کاخ عالی قاپو با نمایی شگفت انگیز و معماری باشکوه ایرانی یکی از مکان های گردشگری شهر اصفهان است. کاخ عالی قاپو که می‌توان به جرات آن را یکی از بهترین کاخ‌های دنیا در زمان خود دانست، دارای تمامی جزئیاتی است که در یک کاخ باید وجود داشته باشد.
ذهن خود را محدود به یک بنای تاریخی نکنید، ظرافت و هنر این کاخ شما را مجذوب خود خواهد کرد. گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه، نقاشی‌ها و هنر مینیاتوری در این عمارت حسابی خودنمایی می‌کند.
شاه عباس بین سال‌های ۹۷۳ تا ۹۷۷ پایتخت را از قزوین به اصفهان انتقال داد. با تغییر پایتخت نیاز به ساخت بناهایی مانند کاخ و دولتخانه احساس می‌شد. با ساخت بناهای جدید در محدوده میدان نقش جهان، تصمیم بر آن شد تا یک ورودی درخور نیز ساخته شود. عالی قاپو در ابتدای ساخت، نقش دروازه مرکزی قصرهایی را داشت که میدان نقش جهان را به مجموعه ساختمان‌های دولتخانه، عمارت رکیب‌خانه، جبه‌خانه، تالار تیموری، تالار سرپوشیده و کاخ چهلستون متصل می‌کرد.
درباره تاریخ دقیق ساخت این بنا اطلاعاتی دقیقی نمی‌توان بیان کرد، اما برخی تاریخ‌شناسان آن را به دوره تیموری نسبت می‌دهند، که البته با بررسی‌هایی که هیات ایتالیایی تحت نظارت یونسکو در عالی قاپو انجام دادند، مشخص شد کلیه عناصر به کار رفته در این بنا منعکس‌کننده هنر و معماری عصر صفوی است.
این بنا یکی از شاهکارهای معماری دوران صفویان است که به عنوان کاخی برای پذیرایی از میهمانان عالی رتبه و مقر حکمرانی پادشاهان استفاده می‌شده است.
بنای دیدنی عالی قاپو دارای معماری حیرت انگیز است؛ به طوری که از هر طرف به آن نگاه کنید، نمایی دیگر می بینید. از پشت بنا 5 طبقه، از کنار 3 طبقه و از طرف میدان نقش جهان در 2 طبقه دیده می شود. البته کاخ عالی قاپو اصفهان در مجموع با طبقه همکف 6 طبقه دارد.
از بالای عمارت عالی قاپو می توانید تمام مناظر شهر اصفهان را مشاهده نمایید. عمارت عالی قاپو درابتدا بنایی ساده بوده است. به تدریج به دستور شاه عباس طبقه هایی به آن اضافه شد. این کاخ و اثر تاریخی در 5 مرحله بنا شد. در ساخت بنای تاریخی عالی قاپو استادانی بنام و معماران معروف مسجد جامع عباسی و شیخ لطف الله همکاری داشتند.ارتفاع بنای تاریخی عالی قاپو 48 متر است.
نام هر بنایی بخشی از پیشینه و هویت آن را بیان می‌کند. عالی قاپو یک عبارت ترکی است که به دلیل تبار ترک پادشاهان صفوی روی این بنا گذاشته شده است. «عالی قاپو» به معنی درگاه بلند است. معماری این بنا که دارای دو سر در بلند برای ورود به کاخ است و از سنگ ساخته شده، دلیل اصلی نام‌گذاری این بنا بوده است. ویژگی که می‌توانید آن را با تماشای کاخ از نمای بیرونی به سادگی ببینید.
مرحله ی اول ساخت
یک ورودی بنای عالی قاپو تنها به عنوان ورودی سایر بناها و مجموعه کاخ های سلطنتی احداث شد و همزمان با عملیات ساخت مجموعه کاخ ها، شکل گرفت. کاخ ها در آن زمان ساختمان هایی بودند که در میان باغ های سرسبزِ محصور، قرار داشتند و فقط شاه و درباریان به منظور انجام امور تشریفاتی، اداری، قضایی و باریابی از آنها استفاده می کردند. این ساختمان ها فضایی برای زندگی شاه، دستگاه مطبخ، اصطبل شاهی، محل نگهبانان، درمانگاه سلطنتی و … نیز داشتند .
چنین مجموعه عظیمی نیاز به یک ورودی متناسب داشت که هم شان این ساختمان ها حفظ شود و هم در چارچوب شهر جدیدی که برای پایتختی انتخاب شده بود، باشد .
ساختمان اولیه عالی قاپو یک مکعب مستطیل بزرگ بود که ابعادی در حدود ۲۰ در ۱۹ و ارتفاع ۱۳ متر داشت و از داخل دو طبقه بود. تا ارتفاع 6.5 متری هیچ پنجره ای به بیرون دیده نمی شد و همین امر حالتی متفاوت به ساختمان می داد .
در این زمان ساختمان بازار تنها یک طبقه بود و ارتفاع آن به 6.4 متر می رسید. مغازه ها در انتهای هر دهانه شکل گرفته بودند و قسمت جلو به طرف میدان باز بود. این قسمت از اندازه فعلی کوچکتر بود تا به عنوان رواق برای عرضه اشیای تجاری مورد استفاده قرار گیرد .
مرحله دوم گسترش بنا
گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و لزوم با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی، همگی باعث شدند تا عالی قاپو گسترش یابد و طبقاتی به آن اضافه شود. طاق نماهای اولیه به داخل میدان گسترش یافتند و یک طبقه به آن افزوده شد.
با این تغییرات در طبقه فوقانی یک ردیف ایوان به طرف میدان ایجاد شد که شکل ساختمان را تغییر داد. طاق نمای اطراف میدان دو طبقه شد و طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم در این مرحله ساخته شدند .
در این مرحله، بنا از یک ورودی ساده به یک بنای تشریفاتی تغییر پیدا کرد که نمایی به میدان داشت؛ مکانی که در آن از مهمانان شاه پذیرایی می کردند و به تماشای رژه سربازان و مسابقات اجرا شده در میدان مشغول می شدند .
مرحله سوم ساخت سالن موسیقی
اضافه شدن بخش های جدید در این مرحله باز هم صورت گرفت تا کاخ بتواند اقامتی کوتاه مدت را برای مهمانان دربار فراهم کند. آخرین طبقه معروف به سالن موسیقی به بنا اضافه شد و ساختمانِ برجی شکلِ کاخ ایجاد شد. این طبقه از نظر سازه با طبقات پایین تفاوت های زیادی داشت و تزیینات خارق العاده و کاربرد متفاوتی برای آن در نظر گرفته شد.
مرحله چهارم افزودن ایوان
جهت افزایش طول کاخ، یک پیش آمدگی در شرق بنا ایجاد شد که ایوانی به سمت میدان بود. البته ایوان یا غرفه شاهی با ایجاد اولین طبقه الحاقی ایجاد شده بود؛ اما با گذشت زمان و افزایش کاربرد نمایشی میدان، دیگر کافی به نظر نمی رسید.
آن میدان که تنها میزبان چادرهای بازرگانان بود حالا به عنوان میدان مشق سربازان نیز استفاده می شد و غرفه ای که در مراحل قبل با ایوان و سالن پذیرایی طبقه سوم ایجاد شده بود نمی توانست محل خوبی برای تماشای این نمایش ها باشد .
مرحله آخر تغییرات نهایی
ستون به ایوان اضافه شد و و سقفی چوبی را روی آنها استوار کردند. راه پله‌های شاهی نیز ساخته شدند تا راه ارتباطی به این قسمت باشند. ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان نیز در این مرحله صورت گرفت. در این مرحله بنا به بهترین شکل تکمیل شد و پاسخگوی همه نیازهای دربار بود .
