرف حسابِ جدید قبول نمی‌کند!
درحال‌حاضر، به‌دلیل قیمت بالای مواد اولیه، ناشرانِ کمی حاضر به پذیرشِ کتاب و سرمایه‌گذاری در آن می‌شوند و ناشرانی هم که حاضر به سرمایه‌گذاری در کتاب می‌شوند با صف طولانیِ درخواست‌کنندگان مواجه هستند و ممکن است از زمان پذیرشِ درخواستِ شما تا بررسیِ کتاب دو سال طول بکشد و در این زمان، انگیزۀ اولیه‌تان را از دست بدهید. همچنین وقتی ناشر برروی کتابی سرمایه‌گذاری می‌کند، استانداردهای خودش را در کتاب رعایت و اِعمال می‌کند و دیگر به شما اجازه و اختیار نمی‌دهد که در نام کتاب، طراحی جلد، و صفحه‌آرایی‌اش نظری داشته باشید. همچنین نمی‌توانید هیچ اطلاعاتِ تماسی از خودتان در کتاب درج کنید و یا تبلیغ و معرفیِ سایرِ خدمات یا محصولاتِ خودتان را در کتاب داشته باشید. پیش‌نهاد می‌کنم ناشری انتخاب کنید که حرفه‌ای باشد و توصیه‌های حرفه‌ای به شما بدهد و با شبکه‌های پخش نیز مرتبط باشد. اما بازهم خودتان در چاپ کتاب سرمایه‌گذاری کنید و این کار را یک سرمایه‌گذاریِ بلندمدت ببینید، نه صرفاً یک هزینۀ گذرا.
اگر شما دربارۀ تخصص و مهارت خود بنویسید، کتاب درحقیقت کاتالوگ شماست. کتابی که نشان‌دهندۀ مهارت و تخصص شماست در سراسر کشور توزیع می‌شود و، درحقیقت، درآمدِ اصلیِ شما از اعتباری است که از نوشتن کتابِ تخصصیِ خود پیدا کرده‌اید. این باعث می‌شود افراد مختلف، برای تهیۀ سایرِ محصولاتِ آموزشیِ شما یا گرفتن مشاوره یا دریافت خدمات تخصصی‌تان، به شما مراجعه کنند. درواقع درآمدهای جانبیِ چاپِ کتاب بسیار بیش‌تر از سود مستقیم کتاب است.
در یک جمع‌بندی کلی، می‌توان گفت بهترین حالت برای متخصصانی که کتاب می‌نویسند این است که برای چاپ کتابشان سرمایه‌گذاری کنند و با ناشری همکاری کنند که حرفه‌ای باشد و با شبکه‌های پخش نیز ارتباطِ خوبی داشته باشد.
پس از انتخاب ناشر، فایل نهایی را برای امور اداری به ناشر تحویل می‌دهید و ناشر، در اولین مرحله، برای کتاب درخواستِ شابک می‌کند. شابک یاISBN عددی سیزده‌رقمی است که هر کتابی در جهان با آن شناخته می‌شود. ناشر پس از اخذ شابک و ثبت آن در کتاب، کتاب را برای فهرست‌نویسیِ پیش از انتشار یا همان «فیپا» ارسال می‌کند. در صفحۀ فیپا، اطلاعاتی دربارۀ کتاب ثبت شده است که نشان‌دهندۀ مشخصات کتاب، نویسنده، و کتاب‌شناسیِ کتاب است.
پس از این‌که فیپای کتاب صادر شد، ناشر فیپا را در کتاب درج می‌کند و برای بررسی به ادارۀ کتابِ ارشاد می‌فرستد. ادارۀ کتابِ ارشاد، طبق ضوابطی که دارد، کتاب را بررسی می‌کند و درصورتیکه با ضوابط موجود مغایرت نداشته باشد، مجوزِ چاپش را صادر می‌کند و درصورتیکه ایراداتی داشته باشد، آن را به ناشر اعلام می‌کند تا آن‌ها را برطرف کند. در مرحلۀ مجوز، مدرکِ تخصصیِ نویسنده درخواست نمی‌شود. اما اگر تأکید داشته باشید در کنار اسمتان عنوانِ «دکتر»، «مهندس»، یا ... درج شود، ارائۀ مدرک ضروری است.
باید دقت کنید که حقوقِ کتاب برای پدیدآورنده است. اکیداً توصیه می‌شود ابتدا با ناشر قرارداد ببندید تا حدودِ وظایف و اختیاراتِ طرفین مشخص باشد و موجب سوءتفاهم‌های بعدی نیز نگردد. دقت کنید! در قراردادی که با ناشر امضا می‌کنید، کلیۀ حقوقِ کتاب را واگذار نکنید و فقط حق چاپ معیّنی را برای مدت‌زمانِ مشخصی، مثلاً برای یک نوبتْ چاپ، واگذار کنید.
پس از این‌که مجوز کتاب آماده شد، می‌توانید آن را چاپ کنید. بسته‌به این‌که هدف شما از انتشار کتاب چیست و چقدر می‌خواهید سرمایه‌گذاری کنید، به روش‌های مختلف می‌توانید کتاب را چاپ و منتشر کنید.
در حالت اول، می‌توانید در اپلیکیشن‌ها و وبگاه‌های رسمی، که نسخۀ الکترونیکیِ کتاب را عرضه می‌کنند، نسخۀ الکترونیکیِ کتابتان را منتشر کنید. در این وبگاه‌ها، درصدی از فروشِ هر کتاب برای سایتِ فروشنده است و بقیۀ آن به حساب شما واریز می‌شود. از معروف‌ترینِ این وبگاه‌ها درحال‌حاضر «کتابراه» است.
در حالت دوم، می‌توانید کتاب را با دستگاه‌های چاپِ دیجیتال و با تیراژِ محدود چاپ کنید. مثلاً می‌توانید صد جلد چاپ و توزیع کنید و پس از فروشِ آن‌ها، مجدد صد جلدِ دیگر چاپ کنید. چاپ دیجیتال، از لحاظ ثبت در رزومۀ شما و ثبت در بانک‌های اطلاعاتیِ کتاب، مثل کتابخانۀ ملی، تفاوتی با روش چاپ در چاپخانه ندارد. همچنین کیفیتِ چاپِ دیجیتال با چاپ در چاپخانه تفاوتِ چندانی ندارد و مشتریان متوجه تفاوت روش چاپ نمی‌شوند.
حالت سوم روشِ چاپ در چاپخانه است. در این روش، کمترین تیراژِ مقرون‌به‌صرفه هزار نسخه است. چه کتاب شما در چاپخانه چاپ شود و چه چاپِ دیجیتال شود، ناشر برای شما مراحل مختلف اداری و اجرایی را انجام می‌دهد و نیازی به اطلاعاتی دربارۀ جزئیات کار ندارید. پس از این‌که کتابتان چاپ شد، چند نسخه از آن را به وزارت ارشاد می‌دهید تا مجوز فروش کتاب صادر شود. آن‌گاه می‌توان فروش کتاب را آغاز کرد.
