جایزه معماری آقاخان (Aga Khan Award for Architecture – AKAA) جایزه‌ای است که هر سه سال یک بار از سوی بنیاد شبکه توسعه آقاخان (AKDN) به یک یا چند معمار زنده اعطا می‌گردد. جایزه معماری آقاخان بر خلاف جایزه معماری پریتزکر بر روی شیوه‌های بومی و اسلامی و راهکردهای معماری کهن و نوین در توسعه جهان سوم نیز متمرکز است.
بنیاد آقاخان یک موسسه است که در زمینه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، علمی و ... در سطح جهان فعال است. کریم آقاخان موسس این بنیاد در زمینه فرهنگی برنامه‌هایی را جهت احیای میراث جوامع اجرا می‌کند که از جمله آنها فعالیت‌های معماری و مرمتی در سرزمین‌های اسلامی است.
این جایزه که در سال ۱۹۷۷ میلادی از سوی کریم آقاخان پایه گذاشته شده. از نظر مالی برترین جایزه معماری در جهان بشمار می‌آید. به برنده این جایزه ۱ میلیون دلار آمریکا داده می‌شود.
آغاز به کار شناسایی نمونه‌های معماری و اعطای این جایزه از سال 1977 بود. این جایزه همچنین در پی شناسایی طرح‌هایی بود که بر گفتمان معماری در جهان اسلام تاثیر بگذارد.
در میان جایزه‌های معماری مهم، این جایزه بسیار منحصر به فرد است که نه تنها به کارهای برجسته انفرادی معماران معاصر ارج می پردازد، بلکه پروژه‌هایی را شناسایی می‌کند که راه‌حل‌های نوین و قابل تکثیری را برای مشکلات توسعه اجتماعی نمایانگرمی‌سازند.این جایزه به شهرداری‌ها، صاحب‌خانه‌ها، و استادکاران و بنا‌کارها اهدا شده است.
پروژه‌های برنده شامل مجتمع‌های مسکونی، ترمیم بناهای مستقل، پروژه‌های حفاظت بافت و محیط، چشم انداز‌ها و انگاره‌هایی از ساخت و ساز که هدف آن بهبود و توسعه محیط شهری است،می‌شود.
هر دوره سه ساله شامل یک مرحله فشرده نامزدی، ثبت مستندات و بررسی فنی پروژه‌ها است.
در حین دوره، صدها ساختمان معاصر و پروژه‌های حفاظت و مرمت شناسایی شده و به هیأت داوران ارشد معرفی می‌شوند.
اعضای هیأت داوران که در زمینه‌های گوناگونی مثل: هنر، باستان‌شناسی، برنامه‌ریزی شهری و معماری، تخصص دارند پروژه‌های برنده را انتخاب می‌کنند.
این جایزه، مستندات بیش از شش هزار طرح ساختمانی را از سراسر جهان گردآوری کرده است و از این میان 90 پروژه به عنوان برندگان جایزه انتخاب شده‌اند.
همچنین جایزه ویژه این بنیاد تا‌کنون به سه معمار شاخص یعنی رفعت چادرجی، حسن فتحی و جفری باوا اهدا شده است.
از طرح‌های معماری دریافت‌کننده این جایزه می‌توان برج‌های دوقلوی پتروناس در مالزی، کتابخانه اسکندریه در مصر، مسجد العباس در یمن، احیای شهر تاریخی بیت المقدس و ... را نام برد.
این جایزه به برخی از طرح‌ها و پروژه‌های معماری و مرمت و احیای انجام شده در ایران نیز تعلق گرفته است که عبارتند از پناهگاه ساخته شده با کیسه شنی، شهر جدید شوشتر، باغ فردوسی در تهران، مرمت چهلستون، هشت بهشت و عالی قاپو در اصفهان و احیای چند بنای تاریخی در اصفهان و یزد.
جایزه آقا خان هر سه سال یک بار از سوی بنیاد شبکه توسعه آقاخان به یک یا چند معمار زنده اعطا می‌شود.
همچنین جایزه معماری آقاخان به برخی از طرح‌ها و پروژه‌های معماری و مرمت انجام شده در ایران نیز تعلق گرفته است که عبارتند از:
“پل طبیعت” یک سازه سه طبقه در اراضی عباس آباد است که برای عبور پیاده از بالای بزرگراه مدرس ساخته شده است.
عابران با گذر و توقف بر روی این پل شاهد مناظر شهر تهران از ارتفاع ۴۰ متری سطح زمین خواهند بود.
در حوزه موزه‌ها نیز، برنامه توسعه تعدادی از پروژه‌های موزه و نمایشگاهی از جمله موزه آقاخان در تورنتو کانادا در دستور کار قرار دارد.همچنين حوزه موسیقی شبکه توسعه آقاخان نیز از نوازندگان سنتی جوامع مسلمان با هدف حفظ، انتقال و گسترش بیشتر موسیقی سنتی حمایت می‌کند.
