چند سال پیش شرکت BMW یک قفل روی برخی از ماشین‌های خودش گذاشت که باز کردن آن مستلزم پرداخت هزینه جداگانه‌ای بود. این شرکت به کاربرانش پیشنهاد می‌داد که با پرداخت هزینه‌ای جداگانه، گرم‌کن صندلی‌های ماشینشان را فعال و روشن کنند. این حرکت بعدا به یک موضوع مورد بحث در بین کاربران تبدیل شد، اما از آینده ای عجیب برای ماشین‌های شرکت‌های دیگر هم خبر می‌داد. آینده ای که بعدا شرکت های دیگری مانند بنز هم آن را ادامه دادند. مثلا بنز برای باز کردن خروجی موتور‌های برقی ماشین‌های خودش، یک هزینه جداگانه 1200 دلاری دریافت می‌کند که در صورت دستکاری خودرو و بازکردن غیر قانونی آن، ماشین را از گارانتی خارج می‌کند. چیزی که این آپدیت دوربین سونی با عنوان آپدیت custom-gridline به ما می‌گوید احتمالا آینده‌ای شبیه به این در دنیای دوربین‌های عکاسی است.
اینکه ما یک دوربین را خریداری کنیم که مثلا امکان عکاسی 100 فریم بر ثانیه را دارد. اما برای باز کردن آن، مثلا باید 200 دلار اضافی پرداخت کنیم! حالا سونی با آپدیت Gridline سونی از ما می‌خواهد که روشن شدن خطوط روی صفحه برای عکاسی پرسنلی یا گروهی، 150 دلار بپردازیم!
تا امروز چنین چیزی در دنیای دوربین‌های عکاسی معمول نبوده است. یعنی وقتی شما یک دوربین را خریداری می‌کردید، اصولا امکانات آن برای همه خریداران باز و در دسترس بود و بابت استفاده از امکانات بدیهی روی آن، هزینه جداگانه‌ای دریافت نمی‌شد. اما هر چقدر که امکانات دوربین ها بیشتر و بیشتر نرم‌افزاری می‌شود، دریافت بخشی از هزینه تولید محصول در آینده هم محتمل‌تر می‌شود.
به عنوان مثال شما نمی‌توانید از خریداران یک گوشی هوشمند بخواهید تا بابت شارژ سریع باطری‌شان هزینه‌ای جداگانه پرداخت کنند، اما می‌توانید از آنها بخواهید که برای ویرایش یک فایل ویدیویی 4K روی گوشی و قرار دادن موسیقی روی آن و گرفتن یک خروجی مستقیم روی یوتیوب، هزینه پرداخت کنند. این همان چیزیست که مثلا ما با خرید یک نرم‌افزار ادیت ویدئو روی گوشی پرداخت می‌کنیم.
اما از آنجا که دوربین‌های عکاسی، دارای سیستم عامل جداگانه نیستند، عملا بازاری برای شرکت های سازنده نرم‌افزار محسوب نمی‌شوند.
هرچند که سونی چند سال پیش سعی کرد با نرم‌افزار PlayMemories خودش چنین بازاری را دست کم برای بخش نرم‌افزاری خودش فراهم کند. به این صورت که مثلا یک هزینه جداگانه از کاربران دریافت می‌کرد تا از طریق این نرم‌افزار، یک آپدیت روی دوربین‌های خودش منتشر کند و فرضا امکان عکس‌برداری تایم لپس را به دوربین شما بیاورد.
خوشبختانه استقبال عمومی از این برنامه چندان زیاد نبود و سونی پشتیبانی از این نرم‌افزار را در سال 2016 متوقف کرد. سال گذشته هم اعلام کرد که بخش استور یا همان مارکت این برنامه کلا حذف می‌شود.
اما حالا با این آپدیت دوربینسونی A7 IV دوباره همان فرضیه یا کانسپت نرم افزاری بازگشته است. آیا این کار منطقی است؟
آپدیت دوربین سونی A7 IV چقدر سابقه دارد؟
پیش از این دوربین‌های دیگری هم چیزی شبیه به این آپدیت را برای بخش ویدئویی خودشان انجام داده بودند. مثلا پاناسونیک برای فعال کردن فیلمبرداری با فرمت خام V-Log در دوربین GH4 یا کانن برای فعال کردن C-Log روی دوربین‌های 5D Mark IV خودش یک هزینه جداگانه‌ای دریافت می‌کردند. کانن حتی امروز هم بابت راه‌اندازی استاپ موشن روی دوربین‌های EOS R هزینه دریافت می‌کند.
اما اگر توجه کنید، همه اینها یک سری قابلیت فیلمبرداری و برای کاربری حرفه‌ای در زمینه ویدیو هستند.
دلیل این موضوع هم مشخص است. همه تولید کنندگان، امکانات عکاسی روی دوربین‌های عکاسی را بدیهی می‌بینند و سعی می‌کنند با دریافت هزینه بابت فیلمبرداری حرفه‌ای با این دوربین‌ها، بخشی از هزینه‌های خودشان را صرفا از فیلمبرداران حرفه‌ای دریافت کنند که از این دوربین‌ها کاربری فراتر از دوربین عکاسی انتظار دارند.
در واقع آنها اینطور برنامه‌ریزی می‌کنند تا هزینه دوربین را برای عکاسان پایین‌تر نگاه دارند و اگر فیلمبرداران، خواسته‌ای فراتر از عکاسی دارند، بابت آن هزینه‌ای جداگانه پرداخت کنند.
اما حالا موضوع کاملا عوض شده است. سونی بدعتی را پایه‌گذاری می‌کند که تا امروز سابقه نداشته است. اینکه یک دوربین عکاسی، شامل قابلیتی باشد که در حال حاضر فعال نیست و برای فعال کردن آن مجبور به پرداخت هزینه‌ای جداگانه‌ای باشیم، احتمالا بدعت بدشگونی است. چون باقی شرکت‌ها هم به این فکر می‌افتند که بخشی از قابلیت‌های دوربین را اصطلاحا “قفل” کنند و بازکردن آن منوط به پرداخت هزینه‌ای جداگانه شود.
پاناسونیک GH4 اولین دوربینی بود که فعال کردن یک قابلیت نرم‌افزاری در آن، مستلزم پرداخت هزینه شد. این اتفاق برای نخستین بار در سال 2015 با پرداخت 100 دلار میسر شد.
سونی اینطور توجیه می‌کند که این آپدیت دوربین سونی A7 IV صرفا برای یک دسته خاص از عکاسان که کار تجاری انجام می‌دهند در نظر گرفته شده است و کاربران دیگر، نیازی به آن ندارند که بخواهند این هزینه را پرداخت کنند. اما می‌توان این آپدیت جدید دوربین سونی را اینطور ترجمه کرد که چون برخی از عکاسان که کار تجاری انجام می‌دهند به آن نیاز خواهند داشت، بنابراین می‌توان از آنها بابت موقعیت کاری‌شان یک هزینه جداگانه دریافت کرد!
بیایید با هم روراست باشیم. ما در ایران زندگی می‌کنیم و به دلیل تحریم‌های نرم‌افزاری و مالی، حتی امکان خرید خیلی از آپدیت‌های نرم‌افزاری را نداریم. به عنوان مثال چند سالی است که تمامی برنامه‌های شرکت ادوبی (سازنده فتوشاپ و لایتروم) به صورت آبونمان ماهیانه و سالیانه فروخته می‌شوند و تقریبا هیچکس از داخل ایران نمی‌تواند این برنامه‌ها را خریداری کند.
اما آیا کسی از فتوشاپ و لایتروم استفاده نمی‌کند؟! البته که استفاده می‌شود.
قفل‌های نرم‌افزاری فقط در کشور‌هایی معتبر و قابل استفاده هستند که شکستن آنها مستلزم مجازات باشد. دقیقا مانند مهر و موم پلمب یک مکان تجاری است. اگر کسی آن را نمی‌شکند، به این دلیل نیست که بسیار قوی هستند. به این دلیل است که شکستن آن، موجب مجازات شدید فرد خاطی می‌شود. طبیعتا در کشوری که امکان آپدیت نرم‌افزاری نیست و خرید آنلاین محدود شده است، کاربران به سمت شکستن غیر قانونی قفل‌های نرم‌افزاری می‌روند.
بنابراین آپدیت‌های نرم‌افزاری دوربین‌های عکاسی مانند آپدیت Gridline سونی، برای ما در ایران، نه تنها موضوع بدی نیست، بلکه این امکان را فراهم می‌کند که برای دریافت خدماتی افزون بر قابلیت‌های دوربین‌هایمان، هیچ هزینه‌ای پرداخت نکنیم. بهرحالی راهی برای انتقال غیر قانونی این آپدیت‌ها پیدا می‌شود.
اما چیزی که من را نگران می‌کند، امکان “غیر فعال شدن” برخی از امکانات، پس از یک مدت زمان محدود است. به عنوان مثال شرکت‌های سازنده دوربین از ما بخواهند که فرضا برای استفاده از پروفایل‌های خام فیلمبرداری با LUT های مخصوص دوربینمان، یک هزینه آبونمان پرداخت کنیم که مثلا بعد از 1 سال نیاز به تمدید دارد.
آنوقت فرصت کافی دارند تا باگ‌های نرم‌افزار خودشان را برطرف کنند و قفل‌های قوی تری روی آن بگذارند تا بعد از مثلا یکسال دوباره نیاز به آپدیت داشته باشیم.
بدتر اینکه ممکن است ما یک آپدیت نرم‌افزاری را خریداری کنیم و بعد نیاز داشته باشیم تا دوربینمان را بفروشیم و دوربین دیگری بخریم.
سوال اینجاست که آیا این آپدیت‌ها را هم می‌توانیم به دوربین بعدی خودمان، یا به خریدار دیگری منتقل کنیم یا با انتقال ان همه چیز تمام می‌شود؟ همه اینها سوالاتی هستند که با آپدیت دوربین سونی A7 IV به ذهن می‌آید.
شاید هزینه ماهیانه 18 دلار برای خریداران یک خودروی لوکس مانند BMW چیزی نبود، اما رانندگان و خریداران BMW به شدت به این موضوع اعتراض کردند و این شرکت را وادار به عقب‌نشینی از موضع خودش کردند.
وب‌سایت DPreview در توضیحی که در مقاله خودش آورده است اعلام می‌کند که این آپدیت 150 دلاری چشم کاربران را روی آینده‌ای نه چندان جذاب باز می‌کند. این یک زنگ بیدارباش برای عکاسان و فیلمبرداران محسوب می‌شود و از کاربرانش می‌خواهد تا صدای میلیون‌ها عکاس در سرتاسر دنیا باشند.
مشکل اینجاست که ما در ایران، حتی به عنوان یکی از میلیون‌ها عکاس در سرتاسر دنیا، امکان اعتراض هم نداریم. بهرحال وقتی قرار نیست، بابت چیزی پول بدهیم، احتمالا نمی‌توانیم بابت آن هم اعتراض کنیم!
