شعر مشروطه مانند شعر رفیق اهل و سرا امن ، به شعری اطلاق میشود که برای تشکیل درونمایه اصلی آن به مواردی همچون ستایش از میهن و حمایت از ایران انقلابی، مبارزه با استبداد شاه و اطرافیان او، دفاع از آزادی و قانون و انتقادهای اجتماعی می پردازد. نویسنده و شاعر در این ادبیات با استفاده از نیروی قلم خود به ترویج معنویت و فضیلت ها، ارشاد جامعه بسوی ترقی و تکامل، مبارزه با مفاسد اخلاقی، رشد فرهنگی و اجتماعی و سیاسی افراد جامعه می پردازد و در واقع بیانگر نقطه ضعف های جامعه، درمان و راه های چاره است.
گروه کتاب و ادبیات:
چهاردهم مرداد ماه، مصادف با صدور فرمان مشروطیت در ایران است. دوره ای مهم که برای اولین بار، قوایی به نام «مجلس» در کنار نظام پادشاهی قرار می گرفت و بدیهی است که این موضوع هرگز به مزاج پادشاهان خودکامه که خود را نقش اول امور مملکت می دانستند، خوش نمی آمد و تحت هیچ شرایطی حاضر به پذیرش آن نبودند؛ اگرچه جرقه های اولیه انقلاب یا نهضت مشروطیت در دوره ناصرالدین شاه شکل گرفت ولی بعدها پسرش مظفرالدین شاه قاجار، خواسته عموم مردم را پذیرفته و در نهایت فرمان صدور آن را امضا کرد.
فرمانی که منجر به ساخت «عدالتخانه» شد و آن را به دلیل اسم امضاکننده آن «عدل مظفر»(به حساب حروف ابجد 1324 که سال صدور و امضای فرمان آن است) نامیدند. پس از مرگ مظفرالدین شاه و رسیدن حکومت به پسرش محمد علی شاه، اوضاع سیاست به کلی دگرگون شد. کشمکش ها و زد و خوردها بر سر برقراری حکومت مشروطه تا اواسط 1327 قمری بین طرفداران حکومت قانون یا مشروطه با مخالفان آن در چندین شهر ایران از جمله تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و گیلان به طول انجامید و علی رغم خودداری محمد علی شاه از اجرای فرمان پدرش مبنی بر تأسیس عدالتخانه و به توپ بستن مجلس توسط او، عاقبت خون مجاهدان مشروطه خواه به ثمر نشست؛ بر همین اساس محمدعلی شاه از سلطنت خلع و از آن به بعد مجلس شورای ملی و حکومت مشروطه در ایران مستقر شد.
هم زمان با تحولات نهضت مشروطیت، تحولات اجتماعی دیگری نیز در ایران به موازات آن در حال شکل‌گیری بود. آشنایی با تمدن غرب، اعزام گروهی از دانشجویان به فرنگ، رواج صنعت چاپ در ایران، ترجمه آثار ادبی اروپا و بسیاری دیگر از تحولات جامعه مدرن بالاخص تأسیس دارالفنون و انتشار روزنامه ها و مجلات باعث شد تا روشنفکران جامعه بیشتر احساس عقب ماندگی کرده، به فکر چاره ای بیفتند و بپاخیزند. از آنجایی که ادبیات هر کشوری به نوعی نماینده و آیینه تمام نمای کلیّت آن جامعه است، تحولات اجتماعی و سیاسی موجود در جامعه تأثیر بسزایی بر ادبیات این دوره گذاشت؛ به طوری که نظم و نثر دگرگونی های بسیاری یافته و با تغییرات عمده ای مواجه شد.
این برهه از ادبیات ایران را می توان یکی از خاص ترین و حساس ترین دوره های زبان و ادبیات فارسی دانست؛ چراکه پایه شکل گیری و تکامل بسیاری از پدیده های اجتماعی و ادبی از همین دوره آغاز شد. ادبیات دوره مشروطیت را می توان «ادبیات مردمی» نامید.
به دلیل آنکه مخاطب مستقیم متون ادبی –اعم از نثر یا نظم- مردم هستند و هدف از خلق آثار ادبی، ترویج آگاهی، مبارزه با خرافات، رهایی از سنت های بی پایه و اساس و مبارزه با جهل و نادانی است؛ به عبارت دیگر ادبیات دوره مشروطه می کوشد تا گذاری از سنت به مدرنیته باشد.
نثر دوره مشروطه مجموعه ای از انواع ساده نویسی و نزدیک شدن به زبان عامیانه، رساله نویسی، ترجمه، رمان، داستان نویسی، نمایشنامه نویسی، ادبیات طنز و انتقادی، متون خبری و روزنامه ای بوده و در قالب موضوعات متنوع تازه ای چون عدالتخواهی، وطن دوستی، قانون، آزادی و آزادیخواهی، حق زنان، مبارزه با استعمار و استبداد و موضوعاتی از این دست گفته می شد.
نثر روزنامه ای نیز رو به گسترش بود و روزنامه های متنوعی که توسط ادیبان نامدار آن دوره به چاپ می رسید، رفته رفته جای خود را در میان طبقه مردم عادی جامعه باز می کرد؛ از جمله مقالات «چرند و پرند» دهخدا با زبان طنز و تند عامیانه ای که داشت علاوه بر رسانه ای جهت آشنایی عامه مردم با مسائل مهم روز، شیوه ای نو در نگارش متون روزنامه ای نیز به حساب می آمد که سبب شد بعدها روزنامه نگاران بسیاری از این شیوه تبعیت کنند.
