هرآنچه باید درباره باتری، انواع و کاربرد آن بدانید + راهنمای تخصصی انتخاب باتری مناسب
پیش از آنکه باتری(Battery) اختراع شود، برای تولید نیروی قابل حمل، از بخار یا سوخت استفاده میکردند. با توجه به اینکه با پیشرفت تکنولوژی، افراد به دنبال استفاده از دستگاههای همراه و سیار هستند، باتری ها نقش بسیار مهمی در اجرایی شدن این تمایل دارند. در این مقاله به بررسی کاربرد انواع باتری و راهنمای تخصصی برای انتخاب باتری مناسب پرداختهایم.
باتریها یک روش فوری برای تولید نیرو هستند. باتریها کاربرد ها و انواع متنوع و مختلفی دارند که با تبدیل انرژی شیمیایی به انرژی الکتریکی کار میکنند.
یک باتری از سه لایهی کاتد، آند و جداکننده تشکیل شدهاست. لایه منفی باتری، آند و لایه مثبت آن، کاتد نام دارد. جریا الکتریکی از طریق شارش جریان از آند به کاتد ایجاد میشود. همچنین برای شارژ باتری، این شارش معکوس میشود.
نحوه کارکرد یک باتری در واقع یک واکنش شیمیایی (واکنش اکسایش-کاهش) است که از طریق الکترولیت (جداکننده) میان کاتد و آند ایجاد میشود. الکترود کاتد در روند واکنش اکسایش به صورت منفی باردار شده و همچنین الکترود آند براساس واکنش کاهش به صورت مثبت باردار میشود. اگر دو نوع فلز متفاوت در محلول الکترولیت یکسان قرار داده شوند، یکی از الکترودها الکترون میگیرد و دیگری الکترون از دست میدهد.
بنابراین، یکی از فلزها الکترون گرفته و دیگری الکترون از دست میدهد و این اختلاف در تراکم الکترون دو فلز، بین فلزها اختلاف پتانسیل الکتریکی ایجاد میکند که میتواند به عنوان منبع ولتاژ برای کارکرد هر وسیله الکتریکی از آن بهره گرفت. این جریان همواره یک طرفه از آند به کاتد خواهد بود، زیرا یونها فقط از طریق جداکننده جریان پیدا میکند و الکترولیت حرکات از آند به کاتد را میبندد و از این طریق راه دریافت جریان خارجی، از طریق پایانههای باتری است.
دانشمندان زیادی برای ساخت باتری آزمایشهای مختلفی انجام دادند، اما اولین پیل ولتایی یا باتری زمانی اختراع شد که آلساندرو ولتا (Alessandro Volta) در سال 1800 میلادی، متوجه شد که زمانی که از یک مایع خاص به عنوان رسانا، استفاده میکند، میتواند به صورت مداوم از آن برق تولید کرد. علاوه بر ولتا که پیل ولتایی را اختراع کرد، جان فردریک دانیل (John Frederic Daniel) نیز موفق به ساخت پیل دانیل شد.
باتری با طراحی متخلخل (پرمنفذ) اولین بار توسط جان دانسر (John Dancer) با استفاده از آزمایشهای مختلف اختراع و ساخته شد.
اولین باتریهای قابل شارژ باتری سرب-اسید است که توسط گاستون پلانته (Gaston Plante) و در سال 1859، توسط اختراع شد. طراحی این باتری ساده است، و امکان شارژ مجدد از طریق معکوس کردن شارش جریان اتفاق میافتد. این باتری کاربردهای مختلفی از جمله باتریهای اتومبیل، وسایل نقلیه موتوری و غیره دارد. باتری لکلانشه (Leclanche Battery) نیز طراحی خشک و بدون هیچ گونه الکترولیت مایعی دارد و توسط کارل گسنر (Carl Gessner) اختراع شد. این باتری مشکل سرریز شدن نداشت و از همی طریق بسیار پرکربرد بود. سرانجام باتری نیکل-کادمیوم که یک باتری قلیایی است اختراع شد.
باتریهای لیتیومی در دهه 1970 اختراع شدند، زیرا دغدغه افراد ساخت باتری برای وسایل قابل حمل بود.
در پیل ولتایی آند و کاتد برخلاف یکدیگر ساخته میشوند، به این صورت که در آند اکسایش و در کاتد کاهش اتفاق میافتد، و به این بخشها نیم سلول میگویند. پس از ساخت کاتد و آند، پل نمکی برای تکمیل مدار، در میان این دو ساخته میشود. در پیل ولتایی برای هدایت جریان الکترونها، از یک مدار خارجی استفاده میشود.
پیل ولتایی دارای ایراداتی از جمله غیرقابل حمل بودن، بود و این امر سبب شد تا پیل دانیل در میان کاربران محبوب شود.
در پیل دانیل یک ظرف به دو قسمت تقسیم شده و این شکاف توسط یک غشای نفوذپذیر نسبت به یونها ایجاد میشود. در این ظرف، در یک قسمت، الکترود روی در محلول سولفات روی و در قسمت دیگری، الکترود مس در محلول سولفات مس فرو میرود. تولید جریان در این پیل به این صورت است که تا زمانی که سولفات مس یا روی را مصرف شود، تولید جریان ادامه دارد.
باتریها انواع مختلف و متنوعی دارند که باتوجه به نوع کاربرد طراحی و ساخته میشوند. به طور کلی باتریها دو نوع کلی دارند که پیل اولیه و ثانویه هستند، اما میتوان گفت باتریها 4 نوع دارند که پیل اولیه، پیل ثانویه، پیل سوختی و پیل یدک هستند. در ادامه به انواع باتری میپردازیم.
باتریهای اولیه یا پیل اولیه یکبار مصرف بوده و قابلیت شارژ مجدد از طریق هیچ منبع خارجی را ندارند.
این نوع باتری در صورت قطبیده شدن، دچار کاهش عمر مفید میشود. برای جلوگیری از کاهش عمر باتریها با کاهش اثر قطبش، از واقطبیدگی شیمیایی استفاده میکنند؛ به این صورت که هیدروژن با آب را به وسیله اضافه کردن عامل اکسیدکننده به پیل، اکسید میکنند. برای مثال، برای جلوگیری از قطبیده شدن در پیل روی-کربن و لکلانشه از منگنز دی اکسید و در پیل بانسن (Bunsen) و گرو (Grove) از نیتریک اسید استفاده میشود.
کاربردهای \یل اولیه شامل موارد مختلفی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم.
در این باتریهای روی-کربن که به آن باتریهای خشک تجاری میگویند، یک میله کربنی در باتری قرار دارد که جریان را از الکترود دی اکسید منگنز دریافت کرده و ۱٫۵ ولت DC تولید میکند. این باتری نیروی خیلی کمی تولید کرده و بیشتر در چراغ قوه، رادیو و ساعت دیواری کاربرد دا
باتری آلکالین نیز مانند باتری روی کربن، خشک است و از طریق دریافت جریان از دی اکسید منگنز جریان تولید میکند. این نوع باتری چگالی بالاتری نسبت به سایر انواع باتری دارد. مرکز باتری آلکالاین الکترولیت روی و هیدروکسید پتاسیم است و پوشش خارجی باتری آلکالین فولادی است، همچنین قسمت بیرونی بخش داخلی با دی اکسید منگنز پر شده است. کاربرد این باتری در پخشکنندههای صوتی، رادیو و چراغ قوهها است.
باتریهای پیل لیتیومی (Lithium Cell) معمولا به شکل سکهای یا دکمهای وجود دارند. این باتریها مزایایی از جمله عمر طولانی، وزن سبک، مقاومت داخلی بالا دارند، اما قابل شارژ نیستند. میزان ولتاژ تولیدی این نوع باتریها نسبت به سایر انواع باتریهای روی، قلیایی و منگنز بیشتر و در حدود ۳ ولت است. رایجترین پیل سکهای در تعدادی از وسایل الکترونیکی، CR2032 با ولتاژ خروجی 3 ولت است.
ظاهر این باتریها شبیه پیلهای جیوهای است و کاربرد آن به دلیل گران قیمت بودن نقره بسیار کم و محدود است. نیرو محرکه الکتریکی (EMF) این نوع باتری بیشتر از 1.5 ولت است. باتریهای نقره اکسید (Silver Oxide) کمتوان با ظرفیت بالا بوده که کاتد این باتری از جنس نقره اکسید و الکترولیت موجود در داخل آن از جنس پتاسیم یا سدیم هیدروکسید است. از این نوع پیل در دستگاههای IOT، ساعتهای الکتریکی، ابزار دقیق، وسایل پزشکی استفاده میشود.
پیلهای نقره اکسید ویژگیهای خاصی دارند که در ادامه به برخی اشاراه میکنیم.
در باتری روی-هوا (Zinc Air) کاتد یک بدنه پرمنفذ است که از کربن ساخته شده و در مجاورت هوا است. اکسیژن هوا مانند جرم فعال باتری عمل کرده و همزمان با تخلیه، تودهای از ذراتِ روی، آند پرمنفذی را ایجاد کرده که با الکترولیت اشباع میشود، اکسیژن موجود در هوا با یون هیدروکسیل واکنش داده و زینکات تولید میکند و زینکات نیز روی اکسید و آب را تولید میکند که به الکترولیت برمیگردد. این نوع باتری که قابل شارژ نیز است، در مدت 5 دقیقه به ولتاژهای عملکرد کامل میرسد و ولتاژ خروجی معادل ۱٫۶۵ ولت تولید میکند.
پیل ثانویه همان باتریهای قابل شارژ و در واقع چندبار مصرف هستند. هزینه اولیه باتریهای قابل شارژ عموما بیش از باتریهای یک بار مصرف است، اما مجموع هزینه مالکیت و اثر زیست محیطی این باتریها کمتر است، چرا که پیش از تعویض میتوان چندین بار آنها را شارژ کرده و دوباره مصرف کرد.
کاربرد این باتریها بسیار گسترده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم.
یکی از معروفترین باتریهای قابل شارژ، باتری سرب-اسید (Lead Acid) است. این باتریها به دلیل مقاومت بالا، کیفیت عالی و تولید جریان زیاد، در اتومبیل و همچنین جهت ذخیره انرژی خورشیدی کاربرد دارند. مزیت این باتریها قابل بازیافت بودن آنها است که در واقع، حدود 93 درصد سرب باتری در بازیافت برای ساخت باتری جدید دوباره قابل استفاده خواهد بود.
این نوع باتری قابل شارژ قادر است، 150 وات-ساعت انرژی را در یک کیلوگرم از جر خود نگه دارد. در این نوع باتری در زمان تخلیه، یونهای لیتیوم از الکترود منفی به سمت الکترود مثبت و در خلاف جهت حرکت میکنند. این باتریها به دلیل چگالی بالا، توان بالایی دارند، به همین سبب، در الکترونیک کاربرد فراوانی دارند، اما بابدی دقت کرد که داغ شدن باتری باعث آسیبدیدگی و آتش سوزی میشود.
این نوع باتری قابل شارژ قادر است، 100 وات-ساعت انرژی را در یک کیلوگرم از جر خود نگه دارد. جنس ماده این باتریها میانفلزی بوده و از مزایای آن طول عمر خوب و ظرفیت جریان بالا، خود-تخلیه بسیار خوب نسبت به سایر انواع باتری و مقاوم در برابر حرارت است.
در این نوع باتری قابل شارژ، به عنوان الکترود از نیکل اکسید هیدروکسید و کادمیوم فلزی استفاده میشود. یکی از ایرادات بزرگ این نوع باتری این است که ممکن است منجر به کاهش ظرفیت باتری شود، این است که اگر باتریِ دارای شارژِ اندک دوباره شارژ شود، ممکن است نقطه شارژ مجدد در حافظه باتری ذخیره شود و باعث شود، هنگام رسیدن شارژ باتری به آن نقطه، ولتاژ افت پیدا کند. در مورد مزایای این باتری باید گفت این باتری عمر مفید طولانی، مقاومت و درجه حرارت پایین و تحویل ظرفیت نامی در نرخ تخلیه کامل دارد.
در جدول زیر، تفاوت بین پیلهای اولیه و ثانویه و مزایا و معایب آنها آورده شدهاست.
باتریهای یدک (Reserve Battery) با نام باتری اضطراری (Stand-by Battery) نیز شناخته شدهاست. فعال شدن این نوع باتری به این صورت است که الکترولیت این باتریها در حالت جامد است و تا زمان رسیدن به نقطه ذوب، غیرفعال بوده و بلافاصله پس از رسیدن به نقطه ذوب، هدایت یونی شروع و باتری فعال میشود. این باتری در مواردی مانند دستگاههای سنجش زمان و فشار، باتریهای اتومبیل و سایر وسایل نقلیه و سیستمهای تسلیحاتی کاربرد دارد.
این باتری انواع مختلف دارد که شامل موارد زیر است:
پیلهای سوختی مواد فعال خود را از منابع خارجی تامین کرده به صورتی که اگر مواد فعال با الکترودها تغذیه شوند، انرژی الکتریکی تولید میکنند. در این باتری غشای تبادل پروتون از گاز هیدروژن و اکسیژن به عنوان سوخت استفاده میکند. واکنش در داخل پیل صورت میگیرد و نتیجه آن تولید آب، الکتریسیته و حرارت است. این نوع باتری از آند، کاتد، الکترولیت و کاتالیزگر تشکیل شدهاست. این نوع باتری در حمل و نقل از جمله در اتومبیلها، اتوبوسها و سایر وسایل نقلیه موتوری و برای پشتیبان برای تولید الکتریسیته هنگام قطع برق کاربرد دارد. همچنین مزایای فراوانی دارد که از این میان میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
باتریها مزایای زیادی دارند که موارد زیر نمونههایی از این مزایا است.
باتریها ظرفیت ذخیره انرژی کمتری نسبت به سوخت فسیلی دارند، در حالی که در مقایسه با موتورهای حرارتی ظرفیت تحویل انرژی مؤثرتری دارند.
باتریها پهنای باند توان بالایی دارند که از همین طریق قادر به کنترل موثر بارهای کوچک و بزرگ میشوند.
باتریها نیاز به گرمایش ندارند، بنابراین قادر به تحویل توان در مدت زمان کوتاه هستند.
باتریها بر خلاف بسیاری از موتورها گرمای زیاد و سروصدا ایجاد نمیکنند.
باتریهای آببندی شده در برابر ضربه و ارتعاش مقاوم هستند و قابلیت کاربرد در هر کاری را دارند.
در مورد معایب استفاده از باتری نیز به موارد زیر اشاره میکنیم.
در مقایسه با سوختهای دیگر که به سرعت و در زمان چند دقیقه قابلیت بازگردانی دارند، باتریها چندساعت برای شارژ شدن لازم دارند.
برای وسایل بزرگ باتری بزرگ نیاز است، که نیازمند هزینه بیشتری بوده و از نظر وزن نیز سنگینتر است.
باتریها در مقابل سوختهای فسیلی ظرفیت ذخیره انرژی کمتری دارند.
برای اینکه بازدهی بیشتری از وسایل مورد استفاده خود ایجاد کنیم و مشکلی در روند کار مورد نظر ایجاد نشود، باید باتری مناسب با نوع کار و وسیله مورد نظر انتخاب کنیم که این مساله نیازمند رعایت نکاتی است که در ادامه به برخی از این نکات اشاره میکنیم.
باتری اولیه بیشتر برای مصارف موردی و در وسایلی مانند اسباببازیها و غیره کاربرد دارد، در حالی که برای استفاده طولانی مدت از یک وسیله بهتر است از باتریهای قابل شارژ یا ثانویه استفاده شود.
شناخت محدوده دمایی برای انتخاب باتری مناسب بسیار مهم است. برای مثال باتریهای لیتیوم-یون قابلیت شارژ در محدوده دمایی 20 تا 45 درجه سلسیوس را دارند. برخی ایرادات ممکن است به انفجار باتری منجر شوند، مانند شارژ بیش از حد، دمای بالا هنگام شارژ و اتصال کوتاه که هر کدام از این مسائل میتواند باعث آسیب به وسیله مورد نظر شود.
طول عمر کلی باتری و طول عمر شارژ باتری میتوانند دوام باتری را نشان دهند. علاوه بر این عوامل فیزیکی باتری نیز دوام باتری را رقم میزنند.
پایداری باتری (دوام باتری تا شارژ مجدد بعدی) به چگالی انرژی باتری وابسته است. چگالی انرژی باتری، انرژی ذخیره شده در باتری در واحد حجم باتری است.
باید در انتخاب باتری، به ایمنی وسیله و باتری توجه شود، به این صورت که اگر دمای باتری از مرز خاصی بیشتر شود، به وسیله مورد نظر آسیب میزند و همچنین دمای بالای وسیله باعث کاهش کارایی باتری میشود.
علاوه بر موارد گفته شده، سایر نکاتی که باید در انتخاب باتری به آن توجه شود شامل موارد زیر است.