مالک یا متصرف قانونی مالی را به کسی سپرده تا به مصرف معینی برسد و یا نگهداری کند و آن شخص اقدامی بر خلاف مثل تصاحب ، تلف، مفقود کردن ، سؤاستفاده کردن باشد، و همراه با سؤ نیت باشد ،جرم خیانت در امانت شکل خواهد گرفت.
تفاوت جرم خیانت در امانت با کلاهبرداری:
۱) کلاهبرداری به همراه اغفال و فریب طرف است، اما در خیانت در امانت شخص در کمال رضایت واقعی به قصد امانت به طرف می‌سپارد.
۲) کلاهبرداری باعث ضرر زدن به غیر و بلافاصله نفع مرتکب با شخص مورد نظر واقع می‌شود، اما در خیانت در امانت صرف ضرر زدن به مالک کافی است ممکن است طرف اصلاً از این وضع نفعی نبرده باشد.
۳) در جرم کلاهبرداری گرفتن مال پس از مانور متقلبانه شکل خواهد گرفت اما در خیانت در امانت پس از اخذ مال از مالک واقعی به نوعی شروع خواهد شد.
مبدا و شروع جرم خیانت در امانت از تاریخ مطالبه مالک و انکار و عدم استرداد شخص می‌باشد.
دادگاه صالح به جرم خیانت در امانت دادگاه محل وقوع عنصر مادی (استعمال، تصاحب، اتلاف، مفقود نمودند) می‌باشد.
موضوع جرم خیانت در امانت عین مال (ماشین، مداد،کیف،…..) یا وسیله تحصیل مال(چک،سفته،قبض،….) است.
اگر شخصی به دستور امانتدار مال امانی را بفروشد یا به رهن یا به اجاره یا…. بگذارد با علم به امانی بودن مال، فروشنده یا راهن یا موجر ، به معاونت در خیانت در امانت مرتکب شده است، زیرا مالک واقعی مال به او نسپرده است.
آیا عدم استرداد جهیزیه خیانت در امانت محسوب خواهد شد؟
به عقیده بسیاری از حقوقدانان جهیزیه در مدت ازدواج در اختیار زوجه و مورد استفاده خانواده بوده است و شوهر در مورد جهیزیه امین محسوب نمی شود، هنگام ازدواج حمل جهیزیه به خانه شوهر از مالکیت زوجه جهیزیه کاسته نخواهد شد و عدم استرداد و مانع تراشی زوج تنها مستلزم طرح دعوای استرداد جهیزیه از طریق حقوقی خواهد بود.
اما اگر مرد با ایجاد شدن اختلاف حس انتقام جویی پیدا نموده و نسبت به جهیزیه تلف یا آسیب برساند می‌تواند از موارد جرم خیانت در امانت باشد.
تاثیر فوت امین و امانت گذار در وقوع جرم خیانت در امانت:
بعد از فوت امین اگر در اختیار ورثه قرار گیرد مال را به مالک اصلی عودت ندهند خیانت در امانت نیست چون مال به آنها یعنی ورثه سپرده نشده است، اما اگر تصاحب مال بعد از فوت امانت گذار(مالک،متصرف قانونی) توسط امین باشد، خیانت در امانت محسوب خواهد شد.
رای هیات عمومی دیوان عالی کشور:
شماره ۲۵۷۸: اگر جنسی به امین داده شود تا بفروشد و قیمت آن را به مالک جنس رد کند و امین پس از فروش در قیمت آن تصرف نماید چون در حقیقت قیمت آن جنس ضمن خود آن جنس در نزد او امانت قرار داده شده بود، بنابراین تصاحب قیمت پس از فروش جرم است،خیانت در امانت واقع شده است.
رای هیات عمومی دیوان عالی کشور:
شماره۲۷۹۸مورخ۲۸/۱۲/۱۳۱۷: تصاحب و استعمال مال سپرده شده خیانت در امانت است در جایی که آن با اجازه مالک فروخته و بهایش را به مصرف شخصی رسانده باشد خیانت در امانت است.
رای دادگاه: هرگاه انبار برنجی بین متهم و شاکی مشترک بوده و همین قدر که کلید در دست متهم باشد مشارالیه عرفأ امین محسوب می‌شود و تصاحب کردن برنج متعلق به شاکی،موجود در انبار مشترک به وسیله فروختن آن جرم خیانت در امانت است.
آیا جرم خیانت در امانت توسط احد شرکا قابل ارتکاب است؟
در این خصوص دو نظر وجود دارد:
۱) به لحاظ اینکه شرکا در جز جز مال شریک می‌باشند، نمی‌توان جرم خیانت در امانت توسط شریک به مال مشاع دانست و منتفی است.
۲) به لحاظ اینکه شرکا در اجزا مال شریک می‌باشند نمی‌توان آن را مال متعلق به یک شریک دانست و بنابر تفسیر بر مبنای اصل عدل و انصاف تحقق خیانت در امانت توسط هر شریک امکان‌پذیر است.
رای وحدت رویه شماره ۱۰ مورخه ۲۱/۷/۱۳۵۵:
به طوری كه از اطلاق و عموم ماده ۲۶۲ قانون كیفر عمومی مستفاد می گردد ارتكاب اعمال مذكور در آن ماده در صورتی كه مقرون به قصد اضرار و یا جلب منافع غیرمجاز با سوء نیت باشد قابل تعقیب و مجازات است هرچند مالكیت اموال موضوع جرم مشمول ماده فوق به طور اشتراك و اشاعه باشد.
نتیجتا:
تفسیر به نفع متهم به قدر متقین بر اساس رای وحدت رویه که قضیه را روشن ساخته است اینکه شرط لازم برای جرم خیانت در امانت تعلق مال مرتکب و با لحاظ اصول حقوقی جرم خیانت در امانت در اموال مشاع قابل تحقق نیست.
نکته لازم در جرم خیانت در امانت این است که در این عنوان مجرمانه باید به ضرر مالک و یا ضرر متصرف عمل شود تفاوتی وجود ندارد که متوجه کسی که خیانت انجام داده شود یا نشود در نتیجه صرف ضرر به مالک جرم با بقیه شرایط جرم محقق می شود.
فروش اموال ضایع شدنی
فروش اموال در شرف فساد و از بین رفتنی کنار گذاشتن پول برای مالک از مصادیق جرم خیانت در امانت محسوب نخواهد شد به عنوان مثال شخصی اموال خود مثل میوه‌های خود را دراختیار شخصی قرار می‌دهد تا در نزد وی امانت باشد حال با توجه به شرایط آب و هوایی و سپری شدن مدت طولانی میوه‌ها رو به فساد می‌رود و کسی که اموال در دستش به امانت گذاشته شده با فروش آن میوه‌ها با قیمت مناسب و کنار گذاشتن پول آنها و متعاقب آن تحویل پول‌ها به مالک میوه مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است بلکه نشان از حسن نیت شخص امانتدار محسوب خواهد شد.
حال فرضیه‌ای وجود دارد که اگر امانتدار بی‌جهت میوه‌ها را فروخته و باعث ضرر زدن به مالک شود و آیا سبب تحقق جرم خیانت در امانت شده است؟
سوالی دیگری نیز که آیا حتی اگر میوه‌ها در شرایط نامناسب بوده باشند و امانتدار هم آن را با قیمت مناسب فروخته باشد آیا پول حاصل است فروش میوه‌ها به مالک تحویل ندهد از موجبات جرم خیانت در امانت را فراهم آورده است؟
جواب دوسال فوق در قسمت های قبل داده شده است.
جرم خیانت در امانت از جرایم مشمول ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی و از جرایم موضوع ماده ۳۶ قانون مجازات اسلامی نمی‌باشد از جرایم تعزیری منصوص شرعی نمی‌باشد، در نهایت ۵ سال از تاریخ وقوع جرم خیانت در امانت گذشته باشد و تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین تعقیب یا تحقیق منتهی به صدور حکم نشده مشمول مرور زمان می‌شود.
حال مطابق ماده ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی اگر رای صادر شده باشد اما ۷ سال از اجرای حکم خیانت در امانت گذشته باشد اجرای حکم خیانت در امانت مشمول مرور زمان می‌شود.
تفاوت جرم اختلاس و خیانت در امانت
مطابق ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا اختلاس و کلاهبرداری :
هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداریها و موسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره میشوند و دارندگان پایه قضائی و بطور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مأمورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیررسمی وجوه یا مطالبات یا حواله ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و موسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است بنفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب خواهد شد،
حال همین افراد دارای همین شرایط اسناد ،اموال ، وجوه ، مطالبات و…….. که حسب وظیفه به آنها سپرده شده فقط مورد استفاده غیر مجاز قرار داده و بدون اینکه به قصد تملک به نفع خود یا دیگری یا اتلاف عمدی داشته باشند مطابق ماده ۵۹۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات متصرف غیرقانونی محسوب خواهند شد و مجازات متصرف غیر قانونی چه بسا کمتر از مجازات مختلس می‌باشد که تفاوت باریکی میان جرم اختلاس و متصرف غیرقانونی می باشد.
مطابق ماده ۶۰۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده)
هر یک از مستخدمین دولتی اعم از قضائی و اداری نوشته‌ها و اوراق و اسنادی را که حسب وظیفه به آنان سپرده شده یا برای انجام وظایفشان به آنها داده شده است را معدوم یا مخفی نماید یا به کسی بدهد که به لحاظ قانون از دادن به آن کس ممنوع می‌باشد، علاوه بر جبران‌خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
ماده ۳۴۹ قانون تجارت:
اگر دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد.
ماده ۳۷۰ قانون تجارت
اگر حق‌العمل کار نادرستی کرده و مخصوصاً در موردی که به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب‌دارد مستحق حق‌العمل نخواهد بود – به علاوه در دو صورت اخیر آمر می‌تواند حق‌العمل‌کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند.
تبصره – دستور فوق مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است نیست.
ماده ۵۵۵ قانون تجارت
اگر مدیر تصفیه در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته وجهی را حیف و میل کرده باشد به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد‌شد.
محمد قربانی وکیل پایه یک دادگستری
استان مازندران/شهرستان آمل
آدرس سایت شخصی:http://vakillghorbani.ir
