بمب شیمیایی رژیم صدام علیه ایران، جنایتی نابخشودنی است که با مشارکت شماری از کشورهای غربی و از همه مهم‌تر آلمان انجام شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر، همکاری کشورهای غربی در جنایات شیمیایی رژیم صدام علیه ایران، موضوعی است که با وجود گذشت چند دهه همچنان قابل توجه است و قربانیان این جنایت هنوز موفق به گرفتن حق خود نشده اند.تاکنون همکاری و حمایت شیمیایی کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و چند کشور غربی دیگر از عراق در جریان حمله رژیم بعث به ایران مستند شده است اما قطعنامه‌های محکومیت این کشورها در سازمان ملل غالبا توسط آمریکا و انگلیس مسدود و وتو شده اند.مهم‌ترین کشوری که در این جنایت علیه بشریت با اهداف سودجویانه شرکت داشت، آلمان و شرکت‌های فعال در این کشور بودند. مقامات ایران تاکید کردند که هرگز دست از پیگیری جنایت آلمان مبنی بر مسلح کردن «صدام» با سلاح‌های شیمیایی بر نمی‌دارند.
طبق گزارش «واشنگتن پست و پیپلز وُرد »، حمایت شیمیایی آلمان از عراق در دهه ۱۹۸۰ موضوعی است که اسناد و شواهد متعددی برای آن وجود دارد؛ تا سال ۱۹۸۹، پشتیبانی آلمان از عراق در زمینه تسلیحات شیمیایی سبب شد تا این کشور به بزرگترین تولیدکننده گازهای شیمیایی جنگی خاورمیانه تبدیل شود.بر اساس آماری که در اسناد منتشر شده، شمار شرکت‌های آلمانی تامین کننده تسلیحات شیمیایی رژیم صدام در جنگ با ایران، به رقم ۸۰ مورد رسید که نشان دهنده گستردگی این حمایت است. گزارش ۱۱ هزار صفحه‌ای ارسال شده در سال ۲۰۰۲ برای سازمان ملل، جزئیات نحوه تشویق عراق از سوی شرکت‌های آلمانی برای تولید سلاح‌ها اعم از شیمیایی و معمولی را تشریح کرد.در گزارش مذکور اشاره شده که پس از بمباران شیمیایی مکرر توسط رژیم بعث، اگرچه دولت آمریکا تحت تاثیر افکار عمومی ناچار به کاهش همکاری‌های نظامی خود با عراق شد، اما شرکت‌های آلمانی، به همکاری خود تا زمان شروع جنگ خلیج فارس ادامه داد.گزارش محققان عراقی در مورد همکاری شیمیایی رژیم صدام و شرکت‌های آلمانی با اشاره به ساخت تسلیحات شیمیایی با پول عراق و فکر آلمان، به طیف گسترده‌ای از این همکاری‌ها پرداخته است. از نظر تاریخی، آلمانی‌ها در کشف و تولید گازهای سمی کُشنده مورد استفاده در جنگ، استادانی بی رقیب بوده اند. گاز خردل که توسط دانشمندان آلمانی کشف و نخستین بار در سال ۱۹۱۷ مورد استفاده قرار گرفت، از آن جمله است.کشف گاز عامل اعصاب «تابون» در سال ۱۹۳۷ و ترکیب شیمیایی مشابهی با نام «سارین» که ترکیبشان در فلج کامل عضلات و در نهایت موثر هستند، از دیگر اکتشافات خطرناک شیمیایی آلمان‌ها هستند. «اسید سیانید»، ترکیب شیمیایی پیچیده تری است که طی جنگ جهانی اول در سال‌های ۱۸-۱۹۱۴ سبب مرگ هزاران نفر شد. بروز چنین صحنه‌های خطرناکی در نهایت منجر به تدوین پروتکل ۱۹۲۵ «ژنو» شد تا کنترل دقیق جنگ انجام شود. این نخستین سند بین المللی بود که کشورهای درگیر جنگ را از استفاده از تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی منع می‌کرد.
عراق جز ۴۰ کشوری بود که در سال ۱۹۳۰ این پروتکل را امضا کرد؛ اگرچه تعداد کشورهای امضاکننده پروتکل مذکور تا سال ۱۹۸۹ به ۱۶۵ کشور رسید، اما نقض پروتکل ژنو همچنان ادامه دارد؛ حتی آلمان در دهه ۱۹۳۰ گازهای کُشنده و سمی بیشتری کشف و تولید کرد.در واقع باید گفت نگرش رسمی laissez-faire (لسه فر: بگذار بروند، در تقابل با رویکرد برنامه ریزی مرکزی) که با میل به سود مربوط به صادرات، به شرکت‌های آلمانی اجازه داد از سال ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۰ تقریبا ۱۹۸ میلیون دلار اقلام به اصطلاح استفاده دوگانه عراق را تامین کنند.گذشته از دانشمندان و کادر شیمیایی دولت آلمان که با رژیم بعث همکاری داشتند، مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین شرکت‌های آلمانی مشارکت کننده در تامین تسلیحات شیمیایی دولت وقت عراق عبارتند از:
- Karl Kolb (کارل کوب):در سال ۱۹۹۱ هفت مقام
ارشد شرکت آلمانی «کارل کوب» به دلیل تهیه اجزای اساسی و مورد نیاز برای تولید تسلیحات شیمیایی در مجتمع‌های واقع در «سامرا» و «فلوجه» تحت پیگرد قرار گرفتند.در واقع بخش عمده‌ای از همکاری شیمیایی این شرکت با رژیم صدام، همکاری با مرکز تحقیقات و مطالعات «ابن هیثم» تاسیس شده در اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی بود که در زمینه آزمایش و تولید گازهای سمی قدیمی و جدید کار می‌کرد. براساس گزارش «UNSCOM» در جریان جنگ رژیم بعث علیه ایران، دستکم ۱۵ مرکز تولید و توسعه گازهای کُشنده در عراق فعالیت می‌کردند که با شرکت آلمانی «کارل کوب» همکاری داشتند.همانطور که گفته شد شرکت «کارل کوب» علاوه بر همکاری تحقیقاتی در زمینه گازهای شیمیایی با عراق، براساس گزارش محرمانه آگوست ۱۹۹۰ وزیر اقتصاد آلمان غربی، تجهیزات مهمی در زمینه ایجاد کارخانه‌های کوچک صنعتی به عراق صادر کرد.این کارخانه‌های کوچک مستقیما در ساخت پروژه شیمیایی «سعد» و ساخت مجتمع نظامی در «التاجی» مشارکت داشتند. این شرکت از سال ۱۹۸۵ تاکنون تحت پیگرد قضایی و قانونی قرار دارد اما همواره همکاری شیمیایی گسترده با رژیم بعث را با وجود اسناد مختلف رد کرده است.
- NVA (ان وی اِی):این شرکت واقع در آلمان شرقی در اوایل دهه ۱۹۸۰ مجتمعی برای آزمایش تسلیحات شیمیایی در نزدیکی «بغداد» احداث کرد.
این مرکز مانند مرکز آزمایش سلاح‌های غیرمتعارف در آلمان شرقی طراحی شده است.
شرکت ان وی اِی در اکتبر ۱۹۹۰ منحل شد
- Rhein Bayern Fahrzeugbau: این شرکت با مشارکت ۵ شرکت آلمانی دیگر، تجهیزات لازم برای تولید سم بوتولین و مایکوتوکسین را به عراق منتقل کرده است.
پاسخ سخنگوی شرکت در این مورد، «بی اطلاعی از صادرات تجهیزات با خاصیت بیولوژیک» بود. با وجود انجام تحقیقاتی ۱۸ ماهه، هرگز اتهامی رسمی علیه این شرکت مطرح نشده است. هرچند برخی از مقام‌های این شرکت در زندان هستند. در پایان باید گفت که تعداد زیادی از شرکت‌های آلمانی، کارخانه تولید صد‌ها تن گاز سمی مهلک و دیگر تجهیزات مورد نیاز برای پر کردن تسلیحات شیمیایی را برای عراق تهیه کردند.شش شرکت آلمانی نیز برخی تجهیزات مورد نیاز عراق را برای ساخت سلاح‌های میکروبی سم «بوتولین» و «مایکوتوکسین» تهیه کردند.
آمار شهدای دفاع مقدس ۲۱۳ هزار و ۲۵۵ نفر است که از این تعداد ۱۵۵ هزار و ۸۱ نفر در جبهه‌های جنگ و ۱۶ هزار و ۱۵۴ نفر بر اثر حمله‌های هوایی و توپخانه‌ای دشمن به شهرها و مناطق مسکونی، ۱۱ هزار و ۸۱۴ ﻧﻔﺮ ﺩﺭ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ و ۹ هزار و ۸۸۹ نفر در سایر موارد به شهادت رسیدند امااستفاده این رژیم از سلاح شیمیایی در جبهه‌ها و حتی مناطق مسکونی صفحه دردناک‌تر هشت سال مقاومت ملت ایران در برابر تهاجم رژیم بعثی عراق بود.شمار زیادی از شهروندان غیرنظامی در بمباران شیمیایی شهرهایی چون «سردشت» و «اشنویه» در آذربایجان غربی، «حلبچه» در اقلیم کردستان عراق و روستاهای مریوان در استان کردستان و دیگر مناطق جنوب ایران بر اثر استنشاق گازهای شیمیایی جان خود را از دست دادند.طبق آخرین بررسی‌ها، رژیم بعثی عراق در طول هشت سال دفاع مقدس در سایه سکوت مدعیان دورغین حقوق بشر با استفاده از ۶ هزار بمب شیمیایی در قالب ۲۴۲ نوبت بمباران، جنایت‌های گسترده‌ای را مرتکب شد که تنها بخش کمی از این جنایت در رسانه‌های غربی منعکس شد.در مجموع ۲۰۷ شرکت اروپایی از جمله شرکت‌هایی از کشورهای هلند، آلمان و فرانسه در دوران جنگ تحمیلی به رژیم بعث عراق سلاح کشتار جمعی شیمیایی و تجهیزات مرتبط با آن را فروختند که بعدها دادگاه بین‌المللی «لاهه» جنایت بمباران شیمیایی صدام را نسل‌کشی علیه بشریت اعلام و به آن رای داد.
مقامات جمهوری اسلامی ایران همواره از تریبون های مختلف، یاد این خاطرات تلخ را زنده نگه می دارند تا پرونده سیاه ناقضان حقوق بشر به فراموشی سپرده نشود و امروز مقام های آلمانی جنایت های سیاه و غیربشردوستانه خود گذشته خود را فراموش کرده و برخی ادعاها را مطرح می کنند که کاملا در تناقض با سیاست های دیروز و امروز آنان است.چندی پیش در جریان نشست عمومی‌کنفرانس خلع سلاح سازمان ملل متحد در ژنو، اسماعیل بقایی هامانه سفیر و نماینده دائم ایران با یادآوری سابقه آلمان در تجهیز رژیم صدام به سلاح های شیمیایی، مسئولیت دولت آلمان برای رسیدگی جدی به این موضوع را یادآور شد و تاکید کرد که همه اشخاص حقیقی و حقوقی که به هر نحو در مسلح کردن دیکتاتور سابق عراق به تسلیحات شیمیایی سهیم بوده اند، در ارتکاب جنایات جنگی صدام شریکند و این موضوع به هیچ عنوان با گذشت زمان فراموش نخواهد شد.
با وجود ممنوعیت به کارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط سازمان ملل متحد، در جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران به طور مکرر این سلاح‌ها توسط این رژیم مورد استفاده قرار می‌گرفت و هیچ اعتراضی نیز با وجود انتشار اخبار و گزارش های مختلف از این جنایت ها صورت نمی گرفت. اکنون روشن شده است دول غربی که به طور همه جانبه از رژیم بعث حمایت می‌کردند چون در تجهیز سلاح های شیمیایی عراق نقش فعالی داشتند به همین خاطر سیاست سکوت اختیار کرده بودند.از جمله کشورهایی که در کنار دیگر کشورها مثل امریکا، فرانسه و انگلیس به تجهیز رژیم بعث پرداخت آلمان بود که حتی رسانه‌ها و برخی مقامات آلمان هم به آن اعتراف کردند.روزنامه «واشنگتن پست» در یکی از گزارش‌های خود حمایت شیمیایی آلمان از عراق در دهه ۱۹۸۰ را موضوعی دانسته که اسناد و شواهد فراوانی برای آن وجود دارد. ضمن اینکه تا سال ۱۹۸۹، پشتیبانی آلمان از عراق در زمینه تسلیحات شیمیایی موجب شد تا این کشور به بزرگترین تولیدکننده گازهای شیمیایی جنگی خاورمیانه تبدیل شود.بر اساس آماری که در این اسناد و مدارک منتشر شده است تعداد شرکت‌های آلمانی تامین کننده تسلیحات شیمیایی رژیم صدام در جنگ با ایران به رقم ۸۰ مورد رسید که نشان دهنده حجم گسترده این حمایت‌ها و پشتیبانی‌ها است.همچنین گزارش ۱۱ هزار صفحه‌ای ارسال شده در سال ۲۰۰۲ برای سازمان ملل متحد، جزئیات نحوه تشویق عراق از سوی شرکت‌های آلمانی برای تولید سلاح‌های شیمیایی و معمولی را به خوبی و با لحاظ کردن تمامی موارد و جزئیات تشریح کرده است.مجله «اشپیگل» چاپ آلمان نیز ذیل یکی از گزارش‌های خود درباره جزئیات تجهیز رژیم بعث به سلاح‌های شیمیایی توسط آلمان نوشت:یک عراقی به نام علی قاضی گرفتار زندان صدام می‌شود که با وساطت رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه آلمان از مرگ نجات پیدا می‌کند. پس از بازگشت وی به آلمان با همکاری یک افسر عضو سازمان ضدجاسوسی آلمان غربی، ترتیب صدور یک کارخانه تهیه سلاح‌های شیمیائی به عراق داده می‌شود.به گزارش این مجله، علی قاضی پس از بازگشت به آلمان بلافاصله با کمک یک عضو ارتش سازمان ضدجاسوسی آلمان در شهر هامبورگ شرکت صادرات و واردات تأسیس می‌کند و از طریق این شرکت از «کنسرن معروف فورستای آلمان» وسائل یک کارخانه بزرگ تولید اسلحه شیمیایی را خریداری می‌کند. این کارخانه قادر بود سالیانه یک میلیون و هفتصد و شصت هزار تن مواد شیمیایی را به گازهای کشنده خردل و تابون مبدل کند. بنابراین گزارش، صدور و حمل چنین کارخانه عظیمی به یک‌باره صورت نگرفته بلکه در قطعات و دفعات متعدد به واسطه ترکیه به عراق صادر می‌شد.بنابر گزارش همین مجله، اطلاعات تحقیقات محرمانه حاکی از آن است که تأسیسات شیمیایی ساخته شده توسط شرکت‌های آلمانی در سامره عراق در زمان خود موفق به تولید مواد شیمیایی بسیار مرگ‌بار تابون و لاست هم شده‌اند. کارشناسان آلمانی همچنین متوجه شده بودند که سه کارخانه فروخته شده آلمانی به عراق قادر به تولید اسید سیائیدریک غلیظ و فشرده است.«ادو اولفکات» خبرنگار آلمانی روزنامه مشهور «فرانکفورتر آلگماینه» که در دوران جنگ تحمیلی خبرنگار اعزامی این روزنامه به مناطق جنگی عراق بود، می‌گوید : مقامات آلمانی بسیار خرسند بودند که این گازها را برای استفاده علیه ایران به صدام داده‌اند.البته در این ارتباط با توجه به انتشار برخی اسناد در خصوص واگذاری مواد و تجهیزات شیمیایی از سوی کشورهایی چون آلمان و فرانسه به صدام و ادامه مشکلات برای مجروحان شیمیایی جنگ تحمیلی با گذشت چند دهه و درخواست های مکرر ایران از آلمان برای پاسخگویی در این زمینه، می توان اقدامات حقوقی را در سطح بین المللی برای کسانی که از این اقدامات آسیب دیده اند به خصوص خانواده های قربانی سلاح های شیمیایی در شهرهای مرزی ایران دنبال کرد. در مجموع آلمان و دیگر بازیگران غربی از حقوق بشر همواره به عنوان یک ابزار برای پیشبرد منافع خود سود می برند به طوری که سیاست یک بام و دو هوای آنها در این زمینه بر کسی پوشیده نیست.آنها حدود ۳۵ سال پیش کنار صدام در جنگ هشت ساله ایستادند و عراق را علیه مردم ایران تا بُن دندان به سلاح های شیمیایی مجهز کردند. بنابراین تاکتیک حقوق بشری آنها مدت ها است که نخ نما شده و به قول معروف «این حنا دیگر رنگی ندارد.»
گرد آورنده سحر قره زاده
استاد راهنما علی اکبر حسنوند
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز
