یکی از عوامل اصلی در بروز خسارت مالی، صدمات و تلفات جانی به ویژه در منازل مسکونی، مراکز اداری، تجاری و مجتمع های صنعتی عدم رعایت مسائل ایمنی در استفاده از انرژی برق است. به منظور حفاظت از جان افراد در مقابل خطر برق گرفتگی و جلوگیری از خطرات جریان نشتی، از کلیدهای حفاظت از خطر برق گرفتگی یا محافظ جان استفاده می شود.
محافظ جان نوعی کلید اتوماتیک است که برای حفاظت از انسان و تجهیزات در برابر جریان نشتی و برق گرفتگی ساخته شده است. اساس کار محافظ جان (Residual current Circuit Breaker(RCCB))، مقایسه جریان ورودی با جریان خروجی کلید است. ورودی محافظ جان فاز و نول است. وقتی محافظ جان در مدار قرار می گیرد می تواند از افراد در برابر برق گرفتگی ناشی از تماس مستقیم و یا تماس غیرمستقیم جلوگیری کند. تماس مستقیم وقتی اتفاق می افتد که فرد مستقیماً با فاز تماس داشته باشد و تماس غیرمستقیم وقتی است که بدنۀ هادی تجهیزات برقی در اثر اتصالی برقدار شده باشد و فرد بدنۀ برقدار را لمس کند. زمان تماس با بدنه برقدار یا خود فاز، جریانی از بدن انسان عبور می کند که به آن جریان نشتی گفته می شود.
کلید محافظ جان می تواند این جریان را تشخیص دهد و براساس میزان حساسیت خود به جریان نشتی به دو نوع خانگی و صنعتی تقسیم می شود و علاوه بر حفاظت افراد در مقابل تماس مستقیم و یا غیرمستقیم برق، با جلوگیری از نشتی جریان از دستگاه ها و تجهیزات صنعتی هم محافظت می کند. بنابراین اگر جریان نشتی در مداری که محافظ جان در آن قرار دارد بیشتر از حساسیت کلید باشد، کلید عمل کرده و جریان ورودی و در نتیجه مدار را قطع می کند. محافظ جان به دو دستۀ کلی زیر تقسیم می شود:
گاهی ممکن است میزان جریان نشتی که از طریق بدنۀ دستگاه به زمین منتقل می شود کمتر از جریان نشتی باشد که برای کلید طراحی شده، در نتیجه کلید مدار را قطع نمی کند. چون کلید محافظ جان ۳۰ میلی آمپری برای حفاظت از انسان در برابر برق گرفتگی و با توجه به میزان مقاومت بدن و مقدار جریان نشتی که بدن انسان می تواند تحمل کند طراحی شده است.
کلید محافظ جان سه کلاس کلی دارد :
این کلید قابلیت تشخیص جریان های نشتی با شکل موج متناوب AC را دارد و به صورت دو پل و چهار پل قابل استفاده است. محدودۀ جریان نامی آنها از ۱۶ تا ۱۲۵ آمپر و محدودۀ جریان نشتی آن ۱۰، ۳۰، ۱۰۰، ۳۰۰ یا ۵۰۰ میلی آمپر بوده و دارای ولتاژ کاری ۲۰۰ تا ۴۰۰ ولت است. البته جریان نامی کلیدهای محفظ جان مارک اشنایدر الکتریک که توسط شرکت الیکا الکتریک توزیع می شوند آمپرهای ۲۵، ۴۰، ۶۳، ۱۰۰ و ۱۲۵ را پوشش می دهد و دارای یکسال ضمانت است.
این کلید، قابلیت تشخیص جریان نشتی با شکل موج متناوب AC و مستقیم DC پالسی را داشته و در انواع دو پل و چهار پل ارائه می شود. محدودۀ جریان نامی آن از ۱۶ تا ۸۰ آمپر و محدودۀ جریان نشتی ۱۰، ۳۰، ۱۰۰، ۳۰۰ یا ۵۰۰ آمپر بوده و ولتاژ کاری آنها نیز ۲۰۰ تا ۴۰۰ ولت است. مدل خاصی از این نوع کلید برای شبکه هایی با ولتاژ ۵۰۰ ولت نیز ارائه شده است.
این کلید، قابلیت تشخیص جریان نشتی با شکل موج متناوب AC تا فرکانس یک مگاهرتز و مستقیم DC را دارد. این گروه کلید نیز در انواع دو پل و چهار پل ارائه می شوند. محدودۀ جریان نامی آن از ۱۶ تا ۱۲۵ آمپر و محدودۀ جریان نشتی از ۳۰ تا ۳۰۰ میلی آمپر بوده و ولتاژ کاری آن نیز ۲۳۰ تا ۴۰۰ ولت است. همچنین مدل های خاصی از این نوع کلید با قابلیت کار تا ۵۰۰ ولت و یا محدودۀ جریان نشتی تا ۵۰۰ میلی آمپر نیز وجود دارد.
نکته: معمولا نقشه فنی کلیدهای محافظ جان بر روی آنها به صورت شماتیک کشیده شده است.
کلیدهای محافظ جان به عنوان یک محافظ نشتی جریان با دقت بالا در ابتدای خط هر فیدر (تغذیه) قرار می گیرند و در دو مدل دو پل و چهار پل می باشند. در مدل دو پل دو سیم فاز و نول به قسمت ورودی کلید وصل می شوند. نمونه یک کلید RCCB تکفاز، در شکل زیر نشان داده شده است:
این کلید شامل دو ورودی برای فاز و نول می باشد. معمولا یک کلید بر روی RCCB برای تغییر حالت کلید به روشن و خاموش تعبیه می شود. یک کلید تست نیز بر روی کلید وجود دارد.
در مدل چهار پل نیز سه فاز ورودی به همراه نول وارد کلید می شوند و خروجی کلیدها به قسمت بعدی مدار وصل می شوند. تصویر زیر یک نمونه کلید RCCB چهار پل را نشان می دهد:
به این صورت فاز با نول و فاز با فاز ایزوله می شوند و در صورت وجود نشتی جریان کلید محافظ جان عمل می کند و به اپراتور امکان بررسی و رفع مشکل نشتی جریان در تابلو برق را می دهد. تصویر زیر نحوه سیم بندی را در کلید های RCCB 2 پل و 4 پل نمایش می دهد:
مطابق با بند 5-6-2-5-13 مبحث 13 کتاب نظام مهندسی ساختمان، کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده باید آخرین وسیله ای باشند که در طرف مصرف مدار، یعنی بعد از کلید مجزا کننده، فیوز و کلید خودکار (هرکدام که وجود داشته باشند)، نصب می شوند.
این کلیدها را در سیستم هایی با سیم کشی سنتی (بدون هادی حفاظتی PE) استفاده نمی کنند و در کل استفاده از این کلیدها در سیستم برق کشی TN-C که فاقد هادی حفاظتی است به طور کلی ممنوع است؛ زیرا در سیستم TN-C، جریان رفت و برگشت در زمان اتصال بدنه یکسان است و این کلید قادر به تشخیص این اتصال نیست. تنها با اضافه کردن هادی حفاظتی به مدار و تبدیل TN-C به TN-S مجاز به استفاده از کلیدهای جریان باقیمانده هستیم.
باید این نکته را در نظر داشت که استفاده از کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده، نصب وسایل حفاظتی در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه را منتفی نمی کند و حتما باید همراه با وسایل حفاظتی دیگر مانند فیوز و کلید مینیاتوری نصب گردند.
کلید محافظ جان اشنایدر همان کلید نشت جریان است این کلید کارش این است که وقتی سیم های رفت و برگشت یا نول و فاز با هم اختلاف ولتاژی داشته باشند منجر به قطع مدار می شود.
اختلاف پتانسیل در سیم های رفت و برگشت به وجود آمدن جریان نشتی می باشد که در این موقع توسط کلید محافظ جان تشخیص داده می شود و مدار را قطع نموده و از بروزه آتش سوزی و برق گرفتگی جلو گیری می کند.
کلید محافظ جان انواع مختلفی دارد که عبارت است از :
کلید های محافظ جان سری AC که جریان باقی مانده نشتی که شکل موج متناوب ac دارد تشخیص می‌دهد ، کلید های سری A که علاوه بر تشخیص مورد نشتی با شکل موج متناوب ac نشتی مستقیم ضربان دار پالسی را نیز تشخیص میدهند ، کلید های سری B که تفاوت انها با تیپ a فرکانس کاری 50 تا 1 مگاهرتز می‌باشد
شرکتی فعال در حوزه برق صنعتی می‌باشد که در سال 1836 توسط جوزف اوژن اشنایدر تاسیس شد . این شرکت که چند ملیتی می‌باشد دفتر مرکزی آن در فرانسه قرار دارد . کنتاکتور ، کلید های اتوماتیک ، کلید های مخافظ جان و …. از انواع محصولات این شرکت می‌باشند . اشنایدر صنعت نمایندگی فروش اشنایدر در ایران می‌باشد
از مزایای کلید محافظ جان این برند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
برای خرید کلید محافظ جان اشنایدر می توانید وارد سایت اشنایدر صنعت نمایندگی اشنایدر لاله زار شوید.
