آربیتراژ چیست؟
آربیتراژ (Arbitrage) به معنای کسب سود با بهره گرفتن از تفاوت قیمت دارایی بین بازارهای مختلف است . این امر در حالیست که کالایی همسان در دو بازار مختلف با قیمت متفاوتی عرضه می شود ؛ این مساله ممکن است در یک برهه از زمان و در دو مکان متفاوت و یا در برهه های زمانی مختلف اتفاق افتد.
شرط اصلی آربیتراژ
آربیتراژ فرآیندی عاری از ریسک است و زمانیکه معامله گر وارد این فرایند می شود ، با این فرضیه روبروست که بازدهی غیر منفی است، در غیر این صورت معامله وی از نوع آربیتراژ نبوده است.
با ذکر مثالی قضیه را روشن می کنیم؛ مثلا اگر شما کالایی را از یک کشور و با قصد صادرات خریداری کنید از شکل معاملات آربیتراژ خارج شده اید ، چراکه مخاطرات و ریسک های احتمالی را لحاظ نکرده و از قیمت فروش و سود احتمالی مطمئن نیستید و چه بسا زیان هم شامل حال شما شود.
اثرات آربیتراژ بر اقتصاد
در پاسخ به این سوال که آیا آربیتراژ برای بازار خوب است یا بد ، قابل ذکر است که عمل آربیتراژ و اقدامات آربیتراژور در نهایت موجب یکسان سازی قیمت کالاهای مشابه در بازارهای متفاوت می شود؛ قیمت عرضه و تقاضا را به تعادل می رساند ، به همگن شدن قیمت ها کمک می کند ، قدرت خرید ارزهای مختلف را به هم نزدیک می کند و تبعیض قیمت کالا در موقعیت ها و مکان های مختلف را کاهش می دهد. زین رو می توان گفت به نفع اقتصاد است به همین خاطر است که دولت، فعالان بازار را به فعالیت در این زمینه تشویق می کند.
آیا آربیتراژ در بورس هم بوجود می آید ؟
الف_ آربیتراژ در بازار بورس جهانی
برخی از شرکت ها بصورت بین المللی اقدام به عرضه سهام در سایر کشورها کرده اند. در موارد نادری ممکن است قیمت سهام در بورس یک کشور با کشوری دیگر متفاوت باشد. برخی از معامله گران با استفاده از ربات های هوشمند بازارهای مالی را رصد می کنند و از این نوسانات لحظه ای کسب سود می کنند. این تفاوت قیمت چند ثانیه است و سریعا تعادل برقرار می شود و یکسان سازی قیمت اتفاق می افتد . لازمه ی این اقدام سود ساز برنامه های پیشرفته و کامپیوترهای قدرتمندی است، چراکه در کسری از ثانیه شکاف قیمتی اتفاق می افتد.
مثال؛ فرض کنید قیمت سهمی در بازار بورس لندن 38.70 دلار باشد و قیمت همان سهم در بازار بورس توکیو 38.10 دلار، معامله گر سهم را در بازار بورس توکیو خریداری کرده و در بازار بورس لندن به فروش می رساند و از این معامله به ازاء هر سهم 0.60 دلار سود به دست می آورد.
ب_ آربیتراژ در بازار بورس ایران
عملکرد آربیتراژ در بازار بورس ایران اینگونه است؛ فرضا سهمی را خریداری کرده اید که دچار افت و ریزش شده است و البته به این امر واقف هستید که ریزش ادامه دارد. از طرفی سهمی را پیدا کرده اید که با تکنیک تحلیل تکنیکال مطمئن هستید که در مسیر صعود قرار گرفته است. در این شرایط سهامدار می تواند مانند یک آربیتراژور عمل کند؛ سهم نزولی را بفروشد و با سهم صعودی چنج کند. و پس از کسب سود از سهم جدید خروج کرده و دوباره به سهم قبلی خود برگردد.
در اینگونه معاملات حتما باید آموزشدیده باشید و بی گدار به آب نزنید. چه بسا افرادی با این شیوه ی عملکرد سهم خود را با ضرر فروخته و در سهم دیگری گرفتار شده اند.
انواع معاملات آربیتراژ
آربیتراژ یک دارایی مشخص در دو یا چند مکان مختلف ( آربیتراژ فاصله ای ): در این حالت آربیتراژگر از تفاوت قیمت یک دارایی مشخص در نقاط جغرافیایی مختلف که ارزش دارایی ناهمگن است استفاده کرده و به داد و ستد می پردازد
آربیتراژ دارایی مشخص در ابعاد زمانی متفاوت ( آربیتراژ زمانی ): اساس این نوع از آربیتراژ تفاوت قیمت در زمان تحویل دارایی است. این شکل از آربیتراژ را می توان در بازرهای معاملات نقد و آتی ( لینک بدین به ارتباط بین آربیتراژ و معملات آتی داخل متن) مشاهده کرد که خرید نقدی و فروش در قالب قرارداد آتی صورت می گیرد. بازار آتی زعفران نمونه ی بارزی از این نوع آربیتراژ است.
آربیتراژ مثلثی یا سه گانه چیست ؟
یکی از فرصت های معامله گری که بسیار نادر است و البته سود خوبی هم دارد، تفاوت بین سه نرخ ارز می باشد. این فرصت ناب نصیب آندسته از تریدرها می گردد که با برنامه های پیشرفته قیمت ها را رصد می کنند و از قدرت تحلیل بالایی برخوردارند. در این شکل از آربیتراژ سرعت و تحلیل حرف اول را می زند و سود را کسی می برد که عملکرد سریعتری داشته باشد.
فرض کنید A و B و C نرخ ارز سه کشور فرضی است و این نرخ ارزها با یکدیگر متفاوت است. آربیتراژور با هدف کسب سود و بسته به نرخی که هر یک از ارزها به طور جداگانه دارد، ارز بازار A را به ارز بازار B تبدیل کرده، پس از آن اقدام به تبدیل ارز بازار B به ارز بازار C و مجددا ارز C را به A تبدیل می کند. طی این اقدامات سود مناسبی حاصل خواهد شد.
ارتباط بین آربیتراژ و معاملات آتی
معاملات آتی شکل پرطرفداری از آربیتراژ زمانی است که از اختلاف قیمت بین بازار نقد و آتی شکل می گیرد. حال چگونه در معاملات آتی، آربیتراژ پدیدار می گردد؟
در بازار آتی مکانیزم معاملات بر پایه ی تفاوت قیمت جاری و آینده ی دارایی است ( این دارایی میتواند سهم و یا کالا را شامل شود). آربیتراژور تفاوت قیمت را بررسی می کند و به شیوه ی معامله گری خود در می یابد که حاشیه ی سود قابل تامل است. پس اقدام به خرید دارایی در بازار نقد ( جاری ) نموده و در ازاء آن اقدام به فروش قراردادی در بازار آتی مینماید. این وضعیت در حالیست که قیمت را برای آینده ی دارایی بیشتر پیش بینی کرده است. در صورتیکه قیمت جاری بیشتر از نرخ آن در آینده باشد اقدامی معکوس را در پیش می گیرد؛ ینی پیش خرید و فروش نقدی در بازار آتی. ( توجه نمایید سودی که از این آربیتراژ کسب می شود ناخالص است).
مثالی از معاملات آتی سکه را بیان میکنیم تا مطلب قابل فهم تر شود:
آتی سکه در ایران
فرض می کنیم در حالیکه قیمت نقدی سکه 10،000،000 تومان است قیمت قرارداد آتی برای سررسید 6 ماهه 11،200،000 تومان است. در این شرایط معامله گر وارد بازار شده و تعداد 20 عدد سکه را به قیمت 200،000،000 تومان بصورت نقدی خریداری و در اقدامی دیگر معادل 20 عدد سکه را با قیمت 224،000،000 تومان طی یک قرارداد آتی به فروش می رساند ( مبلغی بعنوان وجه ضمانت فروش قرارداد آتی نزد کارگزار باقی میماند که در پایان قراداد برگشت داده خواهد شد) . معامله گر ملزم است که در پایان مدت قرارداد (6 ماهه) سکه های خریداری شده را به بورس کالا تحویل دهد و در این مقطع قراداد آتی تسویه خواهد شد. بدون لحاظ کردن هزینه های دیگر 24،000،000 تومان سود نصیب معامله گر شده که عاری از ریسک است.
سخن آخر
در حالت کلی آربیتراژ از تفاوت قیمت بازارهای مختلف و در زمان مشخص و یا تفاوت قیمت در برهه های زمانی مختلف نشأت میگیرد. این فرصت ها در مورد دارایی های مختلف از جمله ارز، سهام، کالا و ... قابل رخداد است. آنچه که معامله گران را به مسیرهای سودآوری مجزا هدایت می کند سرعت عمل و قدرت تحلیل گری است. چرا که بسیاری از فرصت های آربیتراژ کوتاه و حتی ثانیه ای است و نهایتا بازار به تعادل قیمتی منتج خواهد شد.
