💠مرد قانون (نگاهی به تفکرات میرزا یوسف خان مستشار الدوله در رساله یک کلمه)
❇یوسف متولد۱۲۰۲ه.ش در تبریز و فرزند حاجی میرزا محمد کاظم از بازرگانان تبریز بود.
❇او در جوانی وارد کنسولگری انگلیس در تبریز شد اما حب وطن موجب شد از آنجا استعفا دهد و به خدمت وزارت امور خارجه در آید.
❇کارداری وزارت خارجه در پترسبورگ،کنسولگری در تفلیس و کارداری سفارت ایران در پاریس و دیدن ترقیات غرب و از طرفی جمود و عقب ماندگی ایران اورا بفکر وامیداشت .
❇ او در کابینه مشیر الدوله به عنوان وزیر عدلیه انتخاب شد و چون آن دستگاه را مرکز رشوهخواری و آلت دست دولتیان یافت، از کار کناره گرفت و شرحی از فساد در دستگاه عدالت در ایران در روزنامه اختر که در استامبول به طبع میرسید منتشر کرد، به همین جهت او را دستگیر کردند و پس از آنکه چوب مفصلی زدند در انبار دولتی حبس کردند.»
❇رساله "یک کلمه "میرزا یوسف خان که در سال ۱۸۷۴ میلادی منتشر شد یکی از نخستین تلاشهای روشنفکرانه ایرانی برای ایجاد حکومت بر پایه قانون است و در پیدایش مشروطه نقش داشت و محرک آزادیخواهان بود.
❇او در مواجهه با ترقیات اروپا ،سعی در واکاوی علل عقب ماندگی ایران داشت و در رساله اش ،دلیل عدم پیشرفت ایران را فقط در یک کلمه و آنهم "قانون"ذکر می کند.
✳ او در رساله یک کلمه اذعان میدارد: «یک کلمه که جمیع انتظامات فرنگستان در آن مندرج است کتاب قانون است که جمیع شرایط و انتظامات معمول بها که به امور دنیویه تعلق دارد، در آن محرر و مسطور است، شاه و گدا و رعیت و لشگری در بند آن مقید هستند و احدی قدرت مخالفت به کتاب قانون ندارد.»
❇رساله "یک کلمه "تفسیری بر اصلی ترین قانون اساسی فرانسه است .در ابتدا پنج تفاوت اصلی بین قانون فرانسه و قوانین ایران را ذکر میکند سپس ۱۹ اصل اعلامیه حقوق بشر و شهروند ۱۷۸۹ فرانسه را بترتیب ذکر کرده در ذیل هریک توضیح داده با آیات قرآن کریم احادیث و روایاتی از امامان و شیخ طوسی و محقق کرکی و دیگر علما مقایسه میکند و نتیجه میگیرد که قوانین فرنگستان با قوانین شرع تضادی ندارند و قابل استفاده در ایجاد قانون جدید ایران است.
❇مستشارالدوله موادی از قانون اساسی فرانسه و اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه را انتخاب کرد و کوشید به روحانیان و بزرگان ایران نشان بدهد که این قوانین با قرآن مغایرتی نداشته و می توان مسلمان بود و قانون را قبول داشت قانونی که به گفته وی شاه و گدا در آن برابر باشند .
❇میرزا یوسف خان بعد از مرارت ها که در زندان به سبب رساله یک کلمه و عقاید روشنفکرانه اش کشید در سال ۱۲۷۴ شمسی در بستر بیماری درگذشت.
