ادامه به سایر بناهای مهم در اردن (که در زمان یونانیها به عنوان هلنیستی و در زمان رومیها به عنوان بخشی از استان عربیه پترا شناخته میشد) که تأثیرات معماری یونانی و رومی را به وضوح نشان میدهند، اشاره میکنم:
۱. ام قیس (Umm Qais - گادارا)
ام قیس که در گذشته با نام یونانی گادارا شناخته میشد، یکی از شهرهای دهگانه یا دکاپولیس (اتحادیه ده شهر یونانی-رومی در منطقه) بود و آثار رومی بسیار برجستهای دارد:
تئاتر غربی و شرقی: شامل دو آمفیتئاتر بزرگ به سبک رومی که برای نمایشها و اجتماعات عمومی استفاده میشد.
خیابان ستوندار اصلی (Cardo): خیابانی سنگفرششده که ستونهای متعدد به سبک یونانی-رومی در امتداد آن قرار داشتند.
۲. مادبا (Madaba)
اگرچه مادبا بیشتر به خاطر موزاییکهای بیزانسیاش (مانند نقشه موزاییکی معروف) شناخته میشود، اما در دوران رومی نیز شهری مهم بود.
کلیساهای باسیلیکا: کلیساهای اولیه در این شهر بر روی طرحهای باسیلیکای رومی (ساختمانهای عمومی بزرگ) بنا شدند و از عناصر معماری رومی استفاده کردند.
۳. معبد آرتمیس در جرش (Jerash - Gerasa)
جرش به عنوان یکی از مهمترین مراکز هلنی-رومی، معابد باشکوهی داشته که از سبکهای کلاسیک یونان الگوبرداری یونان الگوبرداری کردهاند.
معبد آرتمیس: این معبد که بین سالهای ۱۵۰ تا ۱۷۰ میلادی ساخته شد و وقف آرتمیس، الهه شکار یونانی، بود. ۱۱ ستون از ۱۲ ستون اصلی به سبک کورینتی آن هنوز پابرجاست که نشاندهنده عظمت و وفاداری به نظامهای کلاسیک یونانی است.
۴. قلعه عجلون
اگرچه این قلعه بیشتر به خاطر ساختار اسلامیاش شناخته میشود، اما به طور کلی در سراسر اردن، ساخت و سازهای دوره هلنیستی و رومی، از جمله معابد، خیابانها، و سیستمهای آبرسانی (مانند کانالهای زیرزمینی) در شهرهایی چون جرش، امان و پترا، اولین و فراوانترین نمودهای معماری کلاسیک یونانی و رومی هستند.
به طور خلاصه، تأثیرات این دو معماری در اردن از طریق دو مسیر اصلی وارد شد:
دوره هلنیستی (یونانی): پس از اسکندر مقدونی (حدود قرن ۴ پ.م.) که منجر به تأسیس شهرهایی چون گراسا (جرش) و گادارا (ام قیس) شد.
دوره رومی: پس از فتح منطقه توسط روم در سال ۱۰۶ میلادی، که معماری شهری مانند حمامها، آمفیتئاترها، و طاقهای پیروزی را به منطقه آورد و در شهرهای موجود گستر
با توجه به اینکه اردن در تاریخ طولانی خود شاهد نفوذ قدرتمند معماری یونان (هلنیستی) و روم بوده است، سه مورد از چشمگیرترین و مهمترین سایتهای تاریخی در اردن را که به وضوح سبک کلاسیک را نشان میدهند، بررسی میکنیم:
۱. جرش (Jerash - گراسا/Gerasa)
جرش به "پمپئی شرق" مشهور است و یکی از بهترین نمونههای حفظ شده از یک شهر رومی در خارج از ایتالیا است. معماری اینجا ترکیبی کامل از شهرسازی یونانی و ساختار رومی است:
کاردو ماکسیموس (Cardo Maximus): خیابان اصلی و ستوندار شهر، که بیش از ۸۰۰ متر امتداد دارد و با بیش از ۲۰۰ ستون بلند به سبکهای یونیک و کورینتی رومی تزئین شده است. این خیابان نماد شهرسازی رومی است.
معبد آرتمیس (Temple of Artemis): این معبد که در قرن دوم میلادی وقف الهه شکار یونانی شد، نمونهای عالی از معماری معبد کلاسیک با ستونهای کورینتی بسیار زیباست.
طاق هادریان (Hadrian's Arch): یک طاق پیروزی رومی با سه ورودی، که در سال ۱۳۰ پس از میلاد به افتخار بازدید امپراتور هادریان ساخته شد و ورودی باشکوهی برای شهر به شمار میرفت.
۲. پترا (Petra) - تلفیق شگفتانگیز نبطی و یونانی
پترا، پایتخت نبطیها، اگرچه یک شهر کاملاً رومی نیست، اما به شدت از سبک یونانی-رومی تأثیر پذیرفته است.
الخزنة (The Treasury - خزانه): مشهورترین بنای پترا که به طور کامل از صخره تراشیده شده است. نمای آن به شدت تحت تأثیر معماری هلنیستی قرار دارد. ستونها و مجسمههای آن، به خصوص ستونهای کورینتی و تزیینات بالا، مستقیماً از هنر یونان الهام گرفته شدهاند. این بنا شاهکار تلفیق هنر نبطی و کلاسیک است.
الدیر (The Monastery - صومعه): یکی دیگر از بناهای صخرهای عظیم پترا که نمای بیرونی آن نیز عناصر معماری یونانی را به شکل سادهتر و بزرگتری نشان میدهد.
۳. ام قیس (Umm Qais - گادارا/Gadara)
گادارا یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و فکری دکاپولیس بود و آثار آن نمایانگر یک شهر رومی توسعه یافته است.
تئاتر غربی (West Theatre): یک آمفیتئاتر بزرگ که برای سرگرمیهای عمومی رومی استفاده میشد و ظرفیت عظیمی داشت. ساختار تئاتر رومی نمونهای کلاسیک از مهندسی و معماری رومی است.
حمامهای رومی (Roman Baths): بقایای سیستمهای پیشرفته گرمایشی و آبرسانی که از ویژگیهای اساسی هر شهر بزرگ رومی بودند.
باسیلیگا و خیابان ستوندار: مانند جرش، ام قیس نیز دارای خیابانهای اصلی ستوندار بود که نشاندهنده شهرسازی رومی است.
نکته پایانی: این سه مکان، از نظر وسعت و میزان حفظ بناها، بهترین مکانها برای مشاهده مستقیم نفوذ معماری یونانی و رومی در اردن باستان هستند. ن باستان هستند.. با کمال میل، یکی از جذابترین جنبههای معماری رومی در اردن، یعنی سیستمهای آبرسانی و حمامها را که نمادی از مهندسی پیشرفته و زندگی شهری رومی بودند، بررسی میکنیم:
سیستمهای آبرسانی پیشرفته و حمامهای رومی
امپراتوری روم به خاطر توانایی شگفتانگیزش در مهندسی آب مشهور است. در اردن که آب یک منبع حیاتی بود، این مهندسی نقش اساسی در حفظ شهرها داشت.
آبرسانی شهری (Aqua-Systems)
شهرهای بزرگی مانند جرش (گراسا) و ام قیس (گادارا) دارای سیستمهای آبرسانی پیچیدهای بودند که شامل موارد زیر میشد:
قناتها و آبراهها (Aqueducts): ساخت کانالهای سنگی و لولههای سفالی برای انتقال آب از چشمههای دوردست به داخل شهر. مشهورترین نمونه آن قنات گادارا است که آب را کیلومترها دورتر از ام قیس تأمین میکرد.
سیستم ذخیرهسازی: ساخت مخازن و آبانبارها (Cisterns) برای ذخیره آب در طول سال.
نیمفائوم (Nymphaeum): در شهر جرش، این بنا یک آبنمای عمومی دو طبقه با تزئینات سنگی و مجسمههای زیبا بود که وقف نیمفها (الهههای آب یونانی) شده بود. نیمفائوم هم جنبه کاربردی (تأمین آب عمومی) و هم جنبه تزئینی (نمایش شکوه شهر) داشت.
حمامهای رومی (Roman Baths - Thermae)
حمامهای عمومی نه تنها برای پاکیزگی، بلکه برای اجتماعات، ورزش و تجارت نیز مرکزیت داشتند. ساختار حمامها نمادی از مهندسی حرارتی رومی بود:
حمام در جرش: بقایای حمامهای شرقی و غربی در جرش نشاندهنده عظمت این سازهها است.
بخشهای اصلی حمام: هر حمام رومی شامل سه بخش اصلی میشد که از نظر معماری نیاز به مهندسی دقیق داشت:
کالداریوم (Caldarium): اتاق آب گرم.
تپیداریوم (Tepidarium): اتاق آب ولرم.
فریجیداریوم (Frigidarium): اتاق آب سرد.
سیستم گرمایش (Hypocaust): کف و دیوارها توسط فضاهای زیرزمینی که با هوای داغ ناشی از کورهها گرم میشدند، حرارت داده میشدند. این سیستم، که در حمامهای ام قیس به وضوح دیده میشود، شاهکاری از مهندسی رومی بود.
این سیستمهای آب و حمامها نشان میدهند که معماری رومی تنها شامل معابد و تئاترها نبود، بلکه بر زیرساختهای شهری نیز تمرکز داشت تا زندگی با کیفیت بالا را برای شهروندان فراهم کند
وندان فراهم کندشهروندان فراهم کند.
