چرا جامعه شناسی کودکان مهم است؟

گزارشی از یک نشست

روز پنجشنبه هفت اردیبهشت سال ۱۴۰۲ به دعوت آقای مناف یحیی پور عزیز، به جلسه سخنرانی دکتر نعمت الله فاضلی دعوت شدیم و موضوع جلسه بسیار برایم جالب توجه بود که گزارشی از آن تهیه کنم؛

" چرا نویسندگان کودک و نوجوان می بایست بینش جامعه شناسانه داشته باشند؟"

دکتر فاضلی در ابتدا اشاره کردند که اساسا وظیفه جامعه شناس به چالش کشیدن کامن سنس (common sense) و همینطور وظیفه نویسنده نیز درگیر شدن با مسائل اجتماعی است. نویسنده ای که می خواهد دغدغه مند باشد و برای مخاطبِ لحظه ای ننویسد، بایستی به مساله های اجتماعی و فرهنگی زمان خود بپردازد. بایستی بینش جامعه شناسانه داشته باشد و بتواند زمان مندی و مکان مندی هر پدیده ای را درک کند. و از طرفی دیگر جامعه شناس و یا محقق علوم اجتماعی ای که می خواهد نقش آفرینی مهمی در زمانه خود داشته باشد، بایستی اندیشه و کلامش به اندیشه و کلام ادیبانه نزدیک تر شود.

همچنین دکتر فاضلی به تشریح دو مفهوم "مساله" و "مشکل" پرداختند. "مشکل" از زمانی تبدیل به "مساله" می شود که انسان به آن می اندیشد. طی قرن های متمادی زنان و کودکان مورد آزار و تنبیه قرار می گرفتند اما هیچکس به چنین مشکلی به عنوان یک مساله فکر نمی کرد. اما از یک جایی به بعد "مساله خشونت علیه زنان" و "مساله خشونت علیه کودکان" مطرح شد و انسان به آن اندیشید.

ایشان اضافه کردند؛ نویسندگان کودک و نوجوان بایستی درک و تحلیل جامعه شناختی درستی از جامعه زمان خود و همچنین جامعه دو دهه بعد از خود را داشته باشند. چرا که مخاطب کودک و نوجوان ما دو دهه بعد با مسائلی مواجه خواهد شد که ما امروز برایش به شکل قصه تعریف می کنیم، پس با قصه های ما زندگی خواهد کرد.

ضمنا نباید فراموش کنیم که متاسفانه درک امروزی ما از کودک، در خوشبینانه ترین حالت خود، کودک روانشناختی است نه کودک جامعه شناختی! ما امروز تنها به بررسی فردیت کودک می پردازیم و از کودک اجتماعی غافل شده ایم. اما شاید مهم ترین وجه کودکی، سیر اجتماعی شدن آن باشد.

بعد از مطرح شدن مفهوم "کودک جامعه شناختی" این مثال در ذهن من نقش بست که مثلا امروز در ذهن کودکان ۵ تا ۱۲ ساله ما، چه الگویی از مفهوم "حجاب" و "پوشش" در حال شکل گرفتن است؟ هر چه که باشد قطعا می دانیم که این الگو بسیار بسیار متفاوت خواهد بود با الگوی ذهنی کودکان نسل های قبل! و همینطور موضوعاتی مانند تکنولوژی هوش مصنوعی و دهکده جهانی، روند گرم شدن زمین و کم آبی، الگوهای متنوع جنسی و جنسیتی، رویکرد اقلیت های قومی، نژادی، مذهبی و فرهنگی، همه و همه مسائلی هستند که کودک امروز در دهه های پیش روی زندگی خود با آنها دست به گریبان خواهد شد. درک کودک جامعه شناختی یعنی فهم مسائلی که در مسیر پیش روی کودک قرار گرفته است.

و مجددا متاسفانه؛ جهت گیری نظام تربیتی و آموزشی ما رو به سوی گذشته دارد، نه آینده! ما کودکانمان را برای آینده آموزش نمی دهیم بلکه تنها از گذشته ای برایشان‌ حرف می زنیم که دردی از ایشان دوا نخواهد کرد. زمانی می توانیم ادعای فعالیت فرهنگی و فرهنگ سازی داشته باشیم که جهت نگاهمان سو به آینده داشته باشد، نه گذشته! (چه برسد به گذشته موهوم)


انتهای جلسه هم به پرسش و پاسخ حاضرین اختصاص یافت و من هم طبق معمول از فرصت استفاده کردم و سوالی پرسیدم که پیش از این جلسه هم برایم مطرح بود.

"آیا وظیفه نویسنده و هنرمند صرفا روایت و طرح مسائل اجتماعی است و یا اینکه می بایست مانند یک مصلح اجتماعی به دنبال راه حلی برای مسائل باشد؟"

که دکتر فاضلی این سوال را با عنوان یکی از کتاب هایشان پاسخ دادند؛

"زندگی سراسر فهم مساله است."

فرداد فلاح