عکس‌هایی که می‌گیریم یا مشاهده می‌کنیم؛ با فرمت‌های گوناگونی ذخیره می‌شوند. بسته به نوع دوربین یا تلفن همراه شما، این فرمت‌ها تغییر می‌کنند که می‌تواند کیفیت تصویر خروجی را نیز دستخوش تغییر کند. در این مقاله تلاش می‌کنیم انواع فرمت‌های تصاویر را معرفی کرده و توضیح دهیم که بهترین فرمت عکس کدام فرمت‌ها هستند و چه تفاوتی دارند.
بدون شک بهترین فرمت عکس همانی است که بیشترین هم‌خوانی را با نیاز شما و کاری که می‌خواهید انجام دهید دارد.
بدون شک تمام فرمت‌های موجود کارایی خود را دارند و بسته به نیاز شما می‌توانند در موقعیت‌های گوناگون، مورد استفاده قرار گیرند.
تمام فرمت‌ها برای یک پروژه مناسب نیستند. چاپ تصاویر در سایز‌های گوناگون یکی از دلایل تغییر فرمت تصاویر است. بدون شک عکسی که قرار است به عنوان یک بنر تبلیغاتی غول‌پیکر در بزرگراه‌های شهر قرار بگیرد؛ فرمت متفاوتی با تصویر خانوادگی شما که با موبایل گرفته‌اید خواهد داشت. همچنین اگر بخواهید عکسی را در سایت آپلود کنید؛ به احتمال بسیار زیاد به فرمت دیگری نیاز خواهید داشت چون حجم عکس اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
تنوع در فرمت‌های عکس چند دلیل اصلی دارد:
۱. نیازمندی‌ها و کاربردهای متفاوت هر فرمت.
۲. نبود استاندارد یکسان و جهانی میان شرکت‌های فعال در این حوزه
۳. پیشرفت پردازش تصویر و توسعه انواع دوربین عکاسی دیجیتال
۴. بهینه‌سازی فرمت‌ها برای افزایش کیفیت و کارایی
برای اینکه بدانید برای هر کاربرد کدام فرمت را انتخاب کنید؛ نیاز به شناخت آنها دارید. در این نوشتار انواع فرمت‌ها، ویژگی‌های آنها و تفاوت میان هریک بیان می‌شود. همچنین خواهیم گفت که کدام فرمت برای چه استفاده‌ای مناسب‌تر است تا بتوانید بهترین فرمت عکس را انتخاب کنید.
رایج‌ترین و فراگیرترین فرمت برای تصاویر که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ JPEG است. این فرمت مخفف عبارت Joint Photographic Experts Group است. برای عکس‌ها، چه رنگی و چه سیاه و سفید این فرمت بهترین کارایی را دارد. به بیان بهتر JPEG را می‌توان فرمتی همه‌کاره دانست که پیش فرض بیشتر دوربین‌های عکاسی و تلفن‌های همراه نیز است. از این فرمت می‌توانید برای چاپ تصاویر خانوادگی خود در ابعادی مانند قاب عکس‌ها استفاده کنید.
فرمت JPEG عکس شما را فشرده کرده و تنها اطلاعات مهم آن‌را نگه می‌دارد. البته این اطلاعات مهم، دسته گسترده‌ای از اطلاعات را شامل می‌شود و آسیبی به تصویر شما وارد نمی‌کند. با این حال، عکاسان حرفه‌ای که ویرایش‌های طولانی و سنگینی روی عکس‌های خود انجام می‌دهند؛ این فشرده‌سازی را مخرب می‌دانند و با چنین فرمتی عکاسی نمی‌کنند. اما همین عکاسان پس از انجام ویرایش نهایی، تصویر را با همین فرمت ذخیره می‌کنند. JPEG به شما امکان می‌دهد بتوانید تصاویر خود را با حفظ بالاترین استاندارد فشرده کنید و در نتیجه تعداد عکس‌های بیشتری را روی کامپیوتر یا حافظه خود ذخیره کنید.
میزان فشردگی تصاویر ارتباط معکوسی با کیفیت آنها دارد. هرچه فشرده‌سازی بیشتر، کیفیت تصویر نیز کمتر خواهد بود. بدین ترتیب ممکن است تصویر شما در اصطلاح پیکسلی شود که به هیچ وجه ظاهر خوشایندی نخواهد داشت. اگر می‌خواهید تصاویر خود را برای چاپ آماده کنید؛ بهتر است فشرده‌سازی را به کمترین مقدار برسانید. در این صورت کمترین اطلاعات را از دست خواهید داد.
این فرمت از تصاویر برای بارگذاری در سایت‌های گوناگون یا بلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی بهترین انتخاب هستند. ضمن حفظ کیفیت در بالاترین مقدار خود، حجم و اندازه کمتری دارند و اینترنت کمتری نیز مصرف خواهند کرد. افزون‌بر این، JPEG جهانی‌ترین فرمتی است که می‌توانید استفاده کنید و تقریبا به‌وسیله هر نرم‌افزار یا پرینتری قابل شناسایی است. بنابراین اگر عکس‌های خود را در قالب این فرمت زیاد ویرایش و فشرده نکنید؛ می‌توانید آنها را چاپ کرده و نسخه‌ای فیزیکی از آنها داشته باشید.
فرایند فشرده‌سازی در این فرمت یکسان است. به این معنی که تفاوتی ندارد با دوربین حرفه‌ای خود یک عکس را فشرده می‌کنید یا با تلفن همراه‌تان، سازوکار مشابه است و همین فرایند مشابه به شما اجازه می‌دهد بتوانید از آن در نرم‌افزار و سخت‌افزارهای گوناگون استفاده کنید. البته دوربین‌های عکاسی حرفه‌ای با فرمت‌های دیگری که برای چاپ در ابعاد بزرگتر است نیز عکاسی می‌کنند که برای استفاده‌های حرفه‌ای مانند بیلبوردهای تبلیغاتی مناسب است.
دلیل اینکه این فرمت را به‌صورت جداگانه معرفی نکردیم؛ شباهت فراوان آن با JPEG است. درصد بالایی از سیستم‌های کامپیوتری در جهان از ویندوز استفاده می‌کنند و اندروید نیز فراگیرترین سیستم عامل در تلفن‌های همراه است. فشرده‌سازی تصاویر با فرمت JPEG نیز برای این دستگاه‌های بهینه شده‌است. اما شرکت اپل که تلاش می‌کند تفاوت و تمایز خود را در تمامی جنبه‌های محصولاتش، چه نرم‌افزار و چه سخت‌افزار حفظ کند؛ برای فشرده‌سازی تصاویر سازوکار دیگری را انتخاب می‌کند.
این فرمت که HEIC نام دارد نوعی فشرده‌سازی با کارایی بالا است. به این معنی که شرکت اپل اعتقاد دارد در این مدل از فشرده‌سازی تصاویر، تنها اطلاعات مهم و حیاتی حفظ می‌شود تا آسیبی به عکس نرسد. مابقی اطلاعات نادیده گرفته خواهند شد به همین دلیل این فرمت از تصاویر، حجم کمتری نسبت به JPEG دارد. HEIC البته تنها در دستگاه‌هایی که سیستم عامل این شرکت را دارند قابل خوانش است و برای مشاهده تصاویری با این فرمت در دیگر دستگاه‌ها، باید آنها را به JPEG تبدیل کنید.
۲. فرمت PNG ؛ فرمتی مخصوص عکس‌های برش خورده و پرکاربرد در وب
واژه PNG، کوتاه شده عبارت Portable Network Graphic که فرمتی فشرده نشده و بدون آسیب برای تصاویر است. بدین ترتیب، این فرمت تمام اطلاعات و داده‌های مورد نیاز برای نمایش تصاویر در بالاترین کیفیت را حفظ می‌کند. همین حفظ کیفیت است که بسیاری جذب این فرمت می‌شوند. البته این حفظ کیفیت نیز به بهای سنگین شدن فایل‌ها اتفاق می‌افتد. هرچه جزئیات بیشتری در عکس وجود داشته باشد؛ حجم آن بیشتر خواهد شد. البته در تصاویری سیاه و سفید یا منوکروم، این اندازه به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
بیشترین استفاده از این فرمت برای طراحی‌های گرافیکی مانند لوگو، پوستر یا نقاشی‌هاست که نیاز به حفظ جزئیات دارد. از این فرمت همچنین می‌توانید برای چاپ انواع نقشه‌ها استفاده کنید زیرا کیفیت بیشتر و حجم بهینه‌تری به شما می‌دهد. اما برای عکس‌های معمولی شاید چندان مناسب نباشد؛ بنابراین تا زمانی که نیازی به این فرمت ندارید بهتر است از آن استفاده‌ای نکنید.
از دیگر تفاوت‌هایی که میان PNG و JPEG وجود دارد پوشش فضای رنگی است. فضای رنگی JPEG انعطاف بیشتری نسبت به PNG دارد و در این فرمت می‌توانید از RGB یا sRGB استفاده کنید. در حالی‌که فرمت PNG بیشتر برای فضای رنگی CMYK بهینه شده‌است. به همین دلیل، JPEG فرمتی فراگیر‌تر است که می‌تواند انواع عکس‌ها را در انواع سیستم عامل‌ها و نمایشگرها نشان دهد. البته امروزه تصاویر PNG نیز در نمایشگرها و سیستم عامل‌های گوناگون نمایش داده می‌شود اما ممکن است برخی از دستگاه‌ها نتوانند جزئیات رنگی را به‌خوبی پوشش دهند.
مهمترین مزیت PNG این است که شما می‌توانید خارج از کادر مربعی یا مستطیلی عکس را برش بزنید یا بخشی از عکس را حذف کنید. در این حالت شما می‌توانید عکسی بدون پس زمینه داشته باشید و اگر در وب استفاده کنید، در بخش‌های حذف شده پس زمینه دیده خواهد شد.
همه ما این فرمت را با انیمیشن‌های کوتاهی می‌شناسیم که با فراگیری تلگرام شناخته شد. البته که کاربردهای این فرمت بسیار بیشتر از مطالب طنزی بود که در کانال‌ها یا گروه‌های تلگرامی منتشر می‌شد اما چهارچوت کلی آنها همانی است که می‌دانیم.
Graphics Interchange Format که با نام GIF نیز شناخته می‌شود؛ به‌دلیل متحرک بودن، در بستر فضای آنلاین بسیار محبوب است. این فرمت در سال ۱۹۸۷ گسترش یافت. در ابتدا برای کاهش اندازه تصاویر و ایجاد انیمیشن‌های کوتاه استفاده می‌شد. در این فرمت نیز مانند PNG جزئیات بسیار کمی از بین می‌رود اما فایل‌های GIF تنها ۲۵۶ رنگ را در طیف رنگی خود می‌شناسند که دلیل بی‌کیفیت بودن آنها نیز همین است.
به‌دلیل محدودیت رنگی و متحرک GIFها استفاده از آنها بسیار محدود است. این فرمت به هیچ وجه مناسب چاپ نیست چون هنوز تکنولوژی چاپ تصاویر متحرک وجود ندارد. افزون‌بر این، کارآمدی فرمت‌های JPEG و PNG برای دامنه گسترده‌ای از نیازها، تا جایی است که استفاده از فرمت‌های دیگر را تا اندازه بسیاری منسوخ می‌کند. بنابراین شاید نتوان GIF را گزینه‌ای مناسب برای کاربری‌های گوناگون دانست؛ شاید تنها در حد همان انیمیشن‌های کوتاه فضای مجازی کاربرد داشته باشد.
واژه TIFF کوتاه شده عبارت Tagged Image File Format است. این فرمت کیفیت بالایی دارد و به همین دلیل هنرمندان بسیاری آن‌را گزینه‌ای مناسب برای ارسال آثار خود می‌دانند. از TIFF همچنین برای تصاویر برنامه‌های سه بعدی، ارسال فکس یا عکس‌های پس‌زمینه باکیفیت دسکتاپ نیز استفاده می‌شود. این فرمت تصاویر را با بالاترین کیفیت ذخیره می‌کند و هدر رفت اطلاعات در آن بسیار اندک است.
مهمترین ویژگی این فرمت تغییر نکردن کیفیت تصویر پس از انجام ویرایش روی آن است. بدین ترتیب نگرانی بابت کاهش پیکسل وجود نخواهد داشت. بنابراین TIFF گزینه بسیار مناسبی برای ارسال عکس‌هایی است که می‌خواهید هیچ یک از جزئیات آن تغییر نکند. از دیگر کاربردهای این فرمت، استفاده از آن در قالب‌های صفحه‌آرایی است که نتیجه بسیار خوبی دربر خواهد داشت.
بزرگ‌ترین ایرادی که به این فرمت می‌گیرند؛ پشتیبانی کم آن است. به دلیل اندازه‌ای که تصاویر TIFF دارند؛ برنامه‌های کمی از این فرمت پشتیبانی می‌کنند. زیرا عموما برای بسیاری از برنامه‌ها یا سیستم عامل‌ها، عکس‌هایی با سایز بزرگ تعریف نشده‌است! به همین دلیل عموما برنامه‌های ویرایش عکس مانند لایت‌روم و فتوشاپ، تصاویر TIFF را می‌شناسند. این مشکل هنگام چاپ نیز وجود دارد. بنابراین باید ابتدا بررسی کنید که سخت‌افزار و نرم‌افزاری که با آن چاپ می‌کنید از این فرمت پشتیبانی می‌کند یا خیر. با این حال نمی‌توان از ویژگی‌های سودمند فرمت TIFF گذشت. پیشنهاد می‌شود پس از اتمام کار خود با این تصاویر، آنها را به‌وسیله نرم‌افزار یا سایت‌ها تغییر فرمت، به فرمت JPEG در آورید تا بتوانید آن‌را چاپ کرده یا به‌سادگی ارسال کنید.
۵. فرمت PDF ؛ فرمتی عجیب ولی کم کاربرد در دنیای عکس‌ها
فرمت PDF بیش از همه با اسناد و مدارک نوشتاری شناخته می‌شود. امروزه کتاب‌های الکترونیک یا محتواهای گوناگونی را با این فرمت در فضای آنلاین می‌بینیم. این فرمت در سال ۱۹۹۱ و به‌منظور جایگزینی نسخه‌های فیزیکی اسناد و کتاب‌ها در قالب نسخه‌های الکترونیکی و نیز استفاده از آن به عنوان فرمت رایج اداری به‌جای نسخه‌های فیزیکی طراحی شد. این فرمت امکان دسترسی بسیار ساده‌تر به انواع اسناد و مدارک را می‌داد. اگر تا کنون سند الکترونیکی را امضا کرده باشید؛ بدون شک با فایل PDF روبه‌رو شده‌اید.
اما این فرمت چگونه می‌تواند برای تصاویر مناسب باشد؟
بیشترین استفاده از این فرمت برای مجلات آنلاین یا کتاب‌های الکترونیک است که می‌تواند تصاویر شما را با همان فرمتی که دارند در خود ذخیره کند. شما می‌توانید ده‌ها یا صدها تصویر را در قالب یک فایل PDF ذخیره کنید و آن‌را برای دیگران بفرستید بدون اینکه در کیفیت آن هیچ خللی وارد شود. همچنین می‌توانید تصاویر را از داخل هر PDF با فرمتی که نیاز دارید خارج کنید. برای انجام این کار در سیستم عامل Mac تنها کافی است PDF را در پیش نمایش باز کرده، گزینه Export و سپس فرمت مورد نظرتان را انتخاب کنید. در سیستم‌ها ویندوزه به نرم‌افزارهایی مانند Adobe Acrobat Pro نیاز دارید.
Encapsulated Postscript که با نام اختصاری EPS شناخته می‌شود؛ بهترین انتخاب برای تصویربرداری سه بعدی و گرافیک‌های برداری است. همانند PDF و TIFF، این فایل‌ها نیز حجم بالایی دارند و جزئیات بسیاری را در خود جای می‌دهند که به همین دلیل برای اهداف سه بعدی گزینه مناسبی هستند. بسیاری از طراحان گرافیک از این فرمت برای کارهای خود استفاده می‌کنند.
مهمترین تفاوت این فرمت با دیگر فرمت‌ها این است که برپایه بردار هستند. گفته شده که JPEG و PNG هر دو برپایه پیکسل هستند و هنگام فشرده‌سازی تصویر، کاهش پیکسلی اتفاق می‌افتد. همچنین با بزرگنمایی آنها تصویر در اصطلاح پیکسلی می‌شود. اما فرمت EPS برپایه برداری از خطوط است که با یک سری از معادلات ریاضی بهینه شده‌اند. بدین ترتیب هرچه بزرگنمایی انجام دهید باز هم به ظاهری پیکسلی دست نخواهید یافت. به همین از این فرمت می‌توان برای تصاویری که نیاز به چاپ در ابعاد بسیار بزرگ دارند استفاده کرد.
محدودیت‌هایی که برای این فرمت وجود دارد عموما به سیستم عامل دستگاه شما بستگی دارد. در MacOS می‌توانید به‌سادگی و بدون نیاز به هیچ برنامه‌ای، تصاویری با این فرمت را مشاهده کنید. با این حال در ویندوز برای انجام این کار نیاز به نرم‌افزاری مانندAdobe Illustrator دارید که برای کارهای گرافیکی طراحی شده‌است.
این فرمت امروزه بسیار فراگیر شده‌است. عکاسان حرفه‌ای که می‌خواهند تمام جزئیات یک تصویر را داشته باشند تا بتوانند هنگام ویرایش آن عکس به بهترین نتیجه دست یابند؛ این فرمت را انتخاب می‌کنند. در گذشته تنها دوربین حرفه‌ای این فرمت را پشتیبانی می‌کرد اما با پیشرفت‌هایی که تلفن‌های همراه در زمینه عکاسی و فیلم‌برداری داشته‌اند؛ این فرمت به دنیای عکاسی با موبایل نیز راه یافت.
در دنیای عکاسی به عکس‌های ثبت شده با این فرمت، تصاویر خام نیز گفته می‌شود؛ به این دلیل که در این عکس‌ها هیچ‌گونه دستکاری انجام نمی‌شود و تمام اطلاعات به همان صورتی که ثبت شده‌اند نشان داده خواهد شد. به همین دلیل عموما این تصاویر ظاهری بی‌روح و کمرنگ دارند. شما می‌توانید در نرم‌افزارهای ویرایش تصویر مانند فتوشاپ یا لایت‌روم، این تصاویر را ویرایش کرده و به نتیجه دلخواه خود برسید.
به دلیل ذخیره تمام اطلاعات و عدم پردازش روی تصاویر، فایل‌های RAW حجم بیشتری از JPEG دارند اما از TIFF کوچک‌تر هستند. اگر عکاس هستید و تصاویر خود را در نرم‌افزارهای حرفه‌ای ویرایش می‌کنید؛ بدون شک باید با فرمت RAW عکس بگیرید. این فرمت بهترین گزینه برای رسیدن به هدف شما خواهد بود. پس از ویرایش نهایی، نرم‌افزارها به شما خروجی JPEG می‌دهند که فایلی کم‌حجم و مفید است. تفاوت فشرده‌سازی در این حالت این است که به‌وسیله شما انجام شده‌است. هوش مصنوعی دوربین عکاسی یا تلفن همراه در فشرده‌سازی نقشی ندارد و شما پس از ویرایش تصویر و براساس نیاز خود آن‌را فشرده کرده‌اید.
در بسیاری از موارد، تفاوت فرمت تصاویر با دید معمولی قابل تشخیص نخواهد بود. به همین دلیل JPEG بیشترین کاربرد را دارد. اما اگر نیاز به کارهایی جز استفاده معمولی از تصاویر خود دارید؛ باید سراغ فرمت‌هایی هماهنگ با نیاز خود بروید. در این نوشتار فرمت‌های فراگیری که در هر زمینه وجود دارد بیان شد. البته کاملا طبیعی است که فرمت‌های دیگری نیز وجود داشته باشد اما استفاده از آنها به‌قدری اندک است که تنها گروه خاصی از افراد و با آشنایی کامل سراغ آنها می‌روند. از فرمت‌های یاد شده می‌توانید در موقعیت‌های گوناگون استفاده کرده و به نتیجه دلخواه خود برسید.
