نام کتاب جستارهایی در حیات فرهنگی ایرانیان
تالیف جلیل عرفان منش با ویراستاری یعقوب توکلی و مقدمه دکتر علی اکبر ولایتی
چاپ اول ۱۳۹۳ انتشارات صدا و سیما در ۵۵۸ صفحه شامل ۷ فصل
در ابتدای کتاب اشاره ای به مفهوم حیات و فرهنگ شده و لزوم کاربرد عبارتی مانند حیات فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است. از ویژگی‌های خاص این کتاب تبیین مفاهیم و موضوعات بر مبنای آیات قرآن است در مقدمه کتاب شرح مفصلی از مفهوم هویت، عوامل هویت ساز و حفظ هویت ایرانی در بحران ها ارائه شده است که به نظر می‌رسد نویسنده در تبیین موضوع موفق بوده است. مطالب کتاب به طور کلی روان و با فارسی سلیس نگاشته شدند و خواننده برای مطالعه کتاب دچار مشکل خاصی به لحاظ نگارشی و ادبیات نگارشی نمی شود.
در فصل اول کتاب تاریخچه ایران به طور مختصر ولی مفید ارائه شده است. به‌طور طبیعی به جهت تعلق خاطر نویسنده به کشور و زادگاه خویش به نظر می‌رسد مطالب ارائه شده در این بخش جانبدارانه و در بعضی موارد اغراق آمیز باشد به هر روی این مطالب بسیار عالی بیان شده است. این فصل در حد قابل قبول توانسته است مختصر و بسیار مفید تاریخچه کهن ایران را ارائه نماید البته اگرچه زیرنویس های ریز و بعضاً طولانی آنها شرایط دشوار خود را دارند.
فصل دوم کتاب بحث خود را درباره کیستی ذوالقرنین آغاز می‌کند و بررسی می کند که ذوالقرنین که در قرآن هم آمده است به چه کسی گفته می‌شود به اسکندر، داریوش و یا کوروش هخامنشی. در این فصل به هجوم اسکندر به ایران و تخریب های او نیز اشاره شده است .
نویسنده فصل سوم را با وضع ایران در عصر ظهور و گسترش اسلام آغاز کرده است و اعتقاد دارد که ایرانیان پذیرای اسلام شده و این دین را برای خود برگزیدند و به نقش بسیار پررنگ سلمان از مهاجرت و پیوستن به اسلام سخن گفته است. بعد از آن به گسترش اسلام در ایران به ویژه در زمان خلافت خلیفه دوم می‌پردازد در این فصل به نقش دانشمندان و مورخان شیعه در نگارش تاریخ اسلام نیز پرداخته شده است. موضوع توجه و محبت حضرت علی علیه السلام نسبت به ایرانیان نیز مورد توجه خاص قرار گرفته است.
نقش ایرانیان در شکل گیری و انحلال سلسله عباسیان و حمایت آنان از علویان یکی از موضوع های قابل توجه است و شرح نسبتاً مبسوطی از حضور امام رضا به عنوان ولیعهد مامون و ارادت ویژه ایرانیان به آن حضرت ارائه شده است.
در فصل چهارم موضوع اصلی شیوه انتقال فرهنگ و تمدن ایرانی و استمرار هویت ملی است حضور دانشمندان و حتی سیاستمداران و وزرا و وکلا درباره حاکمان اسلامی و تاثیرگذاری آنها به به نحوه حکومت یا خلافت آنها انتقال فرهنگ و تمدن ایرانی موجب شده است و مراکز علمی ایرانیان به حاکمان اسلامی کمک‌های شایان توجهی کرده است و حتی در شکل گیری معماری اسلامی بسیار موثر بوده است.
در فصل پنجم به نقش زبان و ادبیات فارسی در انتقال میراث فرهنگی ایرانیان اشاره شده است. نویسنده در این فصل بقای زبان و خطوط فارسی در طول حکومت حاکمان اسلامی پرداخته است.
گسترش هویت ایرانی اسلامی با تشکیل حکومت های ایرانی مانند سامانیان، آل بویه، غزنویان و سلجوقیان و حضور شعرای درباری نیز مورد دیگری که در این فصل به آن پرداخته شده است.
نویسنده نقش هویت ایرانی اسلامی در مهار خودسری های مغولان را توضیح داده است. تاثیر بسیار سعدی حافظ و دیگران نیز حائز اهمیت است. در این فصل نقش سلسله صفویان، افشاریه، زندیه و قاجار و حتی پهلوی نیز در احیای هویت ایرانی اسلامی نیز دیده شده است.
فصل ششم اشاره دارد به آیین ها و مراسم های مذهبی مانند نوروز و دیگر مراسم ها. تداوم برپایی مراسم جشن نوروز در ایران پس از اسلام به ویژه در حکومت های آل بویه، صفویه و دیگر پادشاهان مورد توجه است به سنتهای تعزیه و سوگواری هم پرداخت شده است.
در فصل هفتم به مفهوم هویت ملی و مولفه های آن به طور کلی در طی دوران معاصر اشاره کرده است.
در کتاب جستارهای حیات فرهنگی ایرانیان، مباحث متنوع و مفصل درباره موضوعات فوق برای مطالعه دوستداران فرهنگ ایرانی جمع آوری شده است و به همین منظور به دوستان پیشنهاد می شود کتاب مذبور مطالعه نمایند.
