عکس‌های تار و بی‌کیفیت زیبا نیستند و نمی‌توان آنها را به کسی نشان داد یا در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. وضوح یک تصویر، ابتدایی‌ترین اصل و استانداردی است که باید رعایت شود. تنظیم فوکوس دوربین، از کارهای مهمی است که باید هنگام عکاسی به‌درستی انجام دهیم. بدون توجه به این موضوع، تصاویر شما حتی در حد یک بررسی ساده نیز ارزش نخواهد داشت.
در ادامه قرار است با چگونگی تنظیم فوکوس در دوربین‌های دیجیتال بیشتر آشنا شویم.
عموما فوکوس کردن در دوربین‌ها به دو صورت خودکار و دستی انجام می‌شود. اما انواع فوکوس به سیستم‌هایی اشاره دارد که دوربین‌های عکاسی به کمک آنها فوکوس را تنظیم می‌کنند. با شناخت سازوکارهای گوناگون فوکوس دوربین، می‌توانید از توانایی‌های دوربین خود آگاه شوید و در هر شرایط بهترین انتخاب را داشته باشید.دلیل تفاوت این حالت‌ها، بی‌شک تفاوت در ماهیت و نوع سوژه مورد نظر شماست! هنگامی که از یک منظره در حال عکاسی هستید به فوکوس متفاوتی نسبت به زمانی که در حال عکاسی پرتره هستید؛ نیاز خواهید داشت.
بنابراین بهتر است حالت‌های متفاوت فوکوس را بیاموزید تا بتوانید به کمک آنها در هر موقعیت، بهترین نتیجه را بگیرید. شناخت حالت‌های گوناگون فوکوس خودکار زمانی دشوار می‌شود که سازندگان گوناگون، نام‌های متفاوتی برای یک حالت خاص انتخاب می‌کنند. برای رفع این سردرگمی، هیچ راهنمایی بهتر از دفترچه راهنمای دوربین شما نیست. با مراجعه به آن می‌توانید اطلاعات کافی در این زمینه کسب کنید.
بیشتر دوربین‌های جدید، سیستم تشخیص چهره دارند و می‌توانند روی چهره سوژه فوکوس کنند. این سیستم به اندازه کافی کارآمد هست که بتواند چهره‌های انسانی را تشخیص دهد. البته دوربین‌های قدیمی در شناخت چهره انسان از زوایای گوناگون عملکرد خوبی نداشتند و ممکن بود چهره را از نیم‌رخ تشخیص ندهند. اما دوربین‌های جدیدتر امروزی به اندازه‌ای پیشرفت کرده‌اند که می‌توانند به خوبی از پس تشخیص چهره برآیند. بسیاری از بدون آینه‌ها (به‌ویژه دوربین‌های سونی) توانایی تشخیص چهره‌های غیر انسانی مانند حیوانات را نیز دارند که در عکاسی از حیات وحش بسیار مفید خواهد بود.
این حالت فوکوس به شما کمک می‌کند هنگام عکاسی پرتره، خبری، ورزش (برخی موارد)، حیات وحش و نیز گاهی در عکاسی خیابانی بتوانید به سرعت روی سوژه مورد نظر فوکوس کرده و عکس باکیفیتی بگیرید. از ویژگی سودمند این فوکوس، تعقیب سوژه است. بیشتر دوربین‌های عکاسی (حتی DSLRهای کمی قدیمی) این توانایی را دارند که در این حالت، سوژه را دنبال کنند و همواره آن را در فوکوس نگه دارند. بنابراین از این حالت هنگام فیلم‌برداری نیز می‌توانید استفاده کنید. البته به‌خاطر داشته باشید که استفاده از این شیوه تنظیم فوکس در فیلم‌برداری مشروط به این است که لنز شما از موتور فوکوس کاملا بی‌صدا بهره‌مند باشد.
همانند تنظیم چهره، دوربین‌ها سیستم فوکوس خودکار دیگری به‌نام تنظیم چشم را دارند که روی چشمان سوژه تمرکز می‌کند. باز هم در دوربین‌های بدون آینه جدید، توانایی فوکوس روی چشمان حیوانات نیز دارد که می‌تواند در ثبت تصاویر خاص و شگفت‌انگیز از طبیعت سودمند باشد. ممکن است برایتان سوال ایجاد شود تا زمانی که تشخیص چهره وجود دارد چرا باید روی چشم‌ها فوکوس کنیم؟
هنگامی‌که از لنزهای باکیفیت با دیافراگم باز (مانند ۱.۸) استفاده می‌کنید؛ احتمالا نمی‌توانید تمام بخش‌های چهره را داخل فوکوس داشته باشید مگر اینکه از دیافراگم بسته‌تر (مانند ۴ یا ۵.۶) استفاده کنید که در این صورت تمام توانایی و کیفیت لنز شما زیر سوال رفته و هزینه‌ای که بابت آن پرداخت کرده‌اید به نوعی سوخت می شود. از سوی دیگر، فوکوس روی چشم‌ها و تار شدن دیگر بخش‌ها، حالتی به‌شدت دراماتیک و خاص به عکس شما خواهد داد. با یک کادربندی مناسب و فوکوس روی چشمان، می‌توانید یک دنیا حرف در عکس‌های خود داشته باشید.
توانایی تعقیب فوکوس در این حالت، هنگام فیلم‌برداری یا زمان عکاسی از سوژه‌هایی متحرک، می‌تواند نتایج جذابی به همراه داشته باشد. برای حفظ حالت دراماتیک فیلم خود به‌ویژه در کلوزآپ‌هایی که از چهره شخصیت اصلی می‌گیرید؛ این حالت فوکوس می‌تواند بسیار چشم‌نواز باشد.
این حالت شاید در همه دوربین‌ها نباشد. برای اینکه یک پردازنده بتواند چنین چیزی را تشخیص دهد؛ نیازمند سخت‌افزاری است که سیستم نسبتا پیچیده‌ای دارد. افزون بر سخت‌افزار، نرم‌افزاری دوربین نیز باید با چنین فناوری همخوانی داشته باشد و اطلاعاتی که از آن یافت می‌کند را تفسیر نماید. باید بافت‌های گوناگون و شیوه تشخیص آنها برایش تعریف شده باشد. بنابراین طبیعی است که فقط در دوربین‌های نسبتا پیشرفته‌تر چنین حالتی را می‌بینید.
سیستم تشخیص فاز با استفاده از مجموعه‌ای از میکرولنزها تنظیم فوکوس را انجام می‌دهد. با عبور نور از این میکرولنزها، دو تصویر در پردازنده به‌وجود می‌آید. سپس فاصله بین این تصاویر اندازه‌گیری شده تا نقاط فوکوس و شدت تمرکز روی هر سوژه مشخص گردد. به کمک این فناوری دوربین می‌تواند به دقیق‌ترین حالت فوکوس در کمترین زمان ممکن برسد. از ویژگی‌های دیگر این نوع از فوکوس، سرعت و دقت عملکرد آن است که این سیستم را به یکی از سریع‌ترین روش‌ها تبدیل می‌کند. بنابراین برای سوژه‌های متحرک، انتخابی ایده‌آل است. اما به‌خاطر داشته باشید، زمانی بهترین نتیجه را از این فوکوس دریافت خواهید کرد که شرایط نوری مناسب باشد. در نور بسیار کم، تشخیص فاز نمی‌تواند به‌خوبی عمل کند.
سیستم تشخیص فاز در تنظیم فوکوس دوربین‌هایی که از این فناوری برخوردار هستند به اندازه‌ای قوی است که می‌تواند به‌خوبی عناصر صحنه را شناسایی و ارتباط آنها را با یکدیگر تشخیص دهد. به این ترتیب، سوژه اصلی در شارپ‌ترین حالت ممکن خواهد بود و مابقی عناصر با توجه به مقدار فاصله‌ای از آن دارند در میدان فوکوس قرار خواهند گرفت. بدین ترتیب می‌توانید از آن برای سبک‌های گوناگون عکاسی استفاده کنید.
برخلاف تشخیص فاز، تشخیص کنتراست به الگوریتم‌ها نرم‌افزاری ارتباط دارد و به همین دلیل وجود آن در دوربین‌های گوناگون طبیعی است. این سیستم نوعی فوکوس خودکار است که براساس میزان کنتراستی که لبه به لبه بافت‌ها ایجاد می‌کنند؛ انجام می‌شود. به همین دلیل آن‌را تشخیص بافت نیز می‌نامند. این سیستم به دلیل نرم‌افزاری بودن و خطاهایی که هوش مصنوعی هنگام تغییر شرایط با آن روبه‌رو می‌شود؛ کمی کند است و امکان دارد با مشکلاتی همراه باشد.
سازوکار این سیستم تا اندازه‌ای ساده است و به همین دلیل در بیشتر دوربین‌ها دیده می‌شود. بازتاب نور از سطح اشیا و عناصر موجود در یک صحنه، یکسان نیز و هر یک طیف و شدت خاصی از نور را باز می‌تابانند که به جنس، مقدار نور دریافتی، شرایط بازتاب و مواردی از این دست بستگی دارد. کنتراست نیز به میزان روشنی و تاریکی یک صحنه گفته می‌شود. هنگامی که دوربین در حال استفاده از سیستم تشخیص کنتراست برای تنظیم فوکوس است؛ نور بازتابیده شده از سطح اشیا و عناصر را تحلیل کرده و متناسب با آن اطلاعات، سوژه را شناسایی و میدان فوکوس را تنظیم می‌کند.
این فناوری به‌صورت پیش‌فرض در بیشتر دوربین‌ها استفاده می‌شود. البته اگر دوربین شما به تشخیص فاز مجهز باشد؛ سیستم تشخیص کنتراست اولویت دوم آن خواهد بود. درکل به‌دلیل نرم‌افزاری بودن و البته مشکلاتی پردازنده‌ها در تفسیر کنتراست دارند؛ کمی کند است. اما برای زمانی که نور صحنه شما بسیار کم است؛ می‌تواند مفید باشد. افزون‌بر این، هنگامی که منبع نور به‌صورت یکنواخت در حال تابیدن به تمام صحنه است و عناصر نیز به‌صورت هم‌سطح (فلت) قرار گرفته‌اند؛ تشخیص فاز کمی دشوار خواهد شد. بنابراین در این حال تشخیص بافت می‌تواند شما را در تمرکز روی سوژه اصلی کمک کند. اگر بازهم مشکل شما حل نشد؛ بهتر است صحنه را تغییر دهید؛ زاویه دوربین را تغییر داده و یا منبع نور را جابه‌جا کنید.
تا اینجا درباره انواع سیستم‌های تنظیم فوکوس در دوربین‌های عکاسی صحبت شد و فناوری‌هایی که دوربین‌ها به آن مجهز هستند را بیان کردیم. اما انتخاب حالت‌های فوکوس، کمی متفاوت است. به‌طور کلی دوربین‌های عکاس دو حالت برا فوکوس کردن دارند؛ فوکوس دستی و فوکوس خودکار. در ادامه هر دو مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
گرچه بسیاری از عکاسان فوکوس خودکار را انتخاب می‌کنند؛ برخی دوست دارند بر تمام موارد دوربین از جمله فوکوس کردن، تسلط کامل داشته باشند. فوکوس خودکار همانند دیگر موارد خودکاری که در دوربین وجود دارد؛ بدون خطا نیست. این خطا گاهی در تشخیص سوژه اتفاق می‌افتد و گاهی هنگام تنظیم فوکوس از سوژه روی می‌دهد. به همین دلیل نیاز دارید که در مواردی این‌چنین، با استفاده از فوکوس دستی، خطاها اصلاح خواهد شد. گاهی نیز به دلیل شیوه خاصی از کار، باید از فوکوس دستی استفاده کنید. این موضوع هنگام فیلم‌برداری محسوس‌تر است. به دلیل سبک‌ها و شیوه‌های خاصی از فیلم‌برداری، باید فوکوس دستی را به‌خوبی یاد بگیرید تا بتوانید جلوه‌های جذاب و زیبا ایجاد کنید.
زمانی که دنیای عکاسی آنالوگ بود و عکاسی کردن نیاز به مهارت‌های فراوانی داشت؛ تنظیم فوکوس به‌صورت دستی انجام می‌شد. ثبت تصویری واضح و مناسب به مهارت بالا و البته بینایی بسیار قوی نیاز داشت. با دیجیتال و هوشمند شدن دنیای عکاسی، فوکوس کردن نیز دستخوش تغییر شد. با این حال، وجود حالت فوکوس دستی در دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری، نشان از این دارد که این حالت همچنان مورد استفاده و فراگیر است. اما به‌راستی چرا باید از فوکوس دستی استفاده کرد؟
هوش مصنوعی به‌کار رفته در پردازنده‌های دوربین عکاسی، همیشه هم کارآمد و عالی نیست! گاهی باید از هوش طبیعی برای درک صحنه‌ها و سوژه‌های داخل آن استفاده کرد. در مواردی مانند عکاسی نجوم، فوکوس خودکار نمی‌تواند نتیجه مطلوبی داشته باشد. در این حالت باید دست به دامان فوکوس دستی شده و به کمک فوکوس دستی کهکشان راه شیری را شارپ ثبت کنید. به‌طور کلی در مواردی که فاصله زیادی با سوژه داشته باشید؛ باید به‌صورت دستی فوکوس را انجام دهید.
از دیگر موقعیت‌هایی که فوکوس دستی در آن عملکرد بهتری از فوکوس خودکار دارد می‌توان به عکاسی در نور کم، عکاسی ماکرو، عکاسی معماری و نیز عکاسی خیابانی، فوکوس دستی قابل اعتمادتر است.
در این نوع از فوکوس کردن، اختیار را به دوربین و هوش مصنوعی به‌کار رفته در پردازنده آن می‌دهید. دوربین سوژه مورد نظر شما را تشخیص داده و روی آن فوکوس می‌کند. بدین ترتیب، سوژه شارپ و بقیه اجزای کادر تار خواهند شد. در این حالت گفته می‌شود که سوژه از پس زمینه جدا شده‌است. با این همه این تنظیم فوکس مانند تمام مواردی که در دوربین‌ها به‌صورت خودکار انجام می‌شود؛ خطاهایی دارد که نمی‌توان همیشه روی آن حساب کرد. زیرا هوش مصنوعی همیشه نمی‌تواند منظور شما را به‌خوبی درک کند. گاهی ممکن است در تشخیص سوژه دچار مشکل شود و گاهی نیز اجزای سوژه را به‌خوبی تشخیص نخواهد داد.
اگر از لنزهایی با دیافراگم باز استفاده کرده باشید (مانند ۲.۸ یا ۱.۸) متوجه خواهید شد که نمی‌توانید تمام بخش‌های سوژه را واضح و شارپ داشته باشید. برای مثال هنگام عکاسی پرتره، تنها بخشی که مد نظر شماست شارپ خواهد بود. به همین دلیل همواره توصیه می‌شود که هنگام عکاسی پرتره فوکوس را روی چشم‌ها قرار دهید تا واضح‌ترین بخش عکس چشم‌ها باشد. اگر از فوکوس خودکار استفاده می‌کنید بهتر است که دامنه فوکوس را دستی انتخاب کنید و برای دوربین مشخص کنید که چه نقاطی را فوکوس کند. در دوربین‌های DSLR این کار را می‌توانید با قرار دادن در حالت Live View انجام دهید. در دوربین‌های جدیدتر و بدون آینه در هر دو حالت می‌توانید آن‌را فعال کنید. زیرا دیگر خبری از آینه ۵ وجهی و تصویر پردازش نشده نیست.
در بیشتر دوربین‌های جدید، هوش مصنوعی به اندازه‌ای پیشرفت کرده که می‌تواند به خوبی سوژه مورد نظر شما را تشخیص دهد. بیشتر این دوربین‌ها هنگام فوکوس خودکار، چشم سوژه را به عنوان نقطه اصلی انتخاب کرده و روی آن فوکوس می‌کنند. عملکرد فوکوس خودکار از این بابت مورد اطمینان است که می‌تواند بهترین نتیجه را در اختیار شما قرار دهد. اگر سوژه به درستی انتخاب شود؛ رقیبی برای هوش مصنوعی دوربین وجود ندارد. هرچقدر که چشم شما قوی باشد؛ باز هم نمی‌تواند مانند هوش مصنوعی به‌کار رفته در پردازنده دوربین، دقیق عمل کند. بنابراین اگر سوژه را یافتید به سرعت و دقت فوکوس خوکار اطمینان کنید. حالت‌هایی که در ادامه بیان می‌شود؛ همگی زیر مجموعه فوکوس خودکار هستند.
حالت تک فوکوس که در دوربین‌های نیکون با نام Single Area AF و در دوربین‌های کانن با عنوان One-Shot AF شناخته می‌شود. این فوکوس روشی بسیار ساده برای رسیدن به تصویری واضح و شارپ است. در این حالت کاربر نقطه یا منطقه‌ای را انتخاب کرده و دوربین نیز بدون توجه به دیگر عناصر موجود در صحنه، تنها در همان منطقه به تنظیم فوکوس می‌پردازد. پس از تعیین منطقه فوکوس، با یک بار فشردن دکمه شاتر تا نیمه، فوکوس در منطقه مورد نظر به‌دست خواهد آمد. اما اگر سوژه حرکت کند؛ دیگر نمی‌توانید سوژه را دوباره در فوکوس داشته باشید. باید منطقه جدیدی را مشخص کنید.
حالت فوکوس دیگری که در تمام دوربین‌های DSLR جدید و بدون آینه موجود است؛AF-C نامیده می‌شود. این حالت از فوکوس خودکار در دنیای کانن با نام AI Servo شناخته می‌شود. برای ردیابی سوژه‌های متحرک، همانند عکاسی ورزشی، حیات وحش یا دیگر صحنه‌های اکشن از این تنظیم فوکوس استفاده می‌شود که در مقایسه با AF-S سازوکار بسیار پیچیده‌تری دارد. سرعت فوکوس خودکار و الگوریتم‌های ردیابی در این حالت، به سرعت و نوع حرکات غیر قابل پیش‌بینی سوژه‌ها بستگی دارد. برخی از دوربین‌ها، این حالت را زمانی استفاده می‌کنند که از هوش مصنوعی قدرتمندی برای تحلیل حرکات سوژه‌ها و پیش‌بینی آنها برخوردار باشند. در غیر این‌صورت فوکوس خودکار نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد و ممکن است خطا دهد.
نکته خوب در مورد حالت AF-C این است که در صورت حرکت شما یا سوژه، فوکوس را به‌طور خودکار تنظیم خواهد کرد. تنها کاری که باید انجام شود این است که با نیمه فشردن دکمه شاتر یا نگه داشتن دکمه اختصاصیAF در صورتی که آن‌را برنامه‌ریزی کرده باشید؛ سیستم فوکوس خودکار حرکت سوژه را ردیابی کرده و را تنظیم خواهد کرد.
برخی از دوربین‌ها حالتی به نام AF Auto دارند که به اختصار AF-A نامیده می‌شود. این حالت، ترکیبی از دو حالت پیشین است که فراخور شرایط تغییر کرده و میان آن دو جابه‌جا می‌شود. به این معنی که اگر دوربین فکر می کند که سوژه ثابت است؛ به حالت AF-S برمی‌گردد و اگر سوژه حرکت کند؛ به‌طور خودکار به حالت AF-C جابه‌جا می‌شود. عموما بیشتر دوربین‌های سطح پایه روی حالت AF-A تنظیم شده‌اند که در بیشتر مواقع نیز به‌خوبی کار خواهد کرد. البته این حالت در دوربین‌های حرفه‌ای و رده‌بالا وجود ندارد زیرا قابلیتی است که برای مبتدیان طراحی کرده‌اند.
در این نوشتار انواع فوکوس و حالت‌های گوناگون تنظیم فوکوس در دوربین‌های عکاسی بیان شد. البته که هریک از این حالت‌های در دوربین‌های دیجیتال گوناگون تفاوت‌هایی با یکدیگر خواهد داشت. ممکن است برخی دوربین‌ها با توجه به سطحی که دارند زیر مجموعه‌های گوناگونی از فوکوس خودکار داشته باشند. برای درک بهتر شیوه‌های فوکوس و البته سازوکاری که دوربین شما از آن استفاده می‌کند؛ به دفترچه راهنمای دوربین خود مراجعه کرده و اطلاعات داخل آن را بخوانید.
