در دنیای امروز، پیام‌رسان‌ها یکی از ابزارهای اساسی ارتباطی برای میلیاردها کاربر با توانایی‌های مختلف در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود، دسترس‌پذیری این ابزارها برای تمامی افراد جامعه، به ویژه افراد دارای معلولیت است. در این مطالعهٔ موردی، به بررسی اقدامات و بهبودهایی که در فاز اول برای بخش دسترس‌پذیری اپلیکیشن «بله» برای کاربران نابینا انجام شده است، پرداخته می‌شود.
با رشد تعداد کاربران «بله»، گزارش‌های زیادی از سمت پشتیبانی دریافتیم که افراد نابینا در استفاده از اپلیکیشن «بله» به کمک نرم‌افزارهای صفحه‌خوان با مشکلاتی مواجه هستند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد صفحه‌خوان، می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.
برای طراحی محصولات دیجیتال برای کاربران نابینا، ابتدا لازم بود نحوهٔ استفاده این کاربران از اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهیم و سپس اقدامات لازم را متناسب با نیازهای آن‌ها تعریف کنیم.
پس از بررسی استانداردهای دسترس‌پذیری WCAG برای صفحه‌خوان‌ها و درک نیازهای کاربران مانند برچسب‌گذاری برای هر عنصر و ترتیب حرکت حالت‌های متمرکز و...، نیازمندی‌های لازم برای طراحی را مشخص کردیم. در این راستا، یک جلسهٔ مشترک با تیم فنی برگزار کردیم و نیازمندی‌های مربوط به طراحی و فنی محصول را شفاف کردیم.
در نهایت، با توجه به گستردگی و پیچیدگی اپلیکیشن «بله»، اولویت‌بندی دسترس‌پذیری را براساس تعداد کاربران هر بخش و ویژگی‌های مورد نیاز و بازخوردهای کاربران، در نظر گرفتیم.
پس از بررسی‌های لازم، تصمیم گرفتیم که در فاز اول، روی دسترس‌پذیری بخش گفتگوی اندروید تمرکز کنیم. بخش گفتگو شامل فیچرها و جزئیات بسیاری بود، بنابراین تصمیم گرفتیم که این بخش را نیز مجدداً فازبندی کنیم.
پیش از شروع، به عنوان دیزاینر نیاز بود که صفحه‌خوان خود را فعال کرده و با محصولات مشابه که برای کاربران نابینا دسترس‌پذیر هستند، کار کنیم. این فرآیند به ما کمک کرد تا نحوهٔ کارکرد صفحه‌خوان‌ها و روش‌های حل مسائل مختلف را به طور کامل درک کنیم. این بنچ‌مارک‌ها به ما این امکان را دادند تا راه‌حل‌های موثرتری برای بهبود دسترس‌پذیری ارائه دهیم.
در این مرحله، نیازمندی‌های مشخص شده شامل تعیین برچسب‌های مناسب برای عناصر در صفحه (اگر محصول چند زبانه باشد، این برچسب‌ها باید به تمامی زبان‌ها مشخص شوند)، ترتیب پیمایش در صفحه با کشیدن انگشت (سوایپ)، نقش هر عنصر و نحوه‌ی انتخاب هر عنصر نیز باید تعریف شود.
در فاز اول، به سه سناریو زیر پرداختیم:
مشاهده پیام: در صورتی که کاربر در گروه‌ها و کانال‌ها عضو باشد یا چت شخصی قبلی داشته باشد، به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کند.
مواردی که در این سناریو در نظر گرفته شد، شامل موارد زیر بود:
- آیکون منو، جستجو و موارد نویگیشن برچسب‌گذاری شدند.
- در تب صفحهٔ دیالوگ لیست، هر بخش برچسب‌گذاری شد و در صورتی که پیام خوانده‌شده، پیام خوانده نشده یا پیامی که خوانده نشده و دیالوگ آن گفتگو توسط کاربر قبلا بی‌صدا شده است را به تفکیک توسط صفحه‌خوان برای کاربران نابینا مشخص شد.
- در بخش دیالوگ لیست، چت شخصی، گروه، کانال و بات به تفکیک در نظر گرفته شد.
- نحوه‌ی خواندن هر دیالوگ شامل ترتیب خواندن عنوان، توضیحات، ساعت، در صورت دریافت پیام، شمارنده پیام و در صورت ارسال پیام، وضعیت پیام شامل ارسال شده، در حال ارسال، ارسال شده و دیده شده درنظر گرفته شد.
یافت‌پذیری مخاطب: کاربر نابینا پس از باز کردن اپلیکیشن «بله» بتواند به راحتی به مخاطبان خود پیام ارسال کند.
مواردی که در این سناریو در نظر گرفته شد:
- نحوهٔ دسترسی به دکمهٔ مخاطبین و برچسب‌گذاری این دکمه مشخص شد.
- با کلیک روی دکمهٔ مخاطبین، لیست مخاطبین نمایش داده شود و امکان اسکرول در لیست و خواندن اسم مخاطب و زمان آخرین حضور مخاطب مشخص شد و با کلیک روی هر لیست، صفحهٔ گفتگو آن شخص باز شود.
ارسال انواع پیام: کاربر بتواند در صفحهٔ گفتگو با مخاطبان خود یا گروه‌ها، انواع پیام‌های متنی، صوتی، ویدیویی، فایل، موقعیت جغرافیایی، پیام‌های فوروارد شده، استیکرها و تماس‌ها را تشخیص داده و پیام‌های خود را ارسال کند.
مواردی که در این سناریو در نظر گرفته شد:
- آیکون بازگشت، تماس، ارسال پیام صوتی، اموجی، موارد بیشتر و پروفایل کاربر برچسب‌گذاری شدند.
- اصلاحاتی روی اینپوت‌بار انجام شد.
- در انواع پیام‌ها حالت‌هایی شامل پیامی که خودم ارسال کردم و وضعیت پیام شامل ارسال شده، در حال ارسال، ارسال شده و دیده شده، پیامی که از گفتگوی شخصی یا گروه دریافت شده مشخص شد.
- نحوه‌ی باز شدن کانتکست منو و حالت لانگ پرس برای اپ‌بار انواع پیام‌ها مشخص شد.
تصویر زیر یک بخشی از داکیومنتی که برای سناریو اول برای حالت‌های مختلف درنظر گرفتیم را نمایش می‌دهد.
پس از پیاده‌سازی اولیه، علاوه‌بر تست با صفحه‌خوان توسط طراح و دولوپر، توانستیم با ۸ کاربر نابینای اپلیکیشن «بله» ارتباط بگیریم و نسخهٔ آماده شده را برای آن‌ها ارسال کنیم. این تست به صورت ریموت انجام شد و پس از اجرای کامل موارد پیاده‌شده، طبق بازخوردهای دریافتی از کاربران، متوجه شدیم که سناریوهای اصلاح‌شده از نظر دسترس‌پذیری برای کاربران نابینا قابل استفاده هستند و به راحتی می‌توانند به هدف خود برسند. همچنین، کاربران مشکلاتی را که در سناریوها با آن‌ها مواجه بودند را به ما گزارش دادند.
مشکلات گزارش‌شده
پس از بررسی مشکلات گزارش‌شده توسط کاربران نابینا و براساس میزان تکرار آن‌ها، اولویت‌بندی لازم را انجام دادیم. در چند نسخه، تلاش کردیم مشکلاتی که اولویت بالاتری داشتند را برطرف کنیم و مجدد از کاربران بازخورد بگیریم.
در بین گزارش‌ها، همهٔ کاربرها به مشکل تماس هم اشاره کردند که این مورد را جز فازبندی در نظر نگرفته بودیم و با توجه به گزارش پرتکرار این ویژگی در اولویت کارها در نظر گرفتیم.
