یکی از شایع‌ترین چالش‌هایی که دانش‌آموزان در درس ریاضی تجربه می‌کنند، اضطراب ریاضی است. این مشکل، چیزی بیش از یک استرس و نگرانی طبیعی برای انجام تکالیف و یا شرکت در امنحانات ریاضی است.
برای افرادی که با اضطراب ریاضی دست و پنجه نرم می‌کنند، کلاس‌ها، امتحانات و تکالیف ریاضی از یک استرس معمولی فراتر رفته و به تجربیاتی فرسایشی و دلهره‌آور تبدیل می‌شوند. این موضوع بر روی توانمندی‌های آن‌ها نیز تأثیر منفی می‌گذارد.
این مقاله به موضوع اضطراب ریاضی در دانش‌آموزان و بررسی جنبه‌های مختلف آن اختصاص دارد. علل ایجاد اضطراب ریاضی، علائم این مشکل و راهکارهای مقابله با آن، از جمله موضوعاتی هستند که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شده است.
اضطراب ریاضی به عنوان احساس تنش و دلهره‌ای تعریف می‌شود که توانایی دانش‌آموزان را در حل مسائل و انجام محاسبات ریاضی به شدت تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. این موضوع، چالش‌هایی را در زندگی روزمره و موقعیت‌های تحصیلی آن‌ها ایجاد می‌کند. در پاراگراف بعدی تعریف علمی‌تر و دقیق‌تری را از این مشکل ارائه کرده‌ایم.
♦ اضطراب ریاضی به صورت احساس تنش، درماندگی، بی‌نظمی ذهنی و علائم بدنیِ مرتبط تعریف می‌شود که در موقعیت‌هایی مانند حل مسائل ریاضی برانگیخته می‌شوند (Ashcraft, 2002).
میزان شیوع اضطراب ریاضی در مقالات بسیار و روی گروه‌های مختلف افراد، مورد بررسی قرار گرفته است.
♦ برای مثال، بر اساس تحقیقات انجام شده، حدود 17 درصد از افراد سطوح بالایی ار اضطراب ریاضی را تجربه می‌کنند. (Ashcraft and Moore, 2009).
♦ در مقالۀ دیگری ادعا شده است که حدود 11 درصد از دانشجویان سطوحی از اضطراب ریاضی را تجربه می‌کنند در حدی که نیاز به مشاور پیدا می‌کنند (Richardson and Suinn 1972).
ارتباط بین اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی، به این معنا که کدام مورد می‌تواند عامل ایجاد دیگری باشد، هنوز مشخص نیست. دقیقا مانند پرسش همیشگی مرغ و تخم مرغ، مشخص نیست که کدام یک علت و کدام یک معلول است.
اما به وضوح مشخص است افرادی با سطوح بالاتر اضطراب ریاضی، در ارزیابی مهارت‌های ریاضی، عملکرد ضعیف‌تری دارند. از سویی دیگر، افرادی که عملکرد بهتری در ریاضیات دارند، سطوح پایین‌تری از اضطراب ریاضی را گزارش می‌کنند.
اضطراب ریاضی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان می‌تواند دلایلی مختلفی داشته باشد. در این بخش از مقاله، به بررسی 4 دلیل عمده در این زمینه می‌پردازیم.
بسیاری از والدین و معلمان ریاضی نیز در دوران تحصیل خود با چالشی به نام اضطراب ریاضی مواجه بوده‌اند. همین موضوع باعث ایجاد تجربیات و دیدگاه‌های منفی در مورد این درس شده و تا بزرگسالی همراه آن‌ها بوده است.
همین افراد زمانی که صاحب فرزند می‌شوند و یا به عنوان معلم خصوصی ریاضی یا معلم ریاضی مدرسه، مشغول به تدریس می‌شوند، به صورت ناخوداگاه، طرز فکر خود را در مورد ریاضی به فرزندان و دانش‌آموزان‌شان منتقل می‌کنند.
♦ برای مثال بسیاری از دانش‌آموزان از والدین خود این جملات را شنیده‌اند که "ریاضی از همۀ درس‌ها سخت‌تره"، "هر کسی نمی‌تونه توی ریاضی موفق باشه"، "از بچگی از ریاضی می‌ترسیدم"، "ریاضی هیچ کاربردی توی زندگی نداره" و عیره.
شنیندن مکرر این جملات توسط شاگردان از سوی بزرگسالان باعث ایجاد نگرانی و اضطراب نسبت به درس ریاضی خواهد شد.
♦ وقتی والدین اضطراب ریاضی بیشتری دارند، فرزندانشان در طول سال تحصیلی به میزان قابل توجهی ریاضیات کمتری یاد می‌گیرند و تا پایان سال تحصیلی اضطراب ریاضی بیشتری خواهند داشت (Maloney, Ramirez, Gunderson, 2015).
نقش معلمان در ایجاد اضطراب ریاضی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل ایجاد اضطراب ریاضی مربوط به روش تدریس ریاضی است. تأکید بر حفظ کردن همۀ فرمول‌ها، تاکید بر سرعت در پاسخگویی به سؤالات ریاضی، کاربردی نکردن موضوعات ریاضی، سه نمونۀ رایج از روش‌های غلط در تدریس ریاضی است.
از دیگر مشکلاتی که به روش تدریس معلم ریاضی مربوط می‌شود ، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در برخی موارد، روند یاددهی یک مبحث ریاضی در کتاب درسی، نه تنها باعث یادگیری بهتر دانش‌آموز نمی‌شود، بلکه منجر به گیج شدن و سردرگمی هر چه بیشتر او خواهد شد.
مواردی نیز وجود دارند که ترنیب محتوای کتاب درسی ریاضی به گونه‌ای است که منجر به بی‌نظمی ذهنی و از بین رفتن تمرکز شاگردان می‌شود.
این نوع مشکلات موجب بیزاری دانش‌آموزان از درس ریاضی می شود. این بی علاقگی بدون شک عملکرد آن‌ها را در این درس تضعیف کرده و به تدریج باعث ایجاد اضطراب ریاضی در شاگرد خواهد شد.
تجربیات منفی دانش‌آموز در سال‌های قبل، علاوه بر از بین بردن انگیزۀ دانش‌آموز، در ایجاد اضطراب ریاضی بسیار تأثیرگذار هستند. از جملۀ این تجربیات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نشانه‌های اضطراب ریاضی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در این بخش به برخی از مهم‌ترین علائم اضطراب ریاضی در دانش‌آموزان اشاره کرده‌ایم.
1. دانش‌آموز همواره نگران است که در امتحان ریاضی عملکرد ضعیفی داشته باشد، حتی اگر مطالب را به خوبی آموخته باشند و به اندازۀ کافی مطالعه کرده باشند.
2. با وجود عملکرد خوب در کلاس و منزل، دانش‌آموز در امتحانات ریاضی نمرات خوبی را کسب نمی‌کند.
3. ممکن است بیش از حد روی برخی از جزئیات تمرکز کنند یا در تمرکز روی برخی دیگر از موضوعات ریاضی مشکل داشته باشند.
4. شاگرد تلاش می‌کند تا خد امکان از رفتن به کلاس ریاضی و یا شرکت در امتحان ریاضی خودداری کند.
5. دانش‌آموز عنوان می‌کند که هرگز ریاضی را نمی‌فهمد یا با این درس راحت نیست، بنابراین فعالانه تصمیم می‌گیرد که هیچ کاری برای حل مشکل خود انجام ندهد.
6. شاگرد برای انجام تکالیف خود به شدت به دیگران وابسته است و بدون کمک یکی از اعضای خانواده یا معلم خصوصی ریاضی، نمی‌تواند تکالیف را به اتمام برساند.
7. اجتناب از پای تخته آمدن یا پاسخ به سؤالات معلم و یا سؤال پرسیدن از معلم در کلاس ریاضی نیز می‌تواند از علائم وجود اضطراب ریاضی در دانش‌آموز باشد.
توجه داشته باشید همۀ افرادی که دچار اضطراب ریاضی هستند، لزوما همۀ علائم را به صورت یکجا تجربه نمی‌کنند.
در این بخش از مقاله، به شش نکتۀ کاربردی برای مقابله با اضطراب ریاضی اشاره کرده‌ایم.
1. تشویق و ایجاد انگیزه را دست کم نگیرید
دستاوردها و موفقیت‌های هر چند کوچک دانش‌آموز را مورد تشویق قرار دهید. هرگز تاثیری که کلمات تشویقی می‌تواند بر کودک بگذارد را دست کم نگیرید.
♦ محققان دریافته‌اند ضربان قلب دانش‌آموزانی که از سوی معلم و والدین بیشتر تشویق می‌شوند، هنگام انجام محاسبات ریاضی به طور قابل توجهی پایین‌تر است (Greene & Todd, 2015).
2. از کلاس خصوصی استفاده کنید
در یک مطالعۀ دو ماهه که روی 46 کودک هفت تا نه ساله انجام شده است، دانش‌آموزان هر هفته در یک جلسه کلاس خصوصی ریاضی 40 تا 50 دقیقه‌ای شرکت کردند. قبل و بعد از مطالعه، از شرکت‌کنندگان اسکن مغز گرفته شد. نتیجۀ مطالعه نشان داد که علاوه بر افزایش نمرات ریاضی، اضطراب ریاضی آن‌ها نیز تا حد زیادی کاهش یافته است (2015 ,Supekar , Iuculano, Chen, Menon).
3. به جای حفظ کردن، بر فهمیدن ریاضیات تأکید کنید
جو بولر یکی از افراد پیشرو در زمینۀ آموزش ریاضی معتقد است که ما هنوز هم برای افرادی که همه چیز را سریع‌تر حفظ می‌کنند، ارزش بیشتری قائل هستیم، تا کسانی که آهسته، عمیق و خلاقانه فکر می‌کنند (Joe Boaler-2015)
حفظ کردن ارزشمند است، اما استفاده از آن به عنوان تنها روش مطالعۀ ریاضی مشکل ساز خواهد بود. این طرز فکر، مانع رشد تفکر ریاضی در دانش‌آموزان خواهد شد و در نهایت نسلی از افراد را به وجود می‌آورد که پر از اطلاعات هستند، اما نمی‌توانند با استفاده از تفکر خلاقانه، مسائل را حل کنند.
بولر می‌گوید که در دوران کودکی دچار حادثه‌ای شدم که به حافظه‌ام آسیب زد. به همین دلیل وارد دنیای ریاضیات شدم. زیرا از نظر من در ریاضیات چیزی برای حفظ کردن وجود ندارد.
بنابراین تا حد امکان دانش‌آموز را به جای حفظ کردن، به درک موضوعات ریاضی تشویق کنید تا مهارت‌های ریاضی خود را سریع‌تر توسعه داده، دستاوردهای بیشتری کسب کرده و در نتیجه اضطراب ریاضی کمتری را تجربه کنند.
4. به دانش‌آموز فرصت کافی برای فکر کردن و پاسخگویی بدهید
همان طور که گفتیم یکی از دلایل اضطراب ریاضی این است که دانش‌آموزان احساس می‌کنند که باید فورا به سؤالات مطرح شده پاسخ دهند.
♦ رابرت جی استال، استاد برنامه‌ریزی درسی در دانشگاه آریزونا، بیان می‌کند که دانش‌آموزان معمولاً به 10 ثانیه زمان برای پردازش سؤالات و آماده سازی پاسخ‌ها نیاز دارند. اما مدت زمان انتظار معلمان برای دریافت پاسخ از دانش‌آموزان، به طور میانگین بین 0.7 تا 1.4 ثانیه است.
معلمانی که فرصت کافی را برای فکر کردن، در اختیار شاگردان خود قرار نمی‌دهند، معمولا باعث ایجاد اضطراب در دانش‌آموز می‌شوند.
♦ همچنین در یک تحقیق که در سال 1972 توسط یک معلم علوم آمریکایی و محقق آموزشی، در مورد "زمان انتظار" منتشر شد، مشخص شده است که اگر حداقل سه ثانیه زمان انتظار بدون مزاحمت به دانش‌آموزان بدهید، نتایج مثبت متعددی را مشاهده خواهید کرد (1972 ,Mary Budd Rowe)
برای مثال:
5. از تمرین تنفس آگاهانه برای دانش آموزان استفاده کنید
در تحقیق انجام شده توسط یک روانشناس، مشخص شد که چگونگی تنفس بر اضطراب ریاضی دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد (Tad T. Brunyé, 2013)
در این بررسی، دانش‌آموزانِ درگیر با اضطراب ریاضی، تمرین‌های تنفس آگاهانه را تمرین کردند. نتیجۀ تحقیق این بود که دانش‌آموزان احساس آرامش بیشتری داشتند و در آزمون‌های زمان‌بندی‌شدۀ ریاضی عملکرد بهتری داشتند.
این روانشناس و محقق معتقد است که تکنیک تنفس آگاهانه به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا تمرکز بیشتر و اضطراب کمتری را تجربه کنند.
6. کلاس ریاضی را جذاب و سرگرم‌کننده برگزار کنید
دانش‌آموزان ابتدایی به بازی، داستان، شعر و موسیقی بسیار علاقمند هستند. از طرفی یکی از دلایل بی علاقگی دانش‌آموزان نسبت به درس ریاضی، کلاس‌های خشک و خسته کنندۀ ریاضی است.
♦ استفادۀ معلمان از بازی‌های ریاضی و روش‌های ابتکاری و خلاقانه برای آموزش ریاضی، باعث افزایش جذابیت ریاضی، افزایش انگیزه و تعامل دانش‌آموزان در یادگیری این درس می‌شود.
یادگیری با استفاده از بازی و کارهای گروهی، این واقعیت را تقویت خواهد کرد که شکست، تنها نشان‌دهندۀ این است که برای تسلط بر مهارت مورد نظر، نیاز به کار و تلاش بیشتری وجود دارد.
همان طور که گفتیم، والدین و معلمان نقش بسزایی در ایجاد اضطراب ریاضی در دانش‌آموزان دارند. به همین ترتیب این دو دسته از افراد، در رفع اضطراب ریاضی دانش‌آموزان نیز می‌توانند بسیار تأثیرگذار باشند.
اما بسیاری از والدین، دانش یا زمان کافی برای رسیدگی به مشکلات ریاضی فرزند خود را ندارند. برخی والدین نیز که از این دو فاکتور برخوردار هستند، در زمان آموزش و تدریس به فرزندان، نمی‌توانند ارتباط مؤثری با آن‌ها برقرار کنند.
از سوی دیگر، معلم مدرسه نیز به دلیل تعداد زیاد دانش‌آموزان، ممکن است فرصت لازم برای رسیدگی به مشکلات ریاضی شاگردان خود را نداشته باشد.
در چنین شرایطی نقش معلم خصوصی ریاضی در کاهش اضطراب ریاضی دانش‌آموز بسیار پر رنگ‌تر خواهد شد.
معلم خصوصی با تمرکز بر روی رفتارهای دانش‌آموز در حین حل مسائل ریاضی و صحبت با او، می‌تواند علل اصلی اضطراب ریاضی را در او شناسایی کند.
♦ برای مثال اگر یکی از علل ایجاد این اضطراب طرز فکر والدین یا نوع برخورد آن‌ها با دانش‌آموز باشد، معلم خصوصی می‌تواند والدین را در جریان این موضوع قرار دهد.
همچنین آموزش مفاهیم پایه‌ای ریاضی و کسب موفقیت در حل مسائل، به افزایش اعتماد به نفس دانش‌آموز در درس ریاضی و در نتیجه کاهش اضطراب او بسیار کمک می‌کند.
معلم خصوصی ریاضی می‌تواند با ارائۀ سؤالاتی که دانش‌آموز توانایی حل آن‌ها را دارد، مرحله به مرحله اعتماد به نفس او را افزایش دهد و به تدریج سؤالات دشوارتر را با دانش‌آموز حل کند.
در این مقاله از سایت معلمان ابتدایی استادبانک، به بررسی موضوعات مختلف در زمینۀ اضطراب ریاضی دانش‌آموزان پرداختیم. همچنین راهکارهایی را برای معلمان ارائه دادیم و مقالات مفیدی را در این زمینه معرفی کردیم.
در ضمن چنان چه به عنوان معلم ریاضی در مقاطع مختلف، به تدریس خصوصی ریاضی به صورت حضوری، آنلاین و کنکوری نیز علاقمند هستید، ما منتظر حضور شما در جمع برترین اساتید تدریس خصوصی ریاضیِ استادبانک هستیم.
برای این منظور، کافیست وارد صفحۀ ثبت نام اساتید در استادبانک شوید و یا با شماره 02191005343 تماس بگیرید. از اینکه تا انتهای مقاله با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم.
