سبک های شعر فارسی مانند ، شعر ایرج میرزا درمورد شب جمعه، از نظر دوره، به سبک خراسانی، سبک عراقی، سبک هندی، دورۀ بازگشت و سبک شعرنو تقسیم می شود. سبک های دیگری مانند سبک آذربایجانی و سبک وقوع، نیز بینابین آنها وجود دارد که در اینجا به معرفی هر یک از آنها می پردازیم.
تعریف سبک
سبک در لغت به معنی روش و شیوه است و در اصطلاح ادبی، روش خاصی است که شاعر یا نویسنده برای بیان اندیشه ها و مفاهیم خود انتخاب می کند. در واقع، سبک جهت دهنده و تنظیم کنندۀ وحدت بافت و ساختار یک اثر ادبی است.
انواع سبک شناسی در ادبیات
در یک تقسیم بندی کلی، دو گونه سبک ادبی وجود دارد؛ سبک دوره و سبک شخصی نویسنده یا هنرمند. سبک شخصی، روش خاص بیان نویسنده یا شاعر در آفرینش آثار خویش است. سبک دوره، سبکی است که آثار گروهی از شاعران و نویسندگان در یک دورۀ خاص دارند و آثار آنان دارای ویژگیها و خصوصیات مشترکی در طول آن دوره است که آثار آنها را از دوره های دیگر متمایز و جدا می کند.
سبک خراسانی:
سبک شعر پارسی دری را از آغاز نیمۀ دومِ قرن سوم تا پایان قرن پنجم، سبک خراسانی می نامند. از آنجا که نخستین آثار نظم و نثر زبان جدید پارسی بعد از اسلام در ناحیۀ خراسان بزرگ پیدا شد، به سبک این آثار، خراسانی گفته اند. خراسان بزرگ شامل خراسان کنونی، افغانستان، تاجیکستان کنونی، سرزمین های ماوراءالنهر و ترکستان هم بود.
سبک خراسانی از نظر تاریخی، سلسله های طاهری، صفاری، سامانی و غزنوی را در بر می گیرد. بنای شعر پارسی در دوران رواج سبک خراسانی، از همان عهد سامانیان به گونه ای گذاشته شد که سنت های باستانی فرهنگ ایران نیز، تا آنجا که با روح تعلیم اسلام منافات نداشت، فرصت ظهور و دوام می یافت.
سبک آذربایجانی:
سبک آذربایجانی(اَرانی) سبک شاعران حوزۀ شمال غربی ایران، یعنی منطقۀ اَران و آذربایجان است. رئیس این حوزۀ ادبی، ابوالعلای گنجوی بود. شاعران معروف آن، مجیرالدین بیلقانی (۵۷۷)، فلکی شروانی (۵۸۷)، خاقانی شروانی (۵۹۵) و نظامی گنجوی (۵۹۹) هستند. مختصات فکری آنان از نظر بنیان زبان، همان زبان خراسانی است. شعر آذربایجانی از نظر تحول فکر و مختصات ادبی شعر، در اوج روند تکامل شعری قرن ششم قرار دارد.
مکتب آذربایجانی در قرن ششم پدید آمد و در همین قرن هم از میان رفت و هرچند که عدۀ زیادی، از قصاید خاقانی و مثنوی های نظامی تقلید کردند، اما هیچکدام نتوانستند که در این سبک تشخصی یابند.
برخی از ویژگی های شعر قرن ششم(سبک بینابین خراسانی و عراقی) عبارتند از:
۱- فراوانی واژگان و اصطلاحات عربی.
۲- فقدان برخی از واژگان کهن سبک خراسانی.
۳- کاسته شدن روشنی و سادگی زبان و حرکت به سوی دشواری.
۴- کاربرد لغات ترکی.
۵- اشاره به جزییات علوم مختلف؛ مانند: نجوم و طب و تفسیر و فقه.
۶- اشاره به آیات قرآن و حدیث و ضرب المثلها.
۷- اشاره به مسائل کلامی و فلسفی.
۸- اشاره به تلمیحات مسیحی در سبک آذربایجانی.
۹- مفاخره و به علم خود نازیدن.
۱۰- تعصب در دین.
۱۱- انتقادات اجتماعی.
۱۲- دشوار بودن شعر و محتاج بودن آن به شرح.
سبک عراقی:
سبک عراقی از نظر تاریخی، دورۀ مغولان، ایلخانان و تیموری را در بر می گیرد و از قرن هفتم تا اواخر قرن نهم ادامه دارد و دلیل نامگذاری آن هم، این است که بعد از مغول، کانونهای فرهنگی از خراسان به عراق منتقل شد و شاعران و نویسندگان بزرگ آن بیشتر از شهرهای عراق عجم(شهرهای ری، اصفهان، همدان و…) هستند.
دو ویژگی مهم شعر مکتب عراقی، یکی نفوذ و گسترش عرفان و دیگری پیدایش و رواج غزل است.
از مهمترین تفاوتهای سبک عراقی با خراسانی در این است که شاعران از طبیعت زنده و واقعی فاصله می گیرند و به سوی مسائل عقلی و ذهنی میروند و برخلاف سبک، ادبیات این دوره درون گرا، عشق گرا، محزون و غیررئالیستی است.
