سعدیه، محل دفن شاعر بزرگ ایرانی سعدی شیرازی است. این بنای ارزشمند را محسن فروغی طراحی کرده است. محل دقیق این آرامگاه در انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا است که در دامنه های کوه های برافراشته شرق شیراز جای گرفته است. تعداد زیادی از بزرگان دینی و هنری نیز در اطراف مقبره سعدی دفن شده اند. مانند: شوریده شیرازی و شیخ مشرف الدین.
شرف الدین مصلح شیرازی که به سعدی شیرازی معروف است، نویسنده و شاعر کشورمان بود که در قرن هفتم هجری قمری می زیست. اگر به برخی مراجع تاریخی معتبر رجوع کنیم می بینیم که تولد این شاعر در سال 585 هجری قمری و در برخی مراجع دیگر 606 هجری قمری بوده است اما در مورد وفات سعدی شیرازی معروف سال 691 هجری قمری در بسیاری از این مراجع ثبت شده است. سعدی در خانواده ای که همگی اهل آن خانواده از علمای دینی بودند، چشم به جهان گشود. شعرهای سعدی و نوشته های او آهنگ زیبایی دارد.
سعدی که متولد شده شیراز است در زمان کودکی پدرش را از دست داد و با مادر خود که اهل کازرون بود، زندگی می کرد. مکتب را پشت سر گذاشت و مقدمه های علم و دانش را فرا گرفت و در نوجوانی علاقمند به دانش دین در تاریخچه سعدیه شد. شرایط آشفته ایران در اواخر سلطنت محمد خوارزمشاه که با حمله غیاث الدین خوارزمشاه به شیراز همراه بود، باعث شد سعدی جهانگردی خود را در تاریخچه سعدیه در 1126 میلادی شروع کند.
او به هندوستان، حبشه، مصر سفر کرد که سی سال سفرهای او طول کشید. بعدها او برخی از این حکایت های دوران سفرش را در کتاب بوستان و گلستان خود نقل کرده است. سعدی در مدرسه نظامیه در بغداد درس خوانده بود و در آنجا کار می کرد و به واسطه آن کار حقوق و دستمزد دریافت می کرد. از نوشته های سعدی در تاریخچه سعدیه متوجه می شویم که در سفرهایش رنج زیادی کشیده است.
در گلستان آن حکایتی را می خوانیم که محتوایش این گونه است: روزگاری پاهای سعدی پاچوشی نداشت، زمانی که مسجد کوفه را دید داخل آن شد و سپس شخصی را دید که پای برای راه رفتن نداشت، با دیدن آن صحنه سعدی شکر خدا را به جای آورد. محتویات حکایت های سعدی بیشتر پر از اندرز و نصیحت در تاریخچه سعدیه است.
این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بوده که اواخر عمرش را در آن جا می گذراند و او را پس از مرگ در همانجا دفن کرده اند. برای اولین بار در قرن هفتم توسط شمس الدین محمد صاحب دیوانی وزیر معروف اباقاخان، مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ ه. ق. به دستور کریمخان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا گردید.
این بنا در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله خان قوام الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد، و تولیت آن به آخوند ملا زین العابدین شیرازی سپرده شد. بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ ه. ش. برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حکمت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱برگزار گردید. که این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.
طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به صورت یک «L» سازماندهی شده اند. در محل برخورد ایوان و رواق یک گنبد تعبیه شده که مقبره سعدی در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد، کاشی فیروزه فامی می درخشد. ایوان اصلی ستون دار که در امتداد مسیر اصلی ورودی قرار دارد، مرتفع و با سقفی صاف است، در حالی که رواق مزبور، کوتاه تر و متشکل از شماری دهانه قوسی شکل است.
