پروژه پاکت میانی (Middle envelope apartment) نمادی از مفهوم واقعی خانه در دوران مدرن شهرنشینی است. در این پروژه، به جای تقابل سنت و مدرنیته، این دو عنصر به‌طور هماهنگ و موازی با هم ترکیب شده‌اند. در میان ساختمان‌های پرتراکم شهری که معنای خانه به سادگی فراموش شده است، ما تصمیم گرفتیم حس گمشده‌ی خانه و در پی آن، مفهوم خانواده را بر فراز یکی از برج‌های تهران دوباره زنده کنیم.
پروژه پاکت میانی که توسط گروه سرمایه‌گذاری پایگان بازسازی شده، با دیگر آپارتمان‌ها تفاوت‌های چشمگیری دارد. این پروژه با استفاده از یک الگوی معماری ایران باستان، به بازگشت همبستگی خانواده اصیل ایرانی کمک می‌کند. در ادامه، به بررسی جزئیات جذاب و ویژگی‌های خاص این پروژه خواهیم پرداخت.
گروه سرمایه گذاری پایگان یکی از شرکت‌های معتبر و پیشرو در زمینه ساخت و ساز و بازسازی به شیوه ای متفاوت در ایران است که قدمتی 50 ساله دارد. این گروه با بهره‌گیری از تجربه و تخصص مهندسان مجرب و استفاده از فناوری‌های نوین، پروژه‌های ساختمانی متعددی را با موفقیت به انجام رسانده است. پاکت میانی (Middle envelope apartment) نیز یکی از پروژه‌های برجسته این گروه به شمار می‌آید که به علت معماری خاص و پیاده سازی بی نقص طرح، مورد توجه داوران در جشنواره جهانی معماری (waf) در بخش داخلی، قرار گرفته است و به جمع 9 اثر برتر جهان راه یافته است. همچنین پاکت میانی با کسب رتبه‌ی سوم در بیست و چهارمین دوره ی جایزه معمار در ایران، بار دیگر صلاحیت خود را اثبات کرده است.
پاکت میانی واحدی با مساحت ۲۱۱ مترمربع در طبقه دوازدهم برج‌های خیام واقع در خیابان هرمزان غرب تهران قرار دارد. این برج‌ها که قدمتی طولانی دارند، به برج‌های شاه گلی معروف هستند. در فرآیند بازسازی خانه، تخریب اولین گام محسوب می‌شود و پس از تخریب کامل، طراحی آغاز می‌گردد که خود با چالش‌هایی همراه است. چالش‌هایی نظیر تاسیسات ساختمان، ستون‌های اصلی، انتقال مصالح و قوانین برج. در این پروژه، پس از تخریب، معمار با ستون‌ها و تاسیساتی در میانه خانه برخورد کرد که امکان تخریب آنها وجود نداشت. در همین لحظه بود که ایده اولیه طرح به ذهن آقای علی ابراهیم زاده؛ مدیرعامل گروه پایگان رسید:
پنهان نکردن تاسیسات و لوله‌ها در طراحی پاکت میانی
طرح پیشنهادی باید برای ساکنان زیبا، کارآمد و راحت می‌بود. با بررسی و تحقیقات انجام شده توسط دفتر معماری کراس و معمار پروژه آقای مهرداد مکارمی، پیاده‌سازی یکی از معماری‌های باستانی ایران به نام چهارصفه انتخاب شد. الگویی کهن از معماری ایرانی که شاید در قرن ۲۱ و زندگی مدرن امروز به‌نظر دور از ذهن می‌آمد، اما گروه پایگان با تیم مجرب خود این کار را به انجام رساند. در واقع، این چالش نه تنها حل شد بلکه به یک اثر بی‌نظیر و جذاب تبدیل گردید و نام پاکت میانی نیز از مرکزیت این طرح الهام گرفته شد. حل این چالش باعث شد پاکت میانی به نمونه‌ای برجسته از تلفیق هنر و علم در معماری تبدیل شود و به عنوان الگویی مناسب برای پروژه‌های شهری آینده مطرح گردد.
چهارصفه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های معماری مسکونی در ایران شناخته می‌شود. این الگوی معماری، جدای از مباحث اقلیمی، از نظر معناگرایی نیز از دوران باستان اهمیت ویژه‌ای داشته و در طرح‌های مختلف تکرار شده است. از مزایای مهم چهارصفه می‌توان به ایجاد فضایی باز و کاربردی در میانسرا، اجتماع خانواده در چهارصفه و ارتباط این فضا با سایر بخش‌های خانه اشاره کرد.
الگوی چهارصفه به دو دسته تقسیم می‌شود: چهارصفه حیاط وسطی و چهارصفه حیاط کناری. الگوی اول (چهارصفه حیاط وسطی) در عرصه و اعیان خانه ظاهر می‌شود و فضای مرکزی چهارصفه به‌صورت باز و مربعی است که دسترسی به اتاق‌ها را فراهم می‌کند. در الگوی دوم (چهارصفه حیاط کناری) فضای مرکزی چهارصفه پوشیده شده و الگوی چهارصفه، بخش اصلی یا کلی اعیان خانه را تشکیل می‌دهد. در ارتباط بین عرصه و اعیان، نظم خاصی در طراحی نما و تقارن رعایت شده است و امکان ارتباط اتاق‌ها با حیاط پیرامون فراهم آمده است.
در طراحی پاکت میانی از الگوی دوم استفاده شده است که در ادامه به پیاده سازی این الگو در پاکت میانی می پردازیم.
هدف ما این بود که از فضای میانی خانه به عنوان یک نقطه مرکزی برای افزایش همبستگی اعضای خانواده بهره ببریم. بنابراین، باید کاربردی را در نظر می‌گرفتیم که بتواند تعاملات خانوادگی را به حداکثر برساند و در زمان‌های مختلف این ارتباط را حفظ کند. به این دلیل، این فضا به گونه‌ای طراحی شد که شامل بخش‌هایی مانند محل تعامل اعضای خانواده هنگام تهیه غذا، محل سرو و آماده‌سازی غذا، نگهداری مواد غذایی و شست‌وشوی ظروف باشد. در این طرح، آشپزخانه و ناهارخوری به عنوان محور اصلی خانه قرار گرفته‌اند و با استفاده از آجر که نمادی از گرما و صمیمیت است، فضایی ایجاد شده که همچون قلب خانه می‌تپد. این فضا نشانگر ارتباط مستمر ساکنان در زمان‌های متفاوت سرو و پخت و پز غذا است و از گذشته تا کنون نماد زندگی و گرما در خانه بوده است.
اتصال پاکت میانی (Middle envelope apartment) به اتاق خواب‌ها و نشیمن از دیگر ویژگی‌های این طرح است که حس همبستگی میان ساکنان را تقویت می‌کند. طراحی به گونه‌ای است که اعضای خانواده در زمان‌های مختلف به راحتی می‌توانند کنار هم جمع شوند، بدون اینکه نیاز باشد از سایر نقاط خانه گذر کنند.
در ادامه، با تبدیل بخشی از نشیمن به یک حیاط در کنار پاکت میانی، الگوی چهارصفه تکمیل شد و حس خانه به بهترین شکل ممکن القا شد. حیاطی در میان یک برج بلند که شاید کمتر طراحی جرأت فکر کردن به آن را داشته باشد. با ایجاد حیاطی که دارای گلخانه و آب‌نما است و استفاده از بتن در کف، حس زمین به خوبی منتقل شده و الگوی چهارصفه با دقت و شباهت بالا طراحی و اجرا شده است.
در یک نگاه کلی، می‌توان گفت که پروژه پاکت میانی نمونه‌ای برجسته از جسارت گروه پایگان در ترکیب معماری مدرن و سنتی محسوب می‌شود. این جسارت نه تنها چالش‌ها را به خوبی مدیریت کرد، بلکه به خلق یک معماری منحصر به فرد انجامید که اثری جدید را به یادگار گذاشت. شاید بتوان مهم‌ترین ویژگی پاکت میانی را در تبدیل تاسیسات غیرقابل تخریب به یک اثر زیبا و کارآمد با الهام از الگوی معماری ایرانی دانست. در اینجا، مسیر برای معماران و طراحان باز می‌شود تا هیچ المانی را برای طراحی نادیده نگیرند و همواره به دنبال خلق ایده‌های نو باشند.
