مشاغل سخت و زیان آور از جمله مشاغلی هستند در آنها شخص شاغل بیشتر از حد نرمال و طبیعی با عواملی مثل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی سر و کار داشته و در صورت اشتغال فشار های جسمی و روانی بالاتر از حد استاندارد را متحمل بوده و ممکن است حتی موجب بیماری شخص شاغل شود.
اینگونه مشاغل از نظر قانون به عنوان کار سخت شناخته شده، همچنین برخی قوانین و مقرراتی به این گروه مشاغل جهت سختی کار شامل می‌شود.
طبق ماده 52 قانون کار، ساعات کاری نباید برای مشاغل سخت و زیان آور بیشتر از شش ساعت در روز و سی و شش ساعت در هفته باشد.
طبق این ماده در تبصره 1 به این موضوع اشاره دارد که تخلف از این سی وشش ساعت در هر هفته و تخلف در شش ساعت در روز اجازه داده نشده است.
همچنین طبق ماده 83 قانون کار، محول کردن هر نوع اضافه کاری و انجام کار به هنگام شب و هم چنین محول کردن کار های سخت و زیان آور بالاتر از حد مجاز و بدون وسایل مکانیکی برای کارگران نوجوان ممنوع میباشد.
همان طور که شرایط ساعت کاری و اضافه کاری برای مشاغلی که سختی کار تعلق می‌گیرد، شرایط بیمه هم برای این نوع مشاغل نسبت به شغل های دیگر به صورت خاص و ویژه است.
حق بیمه برای کارگران مشاغل سخت در ازای هر یک سال کار، بمدت یک سال و نیم حق بیمه دریافت می‌کنند، به گونه ای که اگر کارگری به بمدت 10 سال در زمینه مشاغل سخت سابقه کاری داشته باشد، سابقه بیمه وی بمدت 15 سال محاسبه می‌شود.
همچنین شرایط مرخصی سالیانه برای این گروه مشاغل طبق ماده 65 قانون کار 5 هفته در سال بوده، حتی الامکان این مرخصی به صورت دو نوبت در پایان هر شش ماهه کار انجام می‌شود.
سخت و زیان آور بودن مشاغل با بررسی سوابق و بررسی شریط کار توسط کارشناس های آموزش پزشکی و بازرس های وزارت کار و امور اجتماعی، بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت درمان، و با تایید کمیته استانی موضوع این آیین نامه انجام می‌شود.
کارفرمایان موظفند که افراد شاغل در زمینه سخت و زیان آور هر ساله حداقل یک بار جهت آگاهی از وضعیت سلامتی و تشخیص زود هنگام بیماری و جلوگیری از فرسایش روحی و جسمی توسط مراکز بهداشتی مورد بررسی و معاینه بفرستند.
همچنین نتیجه آزمایشات را در پرونده های موبوطه نگهداری و همچنین یک نسخه از آن را به سازمان تامین اجتماعی ارائه دهند.
در صورت تشخیص کمیته استانی مبنی بر سخت و زیان آور بودن شغل، کارفرما موظف است نسبت به حذف یا کاهش عوامل سختی و زیان آوری کار تا حد مجاز و تامین استاندارهای لازم مورد تایید مراجع ذیربط مهلت مقرر اقدام نماید.
در صورت عدم انجام اقدامات لازمه، هر گونه عوارض و حادثه ناشی از بیماری، از کار افتادگی و غیره به عهده کافرما میباشد.
تاثیر محدویت ها و مزایای مقرر در قانون برای مواردی که بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور، منحصر به همان شغل در همان کارگاه خاص است و مشمول مشاغل مشابه دیگر در سایر کارگاه ها نمی‌شود.
برخی از مشاغل به سبب ماهیت کاری ، محیط کاری و ابزار و موادی که با آنها به صورت روتین سر و کار دارند، نسبت به سایر مشاغل از خطرات ویژه ای برخوردارند که می‌تواند ایمنی و سلامت فیزیکی و روحی فرد را به شدت تهدید کند، این مشاغل به اصطلاح سخت و زیان آور خوانده می‌شوند.
گروه الف) مشاغلی که به عنوان شغل های سخت و زیان آور شناخته می‌شوند اما می‌توان با اقدامات بهداشتی، ایمنی و چاره اندیشی توسط کارفرما، سنگینی و سختی آن ها را حذف کرد.
ب) مشاغلی که به عنوان شغل های سخت و زیان آور شناخته می‌شوند و با به کار گیری اقدامات بهداشتی، ایمنی و چاره اندیشی توسط کافرما، سختی و سنگینی آن ها کاهش یافته ولی همچنان سخت و زیان آوری آن ها موجود است.
طبق تبصره 2 ماده 76 قانون بازنشستگی کشور، آن دسته از کارهایی که افراد در آن دچار جسمی و روحی شده اند را جزء مشاغل سخت و زیان آور شناخته می‌شوند، طبق این قانون افراد با 20 سال سابقه مداوم و یا داشتن 25 سال سابقه نامتوالی می‌تواند بازنشسته شود.
بازنشستگی مردان در مشاغل سخت
• مردان باید در زمان بازنشستگی دارای 50 سال سن و 30سال سابقه داشته باشند.
( سابقه کار سخت * 1/5 + سابقه کار عادی )
• داشتن 35 سال سابقه پرداحق بیمه ( در این صورت بدون در نظر گرفتن شرط سنی می‌تواند درخواست بازنشستگی دهد).
• 60سال سن و 20 سال سابقه کار ( همانند مورد اول).
بازنشستگی زنان در مشاغل سخت
• دارای بودن حداقل 45 سال سن و 30سال سابقه پرداخت بیمه.
( سابقه کار سخت * 1/5 + سابقه کار عادی )
• داشتن 35 سال سابقه پرداخت بیمه، بدون در نظر گرفتن شرایط سنی.
• داشتن 55 سال سن و 20 سال سابقه کاری ( همانند مورد اول).
• داشتن 20 سال سابقه کاری و 42 سال سن، که با 20 روز حقوق بازنشسته می‌شود.
کارفرما موظف است، چهاردرصد از میزان مستمری برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان آور که توسط سازمان تامین اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌شود را پس از احراز شرایط بازنشستگی فرد بیمه شده، شاغل در کارگاه با سمت شغلی سخت و زیان آور، به طور یکجا به سازمان ذکر شده پرداخت نماید.
